انتقال مال غیر و تعریف این جرم در ماده دوم قانون مجازات اسلامی مقرر میدارد: «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب میشود»یکی از این رفتارهای مجرمانه «انتقال مال غیر» میباشد که در عالم خارج بیشتر به نام «فروش مال غیر» مشهور است.جرم انتقال مال غیر یکی از صور خاص جرم کلاهبرداری محسوب میشود.و هدف از جرم انگاری آن، حمایت از اموال و دارایی اشخاص و محترم شمردن آنها بوده که در عالم حقوق، این جرم در دستهبندی جرائم علیه اموال قرار میگیرد.قبل از بررسی ارکان تشکیل دهنده جرم «انتقال مال غیر» به تعریف و تشریح جرم میپردازیم.
تشریح تعریف جرم انتقال مال غیر
هرچند مقنن جرم انتقال مال غیر را صریحاً تعریف نکرده است لیکن به جهت تصریح قانون انتقال مال غیر مصوب ۱۳۰۸ و ماده ۱۱۷ قانون ثبت مصوب ۱۳۱۰جمهور حقوقدانان در تعریف این جرم متفقالقول بوده و معتقدند که:
«انتقال یا ایجاد تعهد نسبت به مال دیگری بدون مجوز قانونی یا قراردادی به همراه سوءنیت» میتواند تعریفی جامع از این جرم باشد.
بر اساس این تعریف، رفتار مجرمانه این جرم «انتقال» میباشد و موضوع جرم «مال» به صورت کلی اعم از منقول و غیرمنقول را شامل میشود.
شرایطی چون «تعلق مال به غیر، قصد اضرار و بدون وجود مجوز قانونی» از اوصاف و لوازم جرم محسوب میشود که در مبحث بعدی به تفصیل در مورد آنها به بحث خواهیم نشست.
ارکان جرم انتقال مال غیر
برای تحقق هر جرمی احراز سه رکن قانونی، مادی و معنوی لازم و ضروری است و در صورت نبود هریک از این ارکان باید تحقق جرم را منتفی دانست، مگر اینکه مقنن خلاف این اصل را شرط کند.
البته به یاد داشته باشیم که دو رکن مادی و معنوی منشعب از رکن قانونی است؛ چرا که قانونگذار شرایط مادی و معنوی برای تحقق جرم را در عنصر قانونی گنجانده و جرمانگاری میکند،
اما به جهت احترام به روش کلاسیک، ارکان جرم را به سه عنصر قانونی، مادی و معنوی تقسیم و توضیحات خود را بر این اساس بیان میداریم.
عنصر قانونی جرم انتقال مال غیر
اصل قانونی بودن جرم و مجازات اقتضاء میکند که قانونگذار تمامی اعمال و رفتار مجرمانه را مشخص و مجازات آنها را صریحاً اعلام نماید تا حد امکان از اعمال سلیقه در تبیین و تشریح عنوان مجرمانه جلوگیری کند
و از سوی دیگر شهروندان یک جامعه از اعمال و رفتار مخالف قانون مطلع شوند چرا که مطابق قاعده «قبح عقاب بلابیان» و آیات شریفه قران کریم،
اعمال مجازات بدون اعلام قبلی قبح و زشت شمرده شده و فرض بر مباح و قانونی بودن تمامی اعمال و رفتار جامعه است.
بنابراین هر عنوان مجرمانهای باید قبلاً توسط قانونگذار اعلام گردد.
مواد قانونی که برای تعریف جرم انتقال مال غیر به کار رفته
خوشبختانه در خصوص جرم انگاری «انتقال مال غیر» این قاعده حاکم بوده و در حال حاضر ماده ۱ قانون انتقال مال غیر و ماده ۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک به عنوان عنصر قانونی در رویه قضائی مورد استناد و استفاده محاکم قرار میگیرد.
هرچند اقلیت حقوقدانان معتقد به نسخ قانون انتقال مال غیر توسط قانون ثبت اسناد و املاک هستند، لیکن به نظر میرسد این نظریه درست نباشد. زیرا :
- اولاً : مواد ۱۰۰ تا ۱۱۷ قانون ثبت مصوب ۱۳۱۰ در خصوص جرائم در خصوص ثبت املاک است و نه نقل و انتقال اموال؛
- ثانیاً : ماده ۱۱۷ قانون ثبت رکن قانونی معامله معارض میباشد نه رکن قانونی جرم فروش مال غیر؛
- ثالثاً : رأی وحدت رویه شماره ۵۹۴ بر اعتبار قانون انتقال مال غیر تصریح دارد و اجتهاد در مقابل نص ممنوع است؛
رابعاً: در رویه قضائی در خصوص اعتبار قانون انتقال مال غیر، مصوب ۱۳۰۸ هیچ تردیدی ندارد؛
خامساً: هرگاه شک داشته باشیم قانونی نسخ شده یا نه مطابق اصل استصحاب و اصل عدم و قاعده «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» باید گفت که قانون دارای اعتبار قانونی است و لذا ماده ۱ قانون انتقال مال غیر رکن قانونی جرم انتقال مال غیر میباشد.
بدین ترتیب باید گفت «رکن قانونی» جرم انتقال مال غیر به صورت عام «قانون انتقال مال غیر مصوب ۱۳۰۸» میباشد، مگر در مواردی که وسیله ارتکاب جرم مربوط به اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی باشد.
مقررات قانون ثبت درباره انتقال مال غیر
در این صورت باید به مقررات خاص و ویژه قانون ثبت اسناد و املاک در این خصوص از جمله مواد ۱۰۰ الی ۱۱۷ مراجعه کرد چرا که قلمرو قانون انتقال مال غیر (عام) توسط بعضی از مواد قانونی ثبت (خاص) تخصیص خورده و محدود شده است و تا زمانی که مستند قانونی برای مجازات مرتکب با شرایط قانون خاص وجود داشته باشد مراجعه به قانون عام خلاف اصول حقوقی است البته در مواردی که قانون خاص حکمی نداشته یا مبهم باشد مجرای اجرای قانون عام فراهم خواهد شد.
انتقال مال غیر و معامله معارض
ماده ۱ قانون انتقال مال غیر:
«کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عیناً یا منفعتاً بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند، کلاهبردار محسوب و مطابق ماده ۲۳۸ قانون مجازات عمومی محکوم میشود. و همچنین است انتقالگیرنده که در حین معامله عالم به عدم مالکیت انتقالدهنده باشد.
اگر مالک از وقوع معامله مطلع شده و تا یک ماه پس از حصول اطلاع اظهاریه برای ابلاغ به انتقالگیرنده و مطلع کردن او از مالکیت خود به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه یا یکی از دوائر دیگر دولتی تسلیم ننماید، معاون جرم محسوب خواهد شد. هریک از دوائر و دفاتر فوق مکلفاند در مقابل اظهاریه مالک رسید داده آن را بدون فوت وقت به طرف برسانند.»
ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک:
«هرکس به موجب سند رسمی یا عادی نسبت به عین یا منفعت مالی (اعم از منقول و یا غیرمنقول) حقی به شخص یا اشخاص داده و بعد نسبت به همان عین یا منفعت به موجب سند رسمی، معامله یا تعهد معارض با حق مزبور بنماید به حبس با اعمال شاقه از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.»
انتقال مال غیر در اموال مشاع
با توجه به آرای دیوان عالی کشور، شمول ماده انتقال مال غیر به شرکایی که مال مشاع را به دیگری منتقل میکنند محتمل به نظر میرسد.در مورد شریکی که بخشی از مال مشاع را به دیگری منتقل میکنند،اداره حقوقی قوه قضاییه در یک نظر مشورتی اظهار داشته که: هرچند انتقال ملک مشاع به نحو مفروز از لحاظ حقوقی بدون موافقت سایر شرکا نافذ نیست، ولی اگر مورد انتقال معادل سهم انتقال دهنده باشد از جهت اینکه سوءنیت نداشته جنبه کیفری ندارد و در غیر اینصورت انتقال مال غیر تلقی میشود.
فروش مال غیر
دادستان عمومی و انقلاب شهرستان از اشخاص و مقامات که استحقاق درخواست اعاده دادرسی را دارند، نیست علیهذا درخواست دادستان عمومی و انقلاب دائر بر تجویز تجدید محاکمه نسبت به دادنامه قطعی صادره بر محکومیت به لحاظ ارتکاب بزه انتقال ملک غیرقابل طرح در دیوانعالی کشور نیست.
خلاصه جریان پرونده فروش مال غیر
به دلالت محتویات پرونده واصله، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری امیدیه طی شکوائیهای که در تاریخ ۵/۲/۹۰ تقدیم دادسرای عمومی و انقلاب امیدیه نموده است از آقای (ق.الف.) به لحاظ ارتکاب بزههای تخریب و تصرف و ساخت و ساز قسمتی از اراضی ملی به مساحت ۳۷۸ مترمربع از پلاک ۱۲۱ بخش ۲ بهبهان به استناد ماده ۵۵ قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگلها و مراتع کشور و ماده ۶۹۰ قانون مجازت اسلامی اعلام شکایت نموده و درخواست رسیدگی مینماید و در پایان شکوائیه مذکور اضافه میگردد که چنانچه در تحقیقات و مراحل رسیدگی، شخص دیگری نیز بهعنوان متخلف شناخته شود مستدعی رسیدگی در آن مورد نیز میگردد. شکوائیه فوق جهت رسیدگی مقدماتی به مرجع انتظامی ارسال شده و متهم حسب گزارش مورخ ۲۸/۲/۹۰ انتظامی جایزان اظهار میدارد که این ملک را از (ع.الف.) خریداری نموده و در تاریخ ۲۸/۲/۹۰ در محضر آقای دادستان امیدیه نیز اظهار میدارد که این ملک را خریداری نموده است.
دادستان عمومی و انقلاب امیدیه در تاریخ ۲۸/۲/۹۰ قرار منع تعقیب (ق.الف.) را از اتهام تصرف عدوانی به لحاظ فقد عنصر معنوی صادر مینماید. قرار مذکور مورد اعتراض اداره منابع طبیعی و آبخیزداری امیدیه قرار گرفته و شعبه ۱۰۱ دادگاه عمومی جزائی امیدیه بهموجب دادنامه شماره ۹۰۰۹۹۷۶۱۳۶۴۰۰۴۲۴-۲۸/۳/۹۰ اعتراض اداره منابع طبیعی را نسبت به قرار منع تعقیب فوقالاشعار مردود اعلام داشته و در خاتمه دادنامه مذکور اضافه مینماید که با عنایت به اینکه اداره منابع طبیعی آبخیزداری امیدیه در شکوائیه هود قید نموده بود چنانچه در تحقیقات و مراحل رسیدگی شخص یا اشخاص دیگری نیز بهعنوان متخلف شناخته شوند تقاضای رسیدگی دارند لازم بود که داستان به اتهام آقای (ع.الف.) نیز رسیدگی میکرد که واجد جنبه عمومی میباشد و پرونده به دادسرای امیدیه اعاده میگردد تا در راستای ماده ۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری اقدام نمایند.
دادسرای عمومی و انقلاب امیدیه (ع.الف.) را احضار و متعاقباً جلب نموده و لکن موفق به احضار و در دادسرا نشده و دادستان امیدیه رأساً اقدام به صدور کیفرخواست علیه ع.الف. به لحاظ ارتکاب بزه انتقال مال غیر نموده و پرونده را به دادگاه عمومی امیدیه ارسال داشته و رسیدگی بدان شعبه ۱۰۱ دادگاه عمومی جزائی امیدیه ارجاع میشود و دادگاه مذکور هم طرفین را دعوت به دادرسی مینماید. در تاریخ ۷/۸/۹۰ جلسه دادرسی شعبه ۱۰۱ دادگاه عمومی جزائی امیدیه با حضور نماینده اداره منابع طبیعی و آبخیزداری امیدیه و آقای (ع.الف.) تشکیل شده و شعبه مزبور پس از استماع شکایت نماینده اداره شاکی و تفهیم اتهام به آقای (ع.الف.) بهعنوان انتقال مال غیر و اخذ آخرین دفاع ز نامبرده و استماع مدافعات وی، اقدام به صدور دادنامه شماره ۹۰۰۹۹۷۶۱۳۶۴۰۱۰۸۳-۱۷/۸/۹۰ مبنی بر محکومیت مشارالیه به لحاظ انتقال یک قطعه زمین به متراژ ۳۷۸ مترمربع در پلاک ۱۲۱ بخش ۲ بهبهان متعلق به منابع طبیعی به غیر به تحمل یک سال حبس و پرداخت جزای نقدی و رد اصل زمین به اداره منابع طبیعی مینماید. دادنامه مذکور مورد تجدیدنظرخواهی آقای (ع.) قرار گرفته و شعبه ۲۱ دادگاه تجدیدنظر استان خوزستان طی دادنامه شماره ۹۰۰۹۹۷۶۱۱۹۲۰۱۳۵۲-۲۹/۱۱/۹۰ با تخفیف و تقلیل در میزان جزای نقدی مقرر در دادنامه بدوی، مبادرت به تأیید آن مینماید. سپس پرونده امر جهت اجرای حکم به اجرای احکام دادسرای عمومی و انقلاب ارومیه ارسال گردیده و اقدامات اجرایی آغاز میگردد. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی امیدیه طی نامه شماره ۳۸۳/۱۶-۱/۵/۹۱ بهعنوان فرمانده انتظامی بخش جایزان اعلام میدارد که در خصوص زمین آقای (ع.الف.) پس از بررسی محل به همراه دهیار روستا، به استحضار میرساند که محل مذکور در محدوده طرح هادی روستا قرار گرفته و کاربردی پیشنهادی نیز مسکونی میباشد، فرمانده انتظامی جایزان نیز نامه مذکور را طی گزارش مورخ ۲۳/۵/۹۱ به دادیاری اجرای احکام دادسرای امیدیه ارسال مینماید متعاقب وصول نامه مذکور، دادستان عمومی و انقلاب امیدیه در تاریخ ۲۳/۵/۹۱ با استناد به نامه فوقالذکر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی امیدیه اجمالاً به لحاظ اینکه واقعه جدیدی حادث شده است پرونده را در راستای اعمال بند ۵ ماده ۲۷۲ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری به دیوانعالی کشور ارسال داشته و رسیدگی به موضوع به این شعبه ارجاع میشود.
رأی شعبه ۴ دیوانعالی کشور
با التفات به اینکه اشخاص و مقاماتی که استحقاق درخواست اعاده دادرسی را دارا میباشند بهموجب ماده ۲۷۳ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری احصاء گردیده و دادستان عمومی و انقلاب شهرستان در زمره اشخاص و مقامات مذکور در ماده مرقوم نیست علیهذا درخواست آقای دادستان عمومی و انقلاب امیدیه دائر بر تجویز تجدید محاکمه نسبت به دادنامه قطعی صادره بر محکومیت آقای ع.الف. به لحاظ ارتکاب بزه انتقال ملک غیر به کیفیت منعکس در پرونده امر، با توجه به محکومیت مقررات ماده صدرالاشعار در وضعیت موجود غیرقابل طرح در دیوان عالی کشور اعلام میگردد و پرونده امر به مرجع مرسل آن اعاده میشود تا با ارسال آن به مرجع ذیصلاح و به نحو مستدل اقدام نمایند.
برائت از اتهام فروش مال غیر
رأی شعبه ۱۰۲ دادگاه تجدیدنظر بخش قدس
در خصوص اتهام آقای حسین … دایر بر فروش مال غیر، موضوع شکایت آقای همت … با توجه به جامع اوراق و محتویات پرونده، گزارش مرجع انتظامی، قرارداد عادی بین شاکی و متهم که دلالت بر فروش یک قطعه زمین از سوی متهم به شاکی است و در نهایت قرار صریح متهم به فروش و عدم تحویل مورد معامله که به لحاظ مال غیر بودن آن، منجر به شکایت شاکی گردیده است، ارتکاب بزه از سوی نامبرده محرز و مسلم است؛ بنابراین دادگاه با استناد به ماده یک قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، ناظر به ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری حکم به محکومیت متهم به تحمل یک سال حبس تعزیری و رد مال گرفته شده به مبلغ سیزده میلیون ریال به شاکی و پرداخت همین مبلغ بهعنوان جزای نقدی در حق صندوق دولت صادر و اعلام مینماید.
رأی دادگاه حضوری ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در مراجع تجدیدنظر استان تهران است.
مصادیق جرم انتقال مال غیر
هیچ دلیل و مدرکی مبنی بر اینکه عملیات متقلبانهای از مشتکیعنه سرزده که موجب فریب شاکی شده باشد ارائه نشده، انکار معامله سابق و فروش مورد معامله به دیگری به فرض مصداق انتقال مال غیر است.
رأی شعبه ۸ دادگاه تجدیدنظر استان تهران
بهموجب محتویات پروندههای پیوست، نخست آقای حسن… در تاریخ ۲۸/۷/۷۵ شکایتی علیه آقای محمدعلی… تقدیم دادگستری کرج نمود که طی آن اظهار داشته چهار واحد آپارتمان از مشتکیعنه خریداری کرده، یک خودرو سواری تویوتا و یک طغری چک شماره ۴۹۳۷۸۲-۲۵/۱۲/۷۰ به مبلغ ده میلیون تومان به او داده است اما مشتکیعنه با شکایت
نمونه شکواییه جرم انتقال مال غیر
شاکی …………………. به نشانی ……………………………………………………………………………
مشتکی عنه ……………………. به نشانی ………………………………………………………………..
تاریخ وقوع جرم …………….. محل وقوع جرم ………………………………………………………
موضوع: انتقال مال غیر
ادله: مبایعه نامه، قرارداد شرایط تحویل آپارتمانها
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان ………………………….
با سلام و احترام، به استحضار میرساند:
که برابر مبایعهنامه عادی مورخ ۴/۲/۱۳۹۱ مشتکیعنه محترم اقدام به فروش ۵ واحد آپارتمان به اینجانب نموده است. متأسفانه علیرغم پیگیریهای متعدد برای تحویل ملک جدیداً مطلع شدهام که فروشنده اقدام به فروش و انتقال آپارتمانهای اینجانب به آقای ………………………….. نموده است مشتکیعنه محترم علیرغم اطلاع و آگاهی از این که این آپارتمانها متعلق به اینجانب است و با توجه به متن صریح مبایعه نامه که متعهد به تنظیم سند آپارتمانها به نام اینجانب بوده اقدام به فروش و تنظیم سند آپارتمانها به نام آقای …………………………. نموده است. نظر به اینکه اقدامات نامبرده جرم و واجد عنوان کیفری میباشد تقاضای رسیدگی، تعقیب و مجازات نامبرده را دارم.
قوانین و مقررات جرم انتقال به غیر
قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر
ماده ۱- کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عیناً یا منفعتاً بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند کلاهبردار محسوب و مطابق ماده ۲۳۸ قانون عمومی محکوم میشود. و همچنین است انتقالگیرنده که در حین معامله عالم به عدم مالکیت انتقال دهنده باشد.
اگر مالک از وقوع معامله مطلع شده و تا یکماه پس از حصول اطلاع اظهاریه برای ابلاغ به انتقالگیرنده و مطلع کردن او از مالکیت خود به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه یا یکی از دوائر دیگر دولتی تسلیم ننماید معاون جرم محسوب خواهد شد هریک از دوائر و دفاتر فوق مکلفند در مقابل اظهاریه مالک رسید داده آن را بدون فوت وقت به طرف برسانند.
ماده ۲- نسبت به انتقالاتی که به طریق فوق قبل از اجرای این قانون واقع شده است هر یک از انتقال دهنده- انتقالگیرنده یا مالک باید به ترتیب ذیل عمل نمایند.
انتقال دهنده مکلف است در ظرف سه ماه از تاریخ اجرای این قانون یا مالک را وادار به تنفیذ انتقال نموده و یا خسارات وارده بر انتقالگیرنده و مالک را جبران کند.
انتقالگیرندهای که در حین وقوع انتقال عالم به عدم مالکیت انتقالدهنده بوده مکلف است در ظرف سهماه مذکور خسارات وارده بر مالک را جبراننماید. مالکی که از انتقال مال خود مطلع بوده یا بشود مکلف است در ظرف سه ماه از تاریخ اجرای این قانون درصورتی که قبل از این قانون مطلع شده باشد و از تاریخ حصول اطلاع در صورتی که بعد از اجرای این قانون مطلع شود انتقالگیرنده یا قائممقام قانونی او را به طریق مذکور در ماده فوق از مالکیت خود مستحضر نماید.
ماده ۳- متخلف از مقررات ماده ۲ اگر انتقالدهنده یا انتقالگیرنده باشد کلاهبردار و اگر مالک باشد معاون مجرم محسوب و مطابق مقررات قانون مجازات عمومی محکوم خواهد شد.
ماده ۴- علاوه بر مجازات مذکور در مواد ۱ و ۳ مجرم باید مادام که خسارت وارده بر مدعی خصوصی را جبران نکرده است در توقیف بماند.
ماده ۵- نسبت به انتقالاتی که قبل از اجرای این قانون واقع شده باشد تعقیب جزایی مرتکب منوط به شکایت مدعی خصوصی است لیکن پس از شکایت استرداد آن مانع از تعقیب نخواهد بود.
ماده ۶- نسبت به انتقالاتی که قبل از این قانون واقع شده هرگاه قبل از شروع به تعقیب جزایی حق دعوی حقوقی مالک یا انتقالگیرنده به واسطه مرور زمان یا صدور سند رسمی مالکیت ساقط شده باشد مقررات این قانون مجرا نخواهد بود.
ماده ۷- مجازات اشخاصی که پس از تاریخ اجرای این قانون به موجب قانون سوم مرداد ۱۳۰۷ راجع به تبانی یا به موجب همین قانون در نتیجه انتقال عین یا منافع اموال غیر منقول و یا در نتیجه تبانی در دعوای مربوطه به عین یا منافع اموال مزبوره حکم محکومیت آنها صادر میشود مشمول ماده ۴۵ قانون مجازات عمومی نخواهد بود.
ماده ۸- کسانی که معاملات تقلبی مذکوره در مواد فوق را به وسیله اسناد رسمی نموده یا بنمایند جاعل در اسناد رسمی محسوب و مطابق قوانین مربوطه به این موضوع مجازات خواهند شد.
از قانون ثبت املاک و اسناد
ماده ۱۰۰- هریک از مستخدمین و اجزای ثبت اسناد و املاک و صاحبان دفاتر رسمی عامداً یکی از جرمهای ذیل را مرتکب شود جاعل در اسناد رسمی محسوب و به مجازاتی که برای جعل و تزویر اسناد رسمی مقرر است محکوم خواهد شد:
اولاً: اسناد مجعوله یا مزوره را ثبت کند؛
ثانیاً: سندی را بدون حضور اشخاصی که مطابق قانون باید حضور داشته باشند ثبت نماید؛
ثالثاً: سندی را به اسم کسانی که آن معامله را نکردهاند ثبت کند؛