بررسی حقوق زن در اسلام و قوانین ایران

شما می‌توانید با به اشتراک گذاشتن دیدگاه و تجربیات خود در انتهای مقاله به گفتمان آنلاین با کارشناسان وینداد و دیگر کاربران بپردازید.

آنچه در این مقاله می آموزیم

با توجه به جایگاهی که اسلام برای زن قائل شده است و همچنین با توجه به نقش تربیتی زن در جامعه، می ­توان گفت که زن به عنوان اصلی ­ترین و مهمترین عامل تاثیرگذار در پیشرفت جوامع یا عقب­ ماندگی آن می­ تواند مطرح شود،

شاعر بزرگ مصری حافظ ابراهیم در این زمینه شعری دارد با عنوان (ألأُم) که بیان می­ دارد:

«الأُمُّ مَدرَسَهٌ إذا أعدَدتَها أعدَدتَ شَعباً طَیِّبَ الأعراقِ»

 مادر همچون مدرسه ­ای است که اگر او را درست پرورش بدهی، ملتی نیکو و اصیل را پرورش داده ­ای.

«الأُمُّ أُستاذُ الأساتِذَهِ الأُولی  شَغَلَت مَآثِرَهُم مَدَی الآفاقِ»

مادر، معلم معلمان بزرگی است که کارهای نیکِ آنها تمام گوشه و کنار عالم را فرا گرفته است.

بدین ترتیب هرچه در جامعه­ به زن و رشد و پیشرفت او اهمیت داده شود، آن جامعه را می­توان جامعه­ای مترقی و روبه ­پیشرفت دانست

ولی اگر در جامعه ­ای به زن به عنوان ابزار نگریسته شود، این امر را می­ توان نشانه عقب­ ماندگی آن جامعه دانست. البته ناگفته نماند که توجه به زن و رشد او را نباید با جریانات فمینیستی (زن سالاری) که امروزه متأسفانه در برخی جوامع رشد چشمگیری نیز داشته خلط کرد.

این جریانات فمینیستی که عکس ­العملی در برابر افراط در سوء استفاده از زن و ظلم به او و ازبین بردن حقوق طبیعی ­اش بوده، نه تنها به رشد و پیشرفت زن هیچ کمکی نکرده است؛ بلکه برعکس روز به ­روز موجبات انحطاط علمی و اخلاقی زن را در جامعه فراهم کرده است.

آیا در اسلام به حقوق زن توجه شده است؟

بله، با توجه به اینکه دین اسلام به عنوان کاملترین دین الهی بوده که به جنبه­ های مختلف زندگی بشر توجه دارد، می­توان گفت که در دستورات دین اسلام توجه ویژه­ ای نسبت به زن و حقوق او شده است، به طوری که می­توان گفت پس از ظهور اسلام بخاطر این نگاه ویژه به زن، شاهد ظهور و بروز زنانی هستیم که ضمن حفظ کرامت اخلاقی و انسانی، نقشی بی­ بدیل و تاریخ ­ساز در صحنه اجتماع داشته ­اند.

مهمترین حقوق زن که در اسلام به آن توجه شده است، کدامند؟

از جمله این زنان می ­توان به حضرت فاطمه (س) به عنوان الگوی زنان نام برد. پیامبر (ص) نه تنها ضمن سخنان خود، به جایگاه زن و حقوق زن اشاره می­ کردند؛ بلکه در عمل نیز رفتارهایی از جانب ایشان نسبت به زن صورت می­ گرفت که همگی اینها بیانگر توجه ویژه این دین نسبت به زن و حقوق او در جامعه می­باشد.

همچنین در آیات زیادی از قرآن کریم شاهد تساوی حقوق زن و مرد و از بین بردن تبعیض نابجا بین زن و مرد هستیم. آنچه در دستورات این دین الهی موجب برتری دانسته شده، تقوا می­باشد. مجموع این دستورات بیانگر اوج توجه دین اسلام به حقوق زن می­باشد.

مهمترین حقوق زن که در اسلام به آن توجه شده است، کدامند؟بررسی حقوق زن در اسلام و قوانین ایران

از جمله مهمترین حقوق زن که اسلام به آنها توجه داشته می­توان به حق حیات برای زنان اشاره کرد. همانگونه که می­دانیم در زمان جاهلیت به قدری شأن و منزلت زن تنزل یافته بود که اگر دختری به دنیا می ­آمد، آن را مایه شرمندگی و سرافکندگی دانسته و او را زنده ­به­ گور می­کردند.

اسلام نه تنها با این رفتار به مبارزه برخاست؛ بلکه به شدت آن را نکوهش کرده است. همچنین از دیگر حقوق مطرح شده در مبانی اسلام می­توان به حق مالکیت زن اشاره کرد.

در جامعه ­ای که به زن به عنوان یک کالا نگریسته می شد، امکان مالکیت برای او وجود نداشت، ولی با ظهور این دین شاهد این هستیم که نه تنها از چنین نگاهی منع می کند؛ بلکه برای زنان نیز در کنار مردان حقوقی را قائل می­شود که هم شامل حقوق مادی مانند حق ارث بردن زن، حق مالکیت و… می­شود و هم شامل حقوق معنوی مانند حق انتخاب همسر، حق فراگیری علم و دانش، حق حضور زنان در عرصه سیاسی و اجتماعی و … می­شود.

 

قانونگذار در تدوین قوانین ایران تا چه اندازه حقوق زن را مورد توجه قرار داده است؟

قوانین ایران با توجه به اینکه برگرفته از دین مُبین اسلام می­باشد؛ لذا سعی شده تا اصول و مبانی مطرح شده در دستورات دینی مورد توجه قرار بگیرد؛ بنابراین در قوانین مختلف ایران اعم از قانون اساسی، قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین به حقوق زن توجه شده است.

همچنین در برخی از قوانین مانند قانون حمایت از خانواده شاهد این هستیم که قانونگذار با هدف دفاع از حقوق زن، به تدوین چنین قوانینی دست زده است. برای بررسی دقیق ­تر موضوع، ابتدا حقوق زن در قانون اساسی را بر می­ شماریم و سپس سراغ قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی خواهیم رفت.

بررسی حقوق زن در اسلام و قوانین ایران

الف) قانون اساسی: در قانون اساسی در اصول مختلفی به حقوق زن در زمینه ­های مختلف پرداخته شده است، به عنوان مثال می­توان به بند ۱۴ اصل سوم اشاره کرد که در آن به تساوی حقوق همه افراد جامعه اعم از زن و مرد اشاره دارد. « تأمین حقوق همه‌جانبه افراد از زن و مرد و ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون.»

در اصل ۱۹ نیز بیان می­دارد:

«مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.»

اصل ۲۰ نیز در همین زمینه بیان می­دارد:

«همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.»

ضمن اینکه در اصل ۲۱ به طور خاص به حقوق زنان در جامعه اسلامی پرداخته شده است:

«دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:

  1. ایجاد زمینه‏ های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او.
  2. حمایت مادران، به خصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند، و حمایت از کودکان بی‌سرپرست.
  3. ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده. (در راستای اجرای این اصل، دادگاه خانواده تشکیل گردید و قوانینی در راستای حمایت از خانواده به طور عام و حفظ حقوق زنان به طور خاص وضع شد.)
  4. ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی ‏سرپرست.
  5. اعطای قیومیت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.»

این ها نمونه ­هایی از توجه قانونگذار اساسی به حقوق زنان در جامعه اسلامی در زمینه های مختلف اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… می­باشد.آیا در اسلام به حقوق زن توجه شده است؟

ب) قانون مدنی: در قانون مدنی نیز در مواد زیادی قانونگذار به حقوق زن پرداخته و برای آنها ضمانت اجرا قرار داده است. به عنوان نمونه می ­توان در زمینه ازدواج یا نفقه به این مواد اشاره کرد که بیان می ­دارد: «ماده ۱۰۴۱ ـ عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام‌ شمسی ‌و پسرقبل ‌از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است ‌به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح‌.»

«ماده ۱۰۴۳ ـ نکاح دختر باکره اگرچه به سن بلوغ رسیده باشد موقوف به‌اجازه پدر یا جد پدری او است و هرگاه پدر یا جد پدری بدون علت‌موجه از دادن اجازه مضایقه کند اجازه او ساقط و در این صورت‌دختر می‌تواند با معرفی کامل مردی که می‌خواهد با او ازدواج نماید و شرایط نکاح و مهریه که بین آنها قرار داده شده پس از اخذ اجازه از دادگاه مدنی خاص به دفتر ازدواج مراجعه و نسبت به ثبت ازدواج‌ اقدام نماید.»

«ماده ۱۱۰۶ ـ در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است‌.»

«ماده ۱۱۰۷ ـ نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»

در مورد حق مالکیت زن، ماده ۱۱۱۸ بیان می­ دارد:

«زن مستقلا می‌تواند در دارایی خود هر تصرفی را که ‌می‌خواهد بکند.»

در مورد حق زن برای گرفتن حکم طلاق نیز مواد ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ بیان می­دارد: «ماده ۱۱۲۹ ـ در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان‌اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه زن می‌تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می‌نماید. همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه‌.»

«ماده ۱۱۳۰ ـ در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه ‌باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.»

نمونه­ هایی که بیان شد، بیانگر توجه قانونگذار مدنی به حقوق زن در روابط خصوصی ­اش در جامعه می­باشد.

بررسی حقوق زن در اسلام و قوانین ایران

ج) قانون مجازات اسلامی: در قوانین قبلی به منظور معرفی حقوق زنان در جامعه، مواردی وضع شده بودند؛ ولی باید توجه داشت که هر قانونی باید دارای ضمانت اجراء نیز باشد؛ زیرا بدون داشتن ضمانت اجرای درست و دقیق، عمل قانونگذار لغو خواهد بود، بنابراین باید قانون مجازات اسلامی را در واقع ضامن اجرای سایر قوانین از جمله قوانین مربوط به حقوق زن دانست.

به عنوان مثال همانگونه که مطرح شد اگر چنانچه دختری بدون رضایت به عقد پسری در بیاید، چنین عقدی به دلیل اینکه دختر رضایت نداشته، باطل می­باشد؛ لذا دختر می­تواند با تقدیم دادخواستی به دادگاه خانواده مبنی بر اعلام عدم رضایت در عقد نکاح، ابطال چنین عقدی را از دادگاه بخواهد. در این حالت حتی می­تواند نسبت به کسانی که او را به زور به عقد شخص دیگری درآورده بودند، طرح شکایت کیفری کرده و مجازات آنها را از دادگاه کیفری مطالبه کند.

یا در مورد ازدواج قبل از بلوغ ماده ۶۴۶ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بیان می­ دارد:

«ازدواج قبل از بلوغ بدون اذن ولی ممنوع است چنانچه مردی با دختری که به حد بلوغ نرسیده بر خلاف مقررات ماده (۱۰۴۱) قانون‌مدنی و تبصره ذیل آن ازدواج نماید به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم می‌گردد.»

در مورد ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه نیز باید به ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اشاره کرد که بیان می­ دارد:

«هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع نماید دادگاه‌ او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌نماید.»

یا در زمینه دروغ و تدلیس در امر ازدواج ماده ۶۴۷ تعزیرات بیان می ­دارد:

«چنانچه هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت‌اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آن ‌ها واقع شود مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال ‌محکوم می‌گردد.»

اینها نمونه­ هایی از حمایت قانونگذار جمهوری اسلامی ایران در راستای حمایت از حقوق زنان در جامعه می­ باشد که در مورد اصولی که در قانون اساسی بیان شده است، از آنجایی که دارای ضمانت اجراء نمی ­باشد و انجام این امور بر عهده قوه مجریه می ­باشد که باید زمینه­ های لازم را برای تحقق آنها بطور کامل فراهم کند.

ولی متأسفانه به دلیل نبودن ضمانت اجراء، در بسیاری از زمینه­ ها اقدامی صورت نگرفته است، اما در مسائل مربوط به حقوق خصوصی و روابط بین افراد، به دلیل وجود ضمانت اجراء، می­ توان گفت تا حدود زیادی شاهد موفقیت و اثر بخشی آن در جهت احقاق حقوق زنان در جامعه بوده ­ایم.

بررسی حقوق زن در اسلام و قوانین ایران

همانگونه که بیان شد، مرجع رسیدگی به امور خانواده، دادگاه خانواده می­باشد که در آن براساس قانون حمایت از خانواده و همچنین حمایت از زنان، قوانینی وضع شده است که در صورت ضایع شدن این حقوق، زن میتواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در هرجای کشور، دادخواستی مبنی بر مطالبه حقوق از دست رفته خودش را تقدیم کند، که در صورت عدم استطاعت مالی، از پرداخت هزینه دادرسی نیز معاف خواهد شد.

ناگفته نماند که درخواست اعسار اگر از طرف زن باشد، راحت­ تر مورد پذیرش دادگاه قرار می­گیرد. در این حالت بدون پرداخت هزینه دادرسی، دادخواست او به نزدیکترین دادگاه خانواده در محل سکونتی که زن آنجا را به عنوان اقامتگاه خودش معرفی کرده بود ارسال خواهد شد.

یعنی دیگر لازم نیست که زن برای مطالبه حقوق از دست رفته خودش به محل سکونت شوهر مراجعه کند و در آنجا دادخواست خود را تقدیم دادگاه کند؛ بلکه براساس قانون حمایت از خانواده می­تواند در هر محلی که به عنوان اقامتگاه خودش معرفی کرده، دادخواست خودش را به آنجا تقدیم کند.

ماده ۱۲ قانون حمایت از خانواده در این زمینه بیان می ­دارد:

«در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می ‌تواند در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند مگر در موردی که خواسته، مطالبه مهریه غیرمنقول باشد.»

پس از ارجاع پرونده به شعبه مربوطه و تعیین نوبت رسیدگی، دفتر دادگاه از طریق پیامک به شخص اعلام می­کند که در فلان تاریخ و فلان ساعت در شعبه فلان حاضر شوند تا دادگاه با بررسی اسناد و شواهد موجود به بررسی دادخواست بپردازد.

مقالات دیگر

با ما در ارتباط باشید