خیانت در امانت مانند بسیاری از جرائم علیه اموال، سابقه طولانی داشته و از قدیم‌الایام در جوامع بشری شایع بوده است و به عنوان یکی از جرائم علیه اموال محسوب می‌شود.ما در این نوشتۀ مختصر سعی خواهیم کرد ضمن ارائه تعریفی از جرم خیانت در امانت، به ارکان تشکیل‌دهنده جرم و تشریفات رسیدگی به آن بپردازیم.
قانونگذار مثل بسیاری از جرائم هیچ تعریفی از جرم «خیانت در امانت» ارائه نکرده و این باعث شده حقوقدانان در تعریف این جرم رویه واحدی را نپیموده که نتیجه آن وجود تعاریف متفاوت و متعدد از علمای صاحب‌نظر است که در ذیل به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
برای مشاوره با وکلای متخصص کیفری می توانید با شماره گیری۰۲۱۸۸۴۱۰۰۵۷ اقدام نمایید.
معنی خیانت در امانت
«خیانت در امانت بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی عبارت است از استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن توأم با سوء نیت مالی که از طرف مالک یا متصرف قانونی به کسی سپرده شده یا بنا بر استرداد یا به مصرف معین رسانیدن آن بوده است»
عنصر قانونی جرم خیانت در امانت
عنصر قانونی جرم خیانت در امانت بر اساس اصل قانونی بودن جرم و مجازات اقتضاء می‌کند، مقنن تمامی اعمال و رفتار مجرمانه را مشخص و مجازات آن را صریحاً اعلام نماید تا حدالامکان از اعمال سلیقه و استبداد قضات کاسته شود.
از سوی دیگر قاعده فقهی «قبح عقاب بلابیان» مانع از آن می‌شود که قانونگذار بدون اعلام قبلی اقدام به مجازات نماید.
بنابراین لاجرم باید هر عنوان مجرمانه‌ای و به همراه ضمانت اجرای آن قبلاً اعلام گردد. در خصوص جرم «خیانت در امانت» نیز این اصل حاکم بوده و مقنن برای جرم انگاری این عنوان در ماده ۶۷۴ ق.م.ا (بخش تعزیرات) مقرر می‌دارد:
«هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود.
یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
البته در قوانین و مقررات متفرقه و خاص جرائم در حکم خیانت در امانت یا صور خاص این جرم تعیین شده است که مهم‌ترین آن‌ها به شرح ذیل می‌باشند:
- مواد ۵۹۶ و ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی؛
- مواد ۳۴۹ ، ۳۷۰ و ۵۵۵ قانون تجارت؛
- مواد ۶ و ۱۱ قانون تصدیق انحصار وراثت؛
- ماده ۲۸ قانون ثبت اسناد و املاک.
عنصر مادی جرم خیانت در امانت
عنصر مادی خیانت در امانت آن قسمت از رفتار هایی است که شخص نسبت به مال دیگری انجام می دهد.
بند اول- رفتار مجرمانه: در تعریف رفتار مجرمانه آمده است که: «عمل یا رفتاری است که قانون حالات مختلف آن را از جمله انجام یا عدم انجام آن، وضعیت یا حالت و …. حسب هر جرم اعلام و برای آن مجازات تعیین نموده است» که ممکن است به شکل‌های ذیل نمود پیدا کند.
الف) فعل: که بر دو قسم مادی یا معنوی تقسیم می‌شود. از مصادیق فعل مادی می‌توان به کشتن، بردن، انتقال دادن، اشاره کرد و رفتارهایی چون، توهین، فریاد زدن و ترساندن از مصادیق عنوان مجرمانه به صورت فعل مثبت معنوی است.
ب) ترک فعل: به عنوان فعل منفی نیز مشهور است که اصولاً به صورت مادی تحقق می‌یابد، مانند نبستن در، انجام ندادن یک عمل و … البته ممکن است به صورت معنوی نیز تحقق یابد، مانند اینکه نگهبان بانک، پلیس را از وضعیت سرقت مطلع نمیکند.
ج) فعل ناشی از ترک فعل: به نوعی، به نتیجۀ رفتار مجرمانه ناشی از فعل منفی گفته می‌شود، مانند اینکه مادری به فرزند خود شیر نمی‌دهد تا او بمیرد، در صورتی جرم محسوب می‌شود که مقنن صریحاً به این نتیجه تصریح کند.
د) حالت: رفتار مجرمانه‌ای که مربوط به وضعیت روحی و روانی یا جنایی شخص است، مانند ولگردی یا اعتیاد یا فاحشگی.
به موجب ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) رفتار مجرمانه جرم خیانت در امانت یکی از افعال مثبت «استعمال، تصاحب، تلف، مفقود نمودن» می‌باشد که در زیر به تشریح هریک می‌پردازیم:
- استعمال: استعمال در معنای لغوی به استفاده کردن، به کار داشتن و مصرف کردن تعریف می‌شود؛ بنابراین اگر امین، مال امانی را بدون داشتن اذن و اجازه استفاده نماید، رفتار مجرمانه تحقق یافته است.
آنچه در مورد رفتار مجرمانه «استعمال» باید بدانیم:
اولاً: استعمال باید با سوءنیت به همراه قصد احراز به مالک باشد.
ثانیاً: استفاده متعارف یا نامتعارف از اموال امانی مؤثر در مقام نبوده است.
ثالثاً: استفاده یا استعمال ممکن است با بقای عین باشد یا با از بین رفتن آن.
- تصاحب: یعنی برخورد مالکانه با مال تعبیر می‌شود. بدین معنی که شخص نسبت به مال امانی، ادعای تمامی حقوق مالکیت از جمله (فروش- رهن- اجاره- هبه- صلح و…) را نماید و آن را عملی کند؛
- بنابراین اگر به شخصی مالی سپرده شده باشد ایشان اقدام به رهن گذاشتن یا اجاره دادن آن مال نماید، رفتار مجرمانه «تصاحب» به وقوع پیوسته، در صورت وجود سایر شرایط باید وی را به عنوان «خائن به امانت» تحت تعقیب قرار داد.
- اتلاف: سومین رفتار مجرمانه جرم خیانت در امانت «اتلاف مال مورد امانت» است که لغویان آن را به از بین بردن، نابود کردن و هلاک کردن معنی می‌کنند، مانند اینکه شخص امین، ماشین مورد امانت را پنچر می‌کند یا روی آن خط می‌کشد.
اتهام خیانت در امانت نسبت به یک فقره چک
صرف شکایت شاکی و عدم حضور متهم علی‌رغم نشر آگهی، دلیل اثباتی جرم تلقی نمی‌شود.
رأی شعبه ۱۱۷۷ دادگاه عمومی جزایی تهران
دادسرای ناحیه ۲ تهران علیه آقای (الف.پ.) به اتهام خیانت در امانت نسبت به یک فقره چک به شماره … به مبلغ چهارصد میلیون ریال عهده بانک (ک.) شعبه روانسر کیفرخواست صادر نموده و به‌عنوان دلیل به شکایت شاکی، عدم حضور متهم علی‌رغم نشر آگهی و صورت‌جلسه مورخ ۱۲/۱۱/۸۸ استناد جسته است.
(ص ۲۵). دو مورد اول دلیل اثبات محسوب نمی‌شود. صورت‌جلسه مذکور (ص ۶) حاکی است که چک مربوط به حساب آقای (م.ش.) بوده و ضامن پرداخت چک آقای (ف.ش.) است که جهت خرید آهن از سوی آقای (پ.) مصرف در غیر این صورت به صاحب حساب مسترد گردد. صورت‌جلسه مذکور به فرض پذیرش از سوی متهم صرف توافق فی‌مابین را حکایت می‌کند.
از سوی دادستان و شاکیان دلیل اثباتی جهت ثبوت استفاده از چک برخلاف توافق مورد ادعا ابراز نشده است؛ بنابراین به جهت فقد دلیل اثباتی تحقق کلیه ارکان بزه دادگاه به استناد بند «الف» ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری حکم برائت متهم را صادر می‌نماید و رأی صادره ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان تهران است.
رأی شعبه ۲۳ دادگاه تجدیدنظر استان تهران
تجدیدنظرخواهی آقای (ر.ب.) به وکالت از آقای (ف.ش.) از دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۲۱۸۱۷۰۰۰۱۱ مورخ ۱۹/۱/۹۲ صادره از شعبه ۱۱۷۷ دادگاه عمومی جزایی تهران که به‌موجب آن تجدیدنظر خوانده آقای (الف.پ.) از اتهام موضوع شکایت تجدیدنظرخواه مبنی بر خیانت در امانت نسبت به یک فقره چک شماره… به مبلغ چهارصد میلیون ریال عهده بانک کشاورزی شعبه روانسر برائت حاصل نموده است .
که با توجه به محتویات پرونده و استدلال دادگاه بدوی چون ایراد و اعتراض موجه و مؤثری که به اساس دادنامه تجدیدنظر خواسته خدشه‌ای وارد سازد به عمل نیامده است و با توجه به رسیدگی‌های معموله در دادگاه بدوی و سایر محتویات پرونده از جهت رعایت تشریفات دادرسی نیز فاقد ایراد و اشکال مؤثر قانونی به نظر نمی‌رسد؛
لذا مستندان به بند (الف) از ماده ۲۵۷ از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری ضمن رد تقاضای تجدیدنظرخواهی دادنامه تجدیدنظر خواسته در محدوده تجدیدنظرخواهی تأیید می‌گردد. رأی صادره قطعی است.
رأی شعبه ۲۷ دادگاه تجدیدنظر استان تهران
پیرو دادنامه شماره ۴۷۵/۸۱ صادره از این دادگاه بر تأیید محکومیت حسین… به اتهام کلاهبرداری و خیانت در امانت نظر به اینکه محکوم‌علیه طی درخواست به تاریخ ۸/۵/۸۲ با استناد به رضایت شاکیان در اجرای ماده ۲۷۷ از قانون آیین دادرسی کیفری خواهان تخفیف در مجازات شده و از عمل خود در ارتکاب جرم اظهار ندامت نموده است و اینکه جرائم مذکور غیر قابل گذشت است.
و رضایت شاکیان، پس از قطعیت دادنامه حاصل شده، دادگاه درخواست آقای حسین… را وارد تشخیص می‌دهد و با توجه به ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری و رعایت ماده ۴۷ از قانون مجازات اسلامی مجازات وی را از لحاظ کلاهبرداری به یک سال حبس تعزیری با احتساب ایام بازداشت قبلی و از جهت خیانت در امانت به پرداخت مبلغ پانصد هزار ریال جزای نقدی تقلیل می‌دهد. این رأی قطعی است.
همچنین جزای نقدی موضوع کلاهبرداری نیز به پرداخت سیصد هزار ریال تقلیل داده می‌شود و موضوع رد مال با توجه به گذشت شاکی منتفی اعلام می‌شود.
سوالات متداول جرم خیانت در امانت
خیانت در امانت نبودن عدم تسلیم جهیزیه توسط زوج
پرسش: در صورتی که زوج از تسلیم جهیزیه به زوجه مطلقه خود خودداری نماید آیا عمل خیانت در امانت محسوب می‌شود یا خیر؟
جهیزیه در ایام ازدواج معمولاً در اختیار زوجه است و مورد استفاده خانواده قرار می‌گیرد و به هیچ وجه نمی‌توان زوج را امانت‌دار جهیزیه تلقی کرد و اگر در بعضی نقاط مرسوم است حین عقد نکاح رسید جهیزیه را از زوج می‌گیرند این رسید حاکی از حمل جهیزیه به منزل شوهر و تعلق آن به زوجه است نه امین بودن شوهر نسبت به آن.
بنابراین در صورتی که بعد از انحلال نکاح شوهر آنچه از جهیزیه باقی مانده تصرف کرده و از استرداد آن به زوجه امتناع نماید موضوع عنوان جزائی ندارد و فقط از طریق حقوقی قابل مطالبه است.
فروش اموال خانه توسط مستخدم در زمان غیاب صاحب خانه
پرسش: در صورتی که مستخدم منزلی در غیاب صاحب‌خانه فرش و سایر اموالی را که از طرف صاحب‌خانه در اختیار وی گذاشته شده است از خانه خارج کرده و تصرف نماید آیا عمل مستخدم خیانت در امانت است یا نه؟
چون صاحب‌منزل اتاق مخصوصی را برای سکونت مستخدم در منزل خود تعیین نموده و فرش و اثاثیه دیگری را در این اتاق به‌منظور استفاده مستخدم از آن اثاثیه به نحو متعارف قرار داده است چنانچه بر اثر تعدی و تفریط مستخدم مذکور آن اثاثیه تلف شود و یا به ضرر مالک، مستخدم آن را از منزل خارج نموده و تصاحب نماید مورد از مصادیق ماده ۲۴۱ قانون مجازات عمومی است.
خیانت در امانت قال گذشت هست
بر اساس قانون کاهش حبس تعزیری ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی که در ماده ۱۰۴ این قانون ذیل قوانین قابل گذشت تعیین شده است بر اساس این که میزان مجازات این جرم از شش ماه تا سه سال می باشد.
براساس قانون کاهش حبس تعزیری در صورت گذشت شاکی میزان مجازات از بین می رود و چون جرم خیانت در امانت جز جرایم درجه ۵ هست بر اساس قانون کاهش حبس تعزیری جرایمی که میزان مجازات آن از درجه ۴تا ۸ باشد به نصف تقلیل می شوند چه قابل گذشت باشند چه نباشند و اگر این میزان مجازات به حداقل میزان خود صادر شود و شش ماه باشد در صورتی که متهم فاقد سابقه کیفری باشد این میزان حبس قابل تبدیل به جایگزین حبس می باشد.
مرور زمان جرم خیانت در امانت
مرور زمان جرم خیانت در امانت براساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی که جرم خیانت در امانت از جمله جرایمی است که داخل در درجه ۵ قانون مجازات قرار دارد بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی مروز زمان تعقیب این جرم ۷ سال و مرور زمان اجرای این جرم به مدت ۱۰ سال می باشد.
مجازات خیانت در امانت
بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در صورتی که کسی مرتکب جرم خیانت در امانت شود به میزان شش ماه تا سه سال مجازات خواهد شد.
خیانت در امانت نبودن مفقود شدن وسایل مسافر بدون سوءنیت
پرسش: در صورتی که وسایل مسافر در هنگام مسافرت مفقود شود آیا گم شدن وسایل مسافر بزه خیانت در امانت است یا نه؟
مفقود شدن وسایل مسافر بدون سوءنیت از طرف بنگاه خیانت در امانت تلقی نمی‌شود ولی متصدی بنگاه مکلف به جبران آن است.
خیانت در امانت و یا تصرف غیر قانونی در اموال دولتی
پرسش:
- آیا معاملات کالاهای سهمیه‌بندی شده که از کانال‌های خاصی توزیع می‌شود غیر از کانال خودش قاچاق محسوب می‌شود یا خیر و آیا حمل و نقل انواع کالاها به‌صورت غیرمجاز از یک استان به استان دیگر و یا از یک شهر یا منطقه به شهر یا منطقه دیگر، حمل و نقل قاچاق محسوب می‌شود یا خیر؟
- آیا رسیدگی به اعمال مذکور در صلاحیت دادسراها و دادگاه‌های انقلاب اسلامی می‌باشد یا خیر؟
خرید و فروش و حمل و نقل کالاهای سهمیه‌بندی شده برخلاف ضوابط مقرر عنوان قاچاق ندارد و رسیدگی به آن در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب نیست ولی ممکن است.
حسب مورد عناوینی از قبیل خیانت در امانت و یا تصرف غیرقانونی در اموال دولتی و یا گران‌فروشی و امثال آن‌ها پیدا کند که در آن صورت در مرجع ذی‌صلاح دادگستری قابل تعقیب و رسیدگی است.
نمونه شکواییه خیانت در امانت
شاکی ……… به نشانی ………………………………………………………………
مشتکی عنه به نشانی ………………………………………………………………..
تاریخ وقوع جرم …………….. محل وقوع جرم ………………………………………..
موضوع: خیانت در امانت
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان ………………………….
با سلام و احترام، به استحضار می‌رساند:
با سلام و دعای خیر احتراماً به استحضار می‌رساند شخصی به نام …………………. در تاریخ ………………. علیه اینجانب شکوائیه‌ای مبنی بر توهین اقامه می‌نماید که پرونده به شعبه دوم دادیاری شهرستان …………….. ارجاع می‌گردد و شاکی مشتکی عنهما را به عنوان شاهد به دادسرا معرفی می‌نماید که دادسرا نیز کیفر خواست علیه اینجانب صادر و شعبه دوم دادگاه عمومی
……………. حکم بر محکومیت اینجانب با استناد به شهادت شهود صادر می‌نماید. در صورتی که اینجانب در تاریخ وقوع جرم در خارج از کشور بوده‌ام و شهود شهادت کذب داده‌اند
امضای شاکی
نظریات مشورتی جرم خیانت در امانت
فروش اموال خانه توسط مستخدم در زمان غیاب صاحب خانه
پرسش: در صورتی که مستخدم منزلی در غیاب صاحب‌خانه فرش و سایر اموالی را که از طرف صاحب‌خانه در اختیار وی گذاشته شده است از خانه خارج کرده و تصرف نماید آیا عمل مستخدم خیانت در امانت است یا نه؟
چون صاحب‌منزل اتاق مخصوصی را برای سکونت مستخدم در منزل خود تعیین نموده و فرش و اثاثیه دیگری را در این اتاق به‌منظور استفاده مستخدم از آن اثاثیه به نحو متعارف قرار داده است.
چنانچه بر اثر تعدی و تفریط مستخدم مذکور آن اثاثیه تلف شود و یا به ضرر مالک، مستخدم آن را از منزل خارج نموده و تصاحب نماید مورد از مصادیق ماده ۲۴۱ قانون مجازات عمومی است.