خشم، شایعه و نفرت پراکنی، در مظان اتهام قرار دادن و قضاوت نادرست افراد، متاسفانه امروزه به یک عادت بین مردم تبدیل شده است و با این صفات بسیاری از افراد به ورطه ی شکست و نابودی کشانده است.
در همین راستا قانون مجازات اسلامی با تکیه بر فقه و شرع اسلامی و اصول قانون اساسی که همواره از برابری افراد با یکدیگر و حفظ ارزش و کرامت انسان ها سخن گفته است، حقوق قانونی را برای دفاع از حقوق افراد در برابر بی اخلاقی ها و حفظ شخصیت افراد در نظر گرفته است.
در این نوشتار قصد داریم به یکی از مهم ترین حقوق مربوط به دفاع از شخصیت و اعتبار افراد یعنی دعوای اعاده ی حیثت، نحوه و شرایط طرح دعوای آن بپردازیم.
اعاده ی حیثت چیست؟
اعاده ی حیثیت به معنای برگرداندن، بازگشت و جبران می باشد. و در اصطلاح طرح و مطالبه دعوا علیه کسانی که منجر به لطمه زدن به اعتبار، آبرو و شخصیت افراد شده اند می باشد.
شاید تا به حال بسیار با این امر مواجه شده اید که شخصی پس از پیروزی در یک دعوا به عنوان متهم، اولین موضوعی را که در مراجع قضایی مطرح می کند اعاده ی حیثت از خود و طرح دعوا در این باره برای احقاق حقوق خود می باشد.
اما از دعوای اعاده حیثت نباید این گونه برداشت شود که به صرف طرح هر دعوا علیه خود و شکست طرف مقابل، این حق و اختیار قانونی برای ما به وجود می آید که بتوانیم علیه شخص طرح دعوا نماییم، چرا که با وجود این امر دیگر کسی از ترس دعوای اعاده ی حیثت، حتی از حقوق قانونی و شرعی خود گذشت نماید.
به همین منظور قانون گذار شرایطی را برای طرح دعوای اعاده حیثت پیش بینی نموده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
نحوه و شرایط طرح دعوای اعاده حیثت
یکی از اشتباهات رایج حقوقی میان عموم مردم مربوط به همین موضوع دعوای اعاده حیثت می باشد.
در این باره باید بیان داشت که:
در هیچ یک از متون حقوقی ما به ویژه ی حقوق کیفری، دعوای مستقل و خاصی به نام اعاده ی حیثت وجود ندارد بلکه به موجب عمومات قانون مجازات اسلامی و البته شرایط حاکم بر هر دعوا، امکان طرح شکوائیه برای مجازات اشخاص متجاوز به حقوق اشخاص در نظر گرفته شده است که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
طرح شکایت افترا برای اعاده حیثیت
اولین مصداق شکایت در رابطه ی با اعاده حیثت و طرح شکایت با موضوع افترا می باشد.
مطابق با ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی:
هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به موجب اصلاحیه قانون کاهش مجازات حبس تعزیری به جزای نقدی درجه شش (بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال) محکوم خواهد شد.
البته جزای نقدی مندرج در این ماده به موجب مصوبه مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۵ هیات وزیران به شصت میلیون ریال (۶۰.۰۰۰.۰۰۰) تا دویست و چهل میلیون ریال (۲۴۰.۰۰۰.۰۰۰) تعدیل شد.
تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.
تفاوت افترا با اعاده حیثیت
افترا یک عمل مجرمانه می باشد که افراد مرتکب آن می شوند و اعاده حثیت یعنی آبرو و حیثیت فردی که در اثر افترا از بین رفته به وی بازگردد ولی افراد جامعه بر اساس عرف اعاده حیثیت را بجای افترا استفاده می نمایند.
این جرم قبلا مجازات متفاوتی با مجازات فعلی داشت و الان مجازات این جرم سبک شده و برای شخص شاکی چیزی عاید نخواهد شد چون مجازات این عمل فقط جریمه به نفع دولت می باشد.
مجازات اعاده حیثیت کیفری
مجازات افترا براساس قانون مجازات اسلامی با توجه به ماده ۶۹۷ قانون مجازاتی ناشی از اعاده حیثیت برای مرتکب در نظر گرفته می شود جزای نقدی و یا به اصطلاح عامیانه جریمه به میزان درجه شش که از میزان ۶ میلیون توامان تا ۲۴ میلیون تومان خواهد بود که در صورت عدم وجود سابقه قاضی حداقل مجازات یا همان ۶میلیون را برای مرتکب این جرم در نظر خواهد گرفت
مدت زمان شکایت اعاده حیثیت
شکایت از افترا بر اساس ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی که اعاده حیثیت از جمله جرایمی است که قابل گذشت می باشد و بر اساس ماده ۱۰۶ قانون مجازات شاکی باید از تاریخ اطلاع از وقوع جرم تا مدت زمان یکسال اقدام به شکایت کیفری نماید در غیر این صورت حق شکایت کیفری از شاکی سلب می شود مگر اینکه بخاطر تحت سلطه بودن متهم قادر به انجام شکایت نبوده است.
طرح شکایت توهین برای اعاده حیثیت
مطابق با ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی و قانون کاهش مجازات حبس تعزیری
توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به جزای نقدی درجه ۶ (بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال) محکوم خواهد شد.
البته جزای نقدی مندرج در این ماده به موجب مصوبه مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۵ هیات وزیران به شصت میلیون ریال (۶۰.۰۰۰.۰۰۰) تا دویست و چهل میلیون ریال(۲۴۰.۰۰۰.۰۰۰) تعدیل شد
طرح شکایت نشر اکاذیب برای اعاده حیثیت
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی در این باره بیان می دارد:
هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکوائیه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقلقول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم شود.
نکته ی مهم و قابل تامل در خصوص جرم نشر اکاذیب با افترا، جرم نشر اکاذیب فقط به صورت شفاهی قابل تحقق می باشد درحالی که جرم افترا هم به صورت شفاهی و هم به صورت کتبی قابل تحقق می باشد.
طرح شکایت هجو برای اعاده حیثیت
کلمه ی هجو در لغت به معنای بدگویی کردن، تمسخر کردن می باشد.
اما قانون مجازات اسلامی در ماده ۷۰۰ در خصوص این جرم مقرر می دارد:
هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند و یا هجویه را منتشر نماید به حبس از یک تا شش ماه محکوم می شود.
اما در خصوص شرایط طرح این دعاوی باید بیان داشت که:
اثبات وقوع ضرر به شخصیت و آبروی فرد از مهم ترین ارکان اثبات این مساله می باشد.
به عبارتی دیگر شاکی باید اثبات نماید ادعا و اظهارات خلاف واقع متهم، به حقوق و اعتبار وی لطمه وارد نموده است.
برای مثال شخصی در یک جمعی، ادعای کلاهبردار بودن یک تاجر بزرگ را می نماید به نحوی که در اعتبار و برند تجاری وی خدشه وارد شده است.
در این باره لازم به ذکر است که شاکی الزامی بر اثبات خلاف واقع بودن اضهارات متهم را ندارد، بلکه به صرف شکایت از متهم و اثبات ورود ضرر به اعتبار و آبروی فرد برای اثبات جرم کافی خواهد بود.
طریقه و نحوه ی طرح شکوائیه
از آنجایی که تمامی جرائم مرتبط با آبرو و حیثت اشخاص و افراد از جمله جرائم قابل گذشت محسوب می شوند و الزاما می بایست برای شروع رسیدگی و صدور حکم، شاکی از متهم شکایت نموده باشد، لازم است که شاکی در ظرف مدت زمان مشخصی اقدام به طرح شکایت نماید.
ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی در این باره بیان می دارد که:
در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود.
هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.
حال چنانچه شخصی قصد شکایت در خصوص جرائم بیان شده را داشته باشد، می تواند علاوه بر مراجعه به محاکم دادگستری، به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و با پرداخت هزینه دادرسی معادل یکصد هزار ریال و هزینه های مربوط به سامانه ی ابلاغ نسبت به ثبت شکوائیه اقدام نماید.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ یکی از اشتباهات رایج مردم در خصوص قوانین، بحث طرح دعوای اعاده حیثت می باشد.
در این باره همانطور که در متن به آن اشاره گردید، دعوای مستقل و ویژه ای به نام اعاده ی حیثت در متون حقوقی ما وجود ندارد بلکه با توجه به رفتار ارتکابی افراد، امکان طرح دعاوی همچون؛ توهین، افترا، نشر اکاذیب و… مطابق با قانون مجازات اسلامی وجود خواهد داشت.
سوالات متداول
منظور از اعاده حیثت چیست؟
طرح و مطالبه دعوا علیه کسانی که منجر به ایجاد خدشه ،علیه اعتبار ، آبرو و شخصیت افراد شده اند را مطابق با مصادیق قانونی تعیین شده را اعاده حیثت گفته می شود.
مصداق اعاده ی حیثت در قانون مجازات اسلامی چیست؟
مطابق با قانون مجازات اسلامی، جرائمی همچون توهین، افترا، نشر اکاذیب و… از جمله جرائمی محسوب می شوند که در آن به اعتبار و آبروی افراد خدشه وارد شده است.
ظرف چه مدت می بایست دعوای اعاده ی حیثت را مطرح نمود؟
از آنجایی که دعاوی مربوط به اعاده ی حیثت، در زمره جرائم قابل گذشت محسوب می شوند، شاکی می بایست ظرف مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم نسبت به طرح شکایت اقدام نماید و در غیر این صورت حق شکایت وی زائل خواهد شد.