جعل جزء جرایمی است که قانون تمام مصادیق آن را تعریف کرده است. هر عملی که طبق این تعریف انجام شود جعل محسوب شده و قابل محکومیت به مجازات می باشد.
امروزه سفته جز اسنادی است که مردم به دلایل مختلف از آن به عنوان یک سند مطمئن استفاده می نمایند ولی زمانی که صحت و اعتبار این سند به واسطه ی جاعلین زیر سوال می رود، باعث اخلال در نظم اجتماعی و معاملات می شود.
تعریف جعل
در قانون مجازات اسلامی جعل و مصادیق آن ذکر شده است.
ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی اشعار دارد:
«جعل در قانون تعریف مشخصی ارائه نشده است.
در ماده ۵۲۳ قانون مجازات مصوب ۱/۲/۱۳۹۲ مقرر می دارد:
جعل و تزویر عبارت است از ساختن نوشته یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیررسمی و خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن.»
موارد فوق الذکر مصادیقی از جعل هستند و با توجه به اینکه جعل در خصوص چه سند یا مدرکی انجام می شود نوع مجازات متفاوت است.
سفته سند عادی است یا رسمی
اسناد به دسته ی عادی و رسمی تقسیم می شوند.
بر اساس ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی:
«اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مامورین رسمی در حدود صلاحیت آنها و بر طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند ، رسمی است.»
با توجه به این تعریف سندی که دارای این خصوصیات نباشد، سند عادی محسوب می شود.
با توجه به این تفاسیر و تعاریف سفته نیز یک سند عادی است که جعل آن مشمول جعل اسناد عادی می باشد.
مجازات جعل سفته
همچنین قانونی در خصوص جعل اسناد عادی مجازات تعیین کرده است.
در اینباره ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد:
«هر کس در اسناد یا نوشتههای غیررسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
جعل امضا در سفته
اگر شخصی به نام دیگری در سفته امضا کند به نحوی که باعث اشتباه انداختن دیگران شود جعل صورت گرفته است الزامی نیست که شباهت کامل بین امضای جاعل و امضای اصلی ایجاد شود.
صرف اینکه دیگران از آن امضا به صورت عرفی اشتباه کنند، کفایت می کند.
از طرف دیگر، اگر کسی سفته ای که به نام دیگری است امضا نماید و جلوی آن بنویسد از طرف… (نام شخصی که در قرار بوده امضا نماید)، حتی اگر اختیار امضا نداشته باشد جعل واقع نشده است.
ساختن سفته
سند یک برگه ای است که در مقام دفاع قابل استناد است.
حال اگر شخصی به هر وسیله ای از جمله برنامه های فتوشاپ و از این قبیل موارد سفته ای بسازد، جرم جعل واقع شده است.
این تغییر متقلبانه و شبیه سازی شده باید به گونه ای باشد یک فرد معمولی به صورت عرفی به اشتباه بیفتد.
اثبات در جعل سفته
- اثبات نیز جعل محسوب می شود.
- اثبات یعنی سندی را از حالت بطلان خارج نمودن.
- به این اقدام اثبات گفته می شود.
- از بین بردن خط قرمز بطلان روی سفته، جزء مصادیق این عمل می باشد.
تغییر و تحریف سفته
هرگونه تغییر و تحریف در سند جرم محسوب می شود.
این موارد عبارتند از:
- خراشیدن: محو کردن جزیی از حروف یا کلمه در سفته.
- تراشیدن: محو کردن پاک کردن کل اسم در سفته.
- قلم بردن: ناخوانا کردن یا خط کشیدن بر روی حرف و کلمه ای در سفته.
- الحاق: اضافه کردن چیزی در سند مثلا رقم سفته را اضافه کند یا سفته ای که سفید امضا است را پر کند.
- محو کردن: استفاده از هرگونه غلط گیر، مواد شیمیایی و پاک کننده ای که موجب حذف چیزی در سند شود.
- سیاه کردن: ناخوانا کردن بخشی از نوشته در سند با جوهر و یا رنگ.
ارکان جرم جعل سفته
جرم دارای سه عنصر است که شامل:
عنصر قانونی، عنصر مادی، نتیجه جرم است.
عنصر قانونی: منظور مواد قانونی در قانون مجازات است که برای آن مجازات تعیین می شود.
در جرم جعل ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، همانطور که ذکر شد مصادیق جعل را عنوان کرده است و ماده ۵۳۶ همان قانون در خصوص اشخاصی که اسناد عادی مانند سفته را جعل می کنند یا از آن سند جعلی استفاده می کنند را مجرم دانسته و مجازات تعیین نموده است.
عنصر مادی: هر رفتار فیزیکی و اوضاع و احوالی و نتیجه ای است که لازمه تحقق جرم است، عنصر مادی گفته م شود.
در خصوص جعل سفته، هرگونه ساختن سند، تغییر یا تحریف و اثبات آن را رفتارهایی گویند که در جرم جعل اتفاق می افتد. جرم جعل نیاز به نتیجه ندارد.
یعنی الزامی به ضرر بالفعل نیست و صرف اینکه احتمال دهیم جعل سند سفته می تواند موجب اضرار به غیر شود جرم اتفاق افتاده است و نیازی نیست که این ضرر فعلیت یابد.
عنصر روانی: نیز یعنی مجرم علم و آگاهی به ارتکاب جرم داشته باشد. لذا همین که جاعل علم و عمد در عملش داشته باشد، و علم دارد به اینکه سندی که جعل می کند اصالت واقعی دارد، کفایت می کند.
استفاده از سفته مجعول
در جعل تنها فرد جاعل نیست که مرتکب جرم شده و مجازات می شود. بلکه کسی که با آگاهی از یک سند مجعول استفاده می نماید مرتکب جرم شده است.
لازم به ذکر است اینکه استفاده کننده از سند مجعول برایش نتیجه ای حاصل شود یا خیر در مجازات او تغییری حاصل نمی کند. لذا در صورتی که کسی از یک سفته جعلی استفاده نماید مرتکب جرم شده و مجازات فرد جاعل برای او نظر گرفته می شود. ماده ۵۳۶ که در بحث مجازات سند عادی مطرح شد، میزان مجازات را تعیین نموده است.
مرجع صالح در جرم جعل
جرم جعل در دادگاهی رسیدگی می شود که جرم در حوزه ی قضایی آن رخ داده است و یا جرم در آن حوزه قضایی کشف گردیده و یا متهم در آنجا دستگیر شده است.
جرم جعل در هر صورت در دادگاه کیفری قابل طرح و رسیدگی می باشد.
در خصوص جرم جعل سند عادی با توجه به اینکه جرم درجه ۶ است، در دادگاه کیفری ۲ قابل طرح می باشد
مراحل شکایت در جعل
برای طرح شکایت کیفری جعل با در دست داشتن مدارک احراز هویت، دلایل مستندات و سایر مدارکی که می تواند در اثبات وقوع جرم مورد نظر موثر واقع شود به دفاتر خدمات قضایی می توان مراجعه کرد و شکایت خود را از طریق سامانه ثنا که متعلق به قوه قضاییه می باشد ثبت نمود.
باید به این نکته توجه داشت که برای طرح شکایت باید متن شکایت مورد نظر خود را که خلاصه ای از شرح ماوقع است آماده داشته باشید.
نتیجه گیری
جعل و تزویر عبارت است از ساختن نوشته یا ساختن مُهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیررسمی و خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن.
سفته سند عادی محسوب می شود و جعل سند عادی نیز در قانون مجازات دارای مجازات است.
ماده ۵۳۶ اشعار دارد:
«هر کس در اسناد یا نوشتههای غیررسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
جرم جعل در دادگاهی رسیدگی می شود که جرم در حوزه ی قضایی آن رخ داده است و یا جرم در آن حوزه قضایی کشف گردیده و یا متهم در آنجا دستگیر شده است.
سوالات متداول
اگر شباهتی بین امضای تقلبی و امضای اصلی نباشد جعل است؟
شباهت ظاهری در جعل امضا تنها ملاک نیست، همین که باعث به اشتباه افتادن دیگران در خصوص امضا شود کفایت می کند که جرم جعل واقع شده است.
سوزاندن یا سیاه کرد کل سفته جعل محسوب می شود؟
خیر، سوزاندن یا سیاه کردن کل سند در قالب اتلاف سند مورد بررسی است.
اگر صاحب سند، سندی را پاره کند و شخص دیگری آن را بهم بچسباند و از آن استفاده نماید جعل محسوب می شود؟
خیر، جعل نیست و می تواند در قالب کلاهبرداری مورد بررسی قرار گیرد.
جعل در مندرجات سند مجعول جعل است؟
خیر، اگر کسی در سند جعلی تغییر یا تحریفی انجام دهد مرتکب جعل نشده است.
اگر کسی در کپی سفته جعل کند آیا مرتکب جعل سند شده است؟
جعل همواره باید در سند اصلی صورت پذیرد لذا انجام اعمال جعلی در تصویر سند یا فتوکپی سند، جعل محسوب نمی شود.