تعیین مهریه در زمان ازدواج و عقد نکاح بسته به توافق طرفین است. طرفین می توانند در زمان عقد نکاح مهریه را تعیین کنند یا اینکه تعیین آن را برای بعد از نکاح بگذارند.
همچنین آنان می توانند تعیین میزان مهریه را به اراده شخص ثالثی منوط کنند. یعنی هر آنچه شخص ثالث به عنوان مهریه تعیین کرد، همان مهریه نکاح باشد.
نکته ای که در مورد مهریه باید بدان توجه کرد این است که شرط عدم تعلق مهریه باطل است به این معنا که اگر بین دو طرف توافق شود و زن هم موافق باشد که مستحق مهریه نباشد این توافق باطل است و هیچ اثری ندارد، اما اگر مهریه تعیین شود زن می تواند به اختیار خود از آن بگذرد.
مهریه همانطور که گفتیم ممکن است در ضمن نکاح تعیین شود که اصطلاحا به آن مهر المسمی می گویند که عرف حاکم نیز همین است و مردم در زمان نکاح و عقد میزان مهریه را تعیین می کنند.
- سوالی که پیش می آید این است که آیا تغییر و تعدیل مهریه بعد از نکاح امکان پذیر است؟
به عبارتی آیا ممکن است که میزان مهریه را افزایش داد یا آن را کاهش داد.
در اینجا بررسی خواهیم کرد که طبق نظر شورای نگهبان افزایش یا کاهش مهریه بعد از نکاح امکان پذیر نیست و باطل خواهد بود.
امکان افزایش یا کاهش مهریه بعد از نکاح
طبق قواعد عمومی تعدیل قرارداد توسط طرفین معامله با توافق امکان پذیر است. یا اصلا طرفین می توانند معامله را با رضایت به هم بزنند.
مهریه هم اگرچه ضمن عقد نکاحی آمده که خود نکاح امری غیر مالی است، اما مهریه جنبه مالی و قراردادی دارد و می تواند قواعد عمومی قراردادها را در آن جاری ساخت.
به عبارتی مهریه یک قرارداد تبعی یا فرعی مالی است که جدا از خود نکاح است ولی می توان گفت تابع عقد مزبور می باشد.
لذا همانطور که گفته شد می توان گفت قواعد عمومی قراردادها درباره مهریه نیز قابل اجرا است، نتیجتا امکان تعدیل و تغییر مهریه بعد از نکاح هم باید وجود داشته باشد.
اما در این باره رایی از دیوان عدالت اداری مبتنی بر نظر شورای نگهبان صادر شده است که طبق آن افزایش یا کاهش مهریه بعد از نکاح ممنوع است و اثر حقوقی ندارد.
رای دیوان عدالت، ممنوعیت افزایش مهریه
رأی شماره ۴۸۸ – ۱۵/۶/۱۳۸۸ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
به شرح نظریه شماره ۳۵۰۷۹/۳۰/۸۸ مورخ ۱۲/۵/۱۳۸۸ فقهای محترم شورای نگهبان « مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد واقع شده است و ازدیاد مهر بعد از عقد شرعاً صحیح نیست و ترتب آثار مهریه بر آن خلاف موازین شرع شناخته شد.»
بنابراین جزء (ب) از قسمت ۱۵۱ بخشنامه های ثبتی که نتیجتاً مبین امکان افزایش مهـریه به شرط تنظیم سند رسـمی است، مستنداً به قسمت دوم اصل ۱۷۰ قانون اساسی جمهـوری اسلامی ایران و ماده ۴۱ قانون دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۸۵ ابطال می شود.
اشکال بر شورای نگهبان در خصوص افزایش مهریه
- به طور خلاصه می توان گفت که اصل حاکمیت اراده، اصلی پذیرفته شده در نظام های حقوقی جهان است، و طرفین همانطور که می توانند طبق توافق میزان مهریه را تعیین کنند. با همین توافق هم می توانند آن را کاهش یا افزایش دهند.
- از طرفی دیگر اقرار نامه بر افزایش مهریه خلاف شرع به نظر نمی رسد همانطور که آنان خود مهریه را تعیین کرده اند حال مدعی هستند که میزان مهریه مندرج در نکاح نامه کم یل زیاد درج شده و اشتباه رخ داده است.
لذا اقرار چون اخبار به حقی ناظر به گذشته است ور این زمینه به نظر می رسد که رای شورای نگهبان حکومت ندارد. - مورد دیگر این که در قرآن در سوره نسا آیه ۲۴ به صراحت تغییر میزان مهریه را یا کم و زیاد کردن آن را مشروع دانسته حال چه می شود که ایشان افزایش مهریه را خلاف شرع میدانند.
به سوره نسا و قسمتی از آیه ۲۴ نگاه کنید: ولا جناح علیکم فیما تراضیتم به من بعد الفریضه ان الله کان علیما حکیما. و گناهی بر شما نیست در آنچه بعد از تعیین واجب، با یکدیگر توافق کرده‌اید. (بعداً می توانید با توافق، آن را کم یا زیاد کنید.) خداوند، دانا و حکیم است.
راه حل قانونی افزایش مهریه
به نظر می رسد با تمام اشکالات وارده بر رای دیوان عدالت و نظر شورای نگهبان، افزایش مهریه طبق قانون اثر حقوقی ندارد.
لذا اگر تعهدی از این مجرا به وجود آید؛ فرد هیچ تکلیفی ندارد که آن را پرداخت کند زیرا قانون آن را بلااثر می داند.
از طرفی رویه قضایی میل به این سمت دارد که در افزایش مهریه، احکام مهریه بر مبلغ مازاد بار نمی شود، ولی چون تعهد بر این امر شده به عنوان تعهد مستقل فرد ملزم به ایفای آن است.
- اما آیا راهی وجود دارد که بدون آنکه باطل باشد مهریه را افزایش دهیم؟
بله این امر امکان پذیر است.
تنها نکته ای که باید به آن دقت کرد این است که اگر می خواهید مالی را اضافه بر مهریه قرار دهید در سند امضا شده تحت عنوان افزایش مهریه نباشد.
برای مثال مردی که می خواهد ماشین خود را به عنوان مهریه افزون بر مهریه همسر خود برای وی مهر قرار دهد. باید ضمن سندی که امضا می کند یا اقرار نامه یا سند انتقال آن مال نامی از افزایش مهریه برده نشود.
همچنین اگر زنی قرار است طبق توافق با همسر خود خانه را به عنوان مهریه به مهریه قبلی اضافه کند.
باید در سند انتقال آن را بدون ذکر “افزایش مهریه” امضا کنند.
به عبارت ساده تر زن و مرد می توانند اموال خود را به نام خود بزنند و آن را به یکدیگر انتقال دهند بدون آنکه عنوان آن افزایش مهریه باشد. و این قرارداد کاملا صحیح است.
نمونه متن افزایش مهریه
اقرار نامه افزایش مهریه
آقای مجتبی …. فرزند حسین به عنوان زوج سند نکاحیه شماره …. بعد الحضور صریحاً اقرار و اعلام نمود به موجب این سند با رضایت کامل و بدون هیچگونه اجبار یا اکراه تعداد ۱۳۶۴ قطعه ربع سکه بهار آزادی علاوه بر مهریه مندرج در سند نکاحیه به مهریه زوجه خود خانم هنگامه ….اضافه نمود که برعهده زوج دین بوده و عندالمطالبه به زوجه پرداخت می نماید.
نمونه متن افزایش مهریه که اثر حقوقی دارد
آقای علی…..فرزند احمد طبق این توافق و سند امضا شده متعهد می شود که میزان ۱۰۰ سکه (یا خانه ای با مشخصات …یا ماشینی با مشخصات) به عنوان صلح به همسر و زوجه خود خانم فاطمه….ایفا کند.
نتیجه گیری
طبق رای دیوان عدالت اداری مبتنی بر نظر شورا نگهبان تغییر مهریه بعد از نکاح ممنوع است و اثر حقوقی ندارد.
رویه قضایی بر این امر تمایل دارد که این افزایش مهریه و مبلغ مازاد را در قالبی غیر از مهریه معتبر بداند و فرد را موظف به ایفای دین کند.
لذا آثار مهریه بر آن بار نمی شود اما نوعی تعهد و دین محسوب ی شود که بر ذمه فرد قرار می گیرد.
راهی که وجود دارد این است که مردی که می خواهد مالی اضافه بر مهریه برای همسر خود قرار دهد در قالبی غیر از افزایش مهریه سند را امضا کنند که در این صورت این امر کاملا صحیح خواهد بود و آثار قانونی هم خواهد داشت.
سوالات متداول
افزایش مهریه چگونه امکان پذیر است؟
افزایش مهریه از طریق اقرار نامه یا تغییر مندرجات سند نکاح باطل است و اثر حقوقی ندارد. اما می توان آن مال را در قالب سندی جداگانه بدون عنوان افزایش مهریه به نام همسر خود بزند.
متن افزایش سرمایه چگونه باید تنظیم شود؟
همانطور که گفتیم برای آنکه افزایش مهریه اثر قانونی داشته باشد می توان آن را طوری تنظیم کرد که عنوان صلح یا هبه داشته باشد و عنوان افزایش مهریه نباشد.
رویه قضایی در افزایش مهریه چگونه است؟
رویه قضایی این گونه است که غالبا افزایش مهریه را در قالب عبارت افزایش مهریه باطل می دانند اما آن را تعهدی مستقل می دانند که باید ایفا شود که البته احکام مهریه بر آن بار نمی شود یعنی دادگاه ضمن طلاق حکم به پرداخت آن نمی دهد اما زن بعدا از طریق دادگاه حقوقی می تواند آن را مطالبه کند. اگرچه این امر بسته به نظر دادگاه است.