صلح همانطور که از نامش پیداست به معنای آشتی و سازش است.
مفهوم اولیه ای که از صلح به دست می آید این است که اختلاف یا دعوایی وجود داشته و بعد به صلح و سازش و آشتی ختم یافته، درست است یکی از معنای و کاربرد های صلح در مقام رفع تنازع و دعوا است.
اما همین یک کاربرد را ندارد بلکه در جاهایی دیگر نیز به کار می رود صلح و سازش در ۲ مقام هست که در حقوق به کار می رود.
صلح و سازش در چه جاهایی کاربرد دارد؟
یک مورد که گفته شد صلح در مقام تنازع یا دعوا یا رفع اختلاف است یعنی دعوایی یا اختلافی شکل گرفته است طرفین برای آن که این اختلاف و دعوا در دادگاه تمام شود و طول نکشد با هم صلح می کنند.
اما صلح منحصر به این مورد نیست و مورد بعد در جایی است که طرفین از صلح به عنوان یک معامله استفاده می کنند. یعنی طرفین ممکن است در قالب صلح و صلح نامه یک معامله را منعقد کنند.
پس صلح فقط برای رفع اختلاف نیست و گاهی در قالب یک معامله معین است، با این توضیح که هر عقد و قراردادی قواعد حاکم بر خود را دارد و اگر یکی از قواعد آن رعایت نشود آن عقد اعتبار خود را از دست خواهد داد.
برای مثال در عقد اجاره تعیین مدت یکی از ارکان عقد است و اگر تعیین مدت نشود عقد باطل خواهد بود.
یا اینکه در عقد بیع اگر خانه مال دو نفر باشد با فروش یکی از آن ها دیگر شریک حق دارد اخذ به شفعه کند و مال را به تملک خود در بیاورد.
خلاصه آن که هر عقد و قراردادی احکام خاص و هم آثار خاصی دارد و این عقود به گونه ای هستند که نمی توان این احکام و آثار را از آن ها جدا کرد و به قولی جامد و غیر قابل انعطاف اند گاهی افراد برای اینکه از قواعد امری یک عقد فرار کنند آن را در قالب عقد صلح در می اورند زیرا این عید برخلاف باقی عقود عقدی منعطف است و اگر شرایط اختصاصی باقی عقود رعایت نشود بازهم صحیح است البته شرایط عمومی در تمام عقود باید رعایت شود مثل اهلیت و مشروعیت و…
تکلیف صلح در غیر دفترخانه
طبق مثال بالا اگر طرفین بخواهند اجاره بدون مدت منعقد کنند می توانند آن را در قالب صلح بیاورند تا از باطل شدن رهایی یابد.
اما پس از معرفی عقد صلح می خواهیم بررسی کنیم که آیا صلح نامه یا عقد صلح اگر در دفترخانه ثبت نشود معتبر است یا خیر، در ادامه بررسی خواهیم کرد که بله صلح نامه دستی هم معتبر است اگر شرایط اصلی را داشته باشد.
اما این در عقد و قالب معامله صلح است در نوع دیگر صلح که همان سازش است باید گفت که سازش نامه باید به صورت رسمی و در دفترخانه واقع شود تا دادگاه بر اساس آن رای بدهد.
پس گاهی نگاه ما به صلح به قالب یک معامله است.
مثل اجاره در قالب صلح یا بیع در قالب صلح و… که اینجا اگر در دفترخانه هم تنظیم نشود صحیح است و معتبر.
گاهی نگاه ما به صلح در قالب رفع اختلاف و سازش است که در این مورد باید در دفترخانه به ثبت برسد و اگر به صورت عادی و دستی تنظیم شود لازم است که در دادگاه به آن اقرار نمایند.
صلح و سازش در دادگاه
آنچنان که گفتیم یکی از کاربرد های صلح، خاتمه دادن به اختلاف و دعوای پیش آمده است.
با این توضیح که را حل و فصل دعاوی به چند صورت ممکن است باشد. یک صورت آن است که به صورت قضاوت است یعنی در دادگاه رسیدگی و صدور حکم می شود.
راه دیگر آن داوری است که می توانید در همین سایت مطلب داوری را مطالعه فرمایید.
اما راه سوم آن “صلح و سازش” است، سازش یا مصالحه یک شیوه از حل و فصل دعاوی است، این معنا که اطراف دعوا درباره اختلاف خود به توافق می رسند که شرایط آن همان شرایط عقد صلح است.
طبق مواد ۱۷۸ تا ۱۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی که به صلح برای رفع اختلاف می پردازد باید گفت اگر دعوا اقامه شود اما طرفین در خود دادگاه به توافق برسند در هر مرحله ای هم که باشد دادگاه قرار مصالحه صادر می کند.
انواع سازش در خارج از دادگاه / آیا صلح و سازش در غیر دفترخانه معتبر است؟
اما اگر طرفین خارج از دادگاه به سازش برسند ممکن است این سازش نامه به چند شکل تنظیم شود.
۱- سازش اگر در خارج از دادگاه نزد قاضی مجری تحقیق محلی با معاینه محل انجام شود در حکم سازش در دادگاه است.
۲ – سازش خارج از دادگاه ممکن است به گونه ای باشد که طرفین به صورت عادی و بدون حضور در دفترخانه آن را منعقد کنند.
مثلا در کافی شاپ قرار گذاشته اند و با هم به توافق می رسند.
در اینجا دادگاه به این توافق غیر رسمی تا زمانی که طرفین در دادگاه حاضر نشده اند و به آن اقرار شفاهی نکرده اند اعتباری نمی دهد.
پس در این گونه صلح و سازش لازم است طرفین به وقوع آن در دادگاه اقرار کنند تا دادگاه رای صادر کند بر اساس ان.
۳- صلح و سازش خارج از دادگاه گاهی هم ممکن است این گونه باشد که طرفین در دفترخانه اسناد رسمی آن را تنظیم کرده اند که در این حالت بر خلاف مورد قبل دادگاه با همین سند رسمی چون اعتبار دارد می تواند قرار مصالحه یا گزارش اصلاحی تنظیم کند.
بیشتر بخوانید: تفاوت عقد بیع با عقد صلح
صلح به عنوان قرارداد یا صلح ابتدایی
در قرارداد صلح طرفین مصالح و متصالح یا قبول کننده صلح نامیده می شوند.
صلح هم به مانند عقد بیع یا اجاره یکی از عقود و قرارداد ها به حساب می آید اما به زبان ساده عقدی است که در قالب آن و در ظرف آن می توان باقی عقود دیگر را ریخت.
این که یک عقدی را در قالب عقد صلح می ریزند یا در می آورند بیشتر به خاطر این است که از حکومت قوانین آمره آن عقد فرار کنند.
مثل مثالی که در بالا گفته شد. و مثل این که فرد شریک می خواهد مال خود را بفروشد اما نمی خواهد حق شفعه برای شریک دیگر به وجود آید به همین دلیل آن را در قالب صلح منعقد می کنند زیرا طبق قانون حق شفعه فقط در بیع است نه عقود دیگر.
آیا قرارداد صلح در غیر محضر صحیح است؟
این نوع قرارداد صلح اگر هم در دفترخانه یا محضر نباشد صحیح است در واقع ثبت کردن رسمی بسیاری از عقود جنبه اثباتی و آسودگی خیال دارد و اگر هم ثبت نشوند صحیح هستند.
صلح هم همین گونه است و طرفین می توانند به صورت عادی و دستی بین خود صلح نامه بنویسند و حتی ممکن است این صلح به صورت شفاهی باشد اما برای آن که یک نفر بعد آن را انکار نکند بهتر است به صورت نوشته در آید.
لذا قرارداد صلح بدون رفتن به دفترخانه هم صحیح است اما ثبت رسمی آن در دفترخانه مفید است از این جهت که سند رسمی قابل انکار و تردید نیست بر خلاف سند عادی و اگر هم نسبت به آن ادعای جعل شود فرد مدعی است که باید جعلی بودن را اثبات کند که امری دشوار خواهد بود.
در قانون ثبت هم ثبت، صلح نامه را از موارد الزامی ثبت در نظر گرفته اما این بدان معنا نیست که اگر ثبت نشود صحیح نیست بلکه به این معنا است که در صورت عدم ثبت آن در دادگاه قابل استناد نیست اما می توان با اقرار فرد به اثبات برسد.
به عنوان مثال اگر شما خانه ای به صورت صلح به شما منتقل شده در صورت اقرار فرد در دادگاه قرارداد ثابت شده و می توان الزام فرد را به تنظیم سند رسمی درخواست کرد.
به عبارتی الزام قانون ثبت به ثبت صلح نامه و هبه نامه و… به معنی باطل بودن صلح نامه نیست و این عقود در دادگاه قابل اثبات هستند حتی شورای نگهبان اطلاق ماده ۴۸ قانون ثبت را مخالف شرع دانسته است.
نظر شورای نگهبان و ماده ۲۲ و ۴۸ قانون ثبت
مفاد مواد ۴۶ و ۴۷:
قانون ثبت اسناد و املاک صرفاً اختیاری دانستن ثبت سند در برخی موارد و الزامی دانستن آن در سایر موارد است که این مطلب خودبخود ایرادی ندارد.
اما مفاد ماده ۲۲ قانون ثبت اسناد و املاک و نیز ماده ۴۸ آن که دلالت بر بیاعتبار دانستن اسناد عادی غیررسمی دارد اطلاق آن در مورد سند عادی که قرائن و ادله قانونی یا شرعی معتبر بر صحت مفاد آنها باشد خلاف شرع و باطل است و اما در مورد سند عادی همراه با قرائن و ادله فوق مانند سندی که بینه و شهادت شهود معتبر بر صحت آن باشد این اسناد معتبر است و دو ماده مزبور در چنین مواردی تخصیص خورده است و مواد ۱۲۸۵ و ۱۲۹۱ قانون مدنی اشاره به اینگونه اسناد عادی دارد.»
محمدرضا علیزاده قائم مقام دبیر شورای نگهبان.
نتیجه گیری
عقد صلح ممکن است دارای دو جنبه باشد یا در مقام حل اختلاف و دعوا باشد یا اینکه به اصطلاح صلح ابتدایی باشد به عنوان یک نوع قرارداد و معامله به حساب آید.
عقد صلح در اصل و صحت و تشکیل آن مانند باقی عقود است مثل داشتن اهلیت و مشروعیت اما تفاوتی هایی هم با بقیه عقود دارد. که در بالا به آن اشاره شده است.
انعقاد عقد صلح حتی اگر خارج از دفترخانه باشد صحیح است و معتبر است اما ثبت آن در دفتر خانه بهتر است و اطمینان بیشتری به همراه دارد. در بالا در باب این موضوع و جریان الزام قانون ثبت به ثبت صلح نامه را هم توضیح دادیم.
سوالات متداول
صلح در دادگاه به چه شکلی معتبر است؟
یا باید به صورت سند رسمی باشد در خارج از دادگاه یا این که این سازش باید در خود دادگاه و محضر قاضی باشد و اگر در خارج از دادگاه به صورت عادی باشد باید طرفین در دادگاه نسبت به آن اقرار شفاهی کنند تا معتبر باشد.
آیا عقد صلح در غیر دفترخانه معتبر است؟
بله عقد صلح اگر جنبه قراردادی و معاملاتی آن منظور است با نوشتن دستی و به صورت عادی هم معتبر است.
قرارداد صلح چگونه قابل به هم زدن است؟
صلح مانند باقی عقود قابل فسخ و به هم زدن نیست. مگر آنکه موجبات قانونی خیار وجود داشته باشد یا آن که اقاله کنند.