طبق ماده۲۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ؛ «سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.» منتها در قانون مجازات اسلامی از خیانت در امانت تعریفی نشده است و در دو ماده مصادیق آن بیان شده است.
طبق ماده ۶۷۳ قانون مجازات بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵، «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
همچنین طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات۷۵؛ «هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
تفاوت سرقت و جرم خیانت در امانت از نظر عنصر مادی
- مهم ترین رکن جرم سرقت در حقوق ایران «ربایش» مال دیگری بدون رضایت اوست و ربودن بدون اطلاع مالک رکنی است که بدون تحقق آن، عنصر مادی جرم سرقت به وقوع نخواهد پیوست.
لازمه تحقق ربایش، انتقال دادن مال از محلی به محل دیگر و قابلیت ربایش آن است. از این موضوع می توان نتیجه گرفت سرقت در حقوق ایران صرفاً در مورد اموال منقول، که قابلیت نقل و انتقال و نقل مکان و در نتیجه ربوده شدن را دارند؛ مصداق پیدا می کند. و قاعدتاً در باب اموال غیر منقول به این دلیل که ربایش امکان ندارد سرقت محقق نخواهد شد.
- عنصر مادی جرم خیانت در امانت نیز؛ استعمال، تصاحب، اتلاف یا مفقود کردن مال مورد امانت که می‌تواند به شکل فعل یا ترک فعل باشد است و عموماً به صورت فعل است(یعنی با انجام دادن اعمال فوق موجب خیانت در امانت می شود)
منظور از استعمال استفاده کردن از مال مورد امانت جرم است و منظور از تصاحب نیز این است که شخص امینی به جای انجام وظیفه خود مبنی بر نگهداری مال امانی، مال دیگری را مال خود بداند و طوری رفتار کند که دیگران تصور کنند او مالک مال است.منظور از اتلاف، تلف یا نابود کردن مال امانی است. و منظور از مفقود کردن یعنی امین بدون این که مال مورد امانت را تلف نماید سبب شود دستیابی مالک به آن غیرممکن شود.
نکته دیگر در باب سرقت این است که موضوع سرقت باید الزاماً مال باشد و به دیگری تعلق داشته باشد. جهت وقوع جرم سرقت باید مال ربوده شده متعلق به غیر باشد. پس بنابراین ربودن مالی که در مالکیت کسی قرار ندارد، سرقت تلقی نمی گردد و البته بدیهی است که برای شمول عنوان سرقت، شناخته شده بودن صاحب مال ضرورتی ندارد بلکه صرفاً لازم است که مال ربوده شده متعلق به شخص دیگری باشد.
ارکان سرقت و خیانت در امانت
عنصر مادی سرقت: فعلی که در جرم سرقت اتفاق می افتد ؛ ربودن و برداشتن و همچنین پنهانی بودن عمل ربایش است، پس بنابراین در جرم سرقت لازم است که سارق، بدون رضایت مالک یا متصرف به صورت علنی و یا مخفیانه مال دیگری را ببرد.
عنصر مادی خیانت در امانت: در مورد عنصر مادی خیانت در امانت باید گفت برای این که جرم خیانت در امانت تحقق یابد، شرایطی لازم است:
- موضوع جرم الزاماً مال یا وسیله تحصیل مال است.
- از طرف مالک یا متصرف قانونی مال امانی به امینی سپرده شود.
- مال قانونی و با شرط برگرداندن یا به مصرف معین رسانیدن، به امین سپرده شده باشد.
- میان فعل مرتکب و ضرر مالک یا متصرف قانونی آن رابطه علیت باشد.
عنصر قانونی جرم سرقت: ماده۲۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲؛ عنصر قانونی سرقت است. «سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.»
عنصر قانونی جرم خیانت در امانت: ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات عنصر قانونی خیانت در امانت است.
عنصر معنوی سرقت: عنصر معنوی عبارت از سوءنیت عام و سوءنیت خاص است. برای وقوع جرم سرقت قصد مجرمانه الزامی است؛ یعنی بزهکار با وجود داشتن علم و آگاهی بر اینکه مال متعلق به دیگری است؛ عمدا آنرا می رباید.
عنصر معنوی خیانت در امانت: در جرم خیانت در امانت نیز سوءنیت عام به معنای انجام عمدی عمل تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن مال موضوع امانت و سوءنیت خاص به معنای قصد و اراده ورود ضرر به غیر است. بنابراین تعدی یا تفریط مال امانی همراه با سوءنیت موجب مسئولیت کیفری خواهد بود.
مجازات جرم سرقت و خیانت در امانت
مجازات جرم خیانت در امانت طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵، حبس از ۶ ماه تا سه سال است و همچنین قانونگذار در ماده ۶۷۳ قانون فوق، برای جرم سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضا، یک تا سه سال حبس تعیین کرده است.
اما سرقت انواع مختلفی دارد که با توجه به شرایط آن میزان مجازات آن هم فرق می کند. مجازات سرقت ساده طبق ماده ۶۶۱ تعزیرات،حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و تا (۷۴)ضربه شلاق خواهد بود.
شباهت سرقت و خیانت در امانت
سرقت و خیانت در امانت از مهمترین جرایم مالی هستند و می توان گفت مهمترین جرایمی هستند که موضوع آنها مال می باشد و از این رو به آنها جرایم علیه اموال اطلاق می شود. به عبارت دیگر، این دسته از جرایم به اموال و مالکیت افراد جامعه صدمه می زند و به همین دلیل آدم ربایی جرمی مجزا است و سرقت دانسته نمی شود. زیرا انسان که موضوع آدم ربایی است مال نیست و نمی توان ربودن انسان را جرم سرقت دانست.
هر دو مال باید مالک داشته باشند تا جرم تحقق پیدا کند.
جرم خیانت در امانت جرمی مقید به نتیجه است و در این جرم مانند باقی جرایم مقید رفتار مرتکب باید منتهی به نتیجه خاصی شود. بنابراین ورود ضرر به مالک یا متصرف، بر اثر فعل مرتکب، برای تحقق خیانت در امانت الزامی می باشد. جرم سرقت هم جرمی مقید است.
تفاوتهای سرقت و خیانت در امانت
- طبق قانون مجازات اسلامی سرقت «ربودن مال غیر» تعریف شده است. در ربودن، سارق بدون رضایت مالک مال اموال را تصرف او خارج کرده و ضروری است که مال، قابلیت نقل و انتقال فیزیکی را دارا باشد؛ یعنی بتوان آن را از جایی به جای دیگر منتقل نمود. اما در جرم خیانت در امانت این گونه نخواهد بود. و در اموالی که قابلیت جابه جایی ندارند هم مصداق دارد.
- علاوه بر این در جرم خیانت در امانت وجود رابطه امانی یک ضرورت است و ضروری است که رابطه امانی میان مجرم و بزهدیده وجود داشته باشد و مال به مجرم به طریقی سپرده شده باشد و یکی از تفاوتهای سرقت و خیانت در امانت همین است که در سرقت رابطه ای میان سارق و بزه دیده وجود ندارد.
- تفاوت دیگری که بین دو جرم سرقت و خیانت در امانت وجود دارد این است که سرقت فقط در موردی قابل تحقق است که ارزش اقتصادی داشته و به عبارت دیگر موضوع جرم سرقت، باید مالی قابل خرید و فروش باشد. منتها برای تحقق خیانت در امانت، چنین شرطی وجود ندارد.
نتیجه گیری
جرم سرقت از طریق ربودن مال آن هم مالی که قابلیت نقل و انتقال دارد حاصل می شود. در حال که خیانت در امانت در جایی است که مالی به شخصی سپرده شده و شخص ممکن است آنرا آگاهانه و عامدانه، تصرف، تلف، استفاده یا گم کند که در این صورت خائن محسوب می شود. خیانت در امانت در اموال غیر منقول هم ممکن است
سوالات متداول
مجازات خیانت در امانت چیست؟
طبق ماده ۶۷۴ کتاب پنجم تعزیرات،حبس از ۶ ماه تا سه سال خواهد بود.
مجازات سرقت چیست؟
سرقت انواع مختلفی دارد. هم حدی هم تعزیری که خود سرقت تعزیری هم باز به چند نوع تقسیم می شود. اما ساده ترین نوع آن،حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و تا (۷۴)ضربه شلاق خواهد داشت.