پایبندی و متعهد بودن به یک قرارداد از مهم ترین دغدغه های هر شخصی در هنگام انعقاد قرارداد می باشد.
به خصوص در وضعیت فعلی، که دعاوی مختلف و متعددی در محاکم دادگستری درحال رسیدگی می باشد که در آن یکی از طرفین قرارداد به تعهدات و وظایف قانونی خود عمل نکرده است.
یکی از موارد عمل نکردن به تعهد، مربوط به ندادن و تسلیم نکردن مال موضوع قرارداد می باشد.
به همین منظور در این نوشته قصد داریم به این موضوع بپردازیم که در قانون مدنی و حقوق ایران چه حقوق و اختیاراتی برای زیان دیده از عدم تسلیم مال موضوع قرارداد پیش بینی شده است و چگونه او می تواند برای مطالبه ی حقوق خود اقدام به طرح دعوا نماید.
تعهدات طرفین قرارداد نسبت به یکدیگر
طرفین یک قرارداد بر اساس نوع قرارداد منعقد شده در برابر یکدیگر دارای تعهداتی می باشند.
برای مثال در قرارداد فروش (بیع) بلافاصله پس از انعقاد قرارداد، خریدار، مالک موضوع معامله می باشد که به آن مبیع گفته می شود و فروشنده نیز مالک ارزش و بهای مال فروخته شده می باشد (یعنی صاحب پول معامله می شود).
بنابراین لحظه ی انعقاد قرارداد، شخص مالک می شود اما تسلیم مال و یا پرداخت مبلغ اصولا بر اساس توافق طرفین صورت می گیرد.
حال در صورتی که یکی از طرفین قرارداد نتواند به تعهد خود دربرابر طرف دیگر عمل نماید، متضرر (ضرر دیده) می تواند با توجه به خیار تعذر تسلیم قرارداد را فسخ نماید.
در ادامه بیشتر به این موضوع و احکام و شرایط خیار تعذر تسلیم پرداخته خواهد شد.
منظور از خیار چیست؟
کلمه ی خیار در قانون مدنی بیانگر اختیار و توانایی طرفین برای فسخ معامله (برهم زدن یک طرفه) بدون رضایت طرف دیگر قرارداد می باشد که به زبان عامیانه به حق فسخ مشهور می باشد.
البته این موضوع را نیز می بایست یادآور شد که خیار، فقط در بعضی از قراردادها اعمال می شود که برهم زدن و خاتمه آن نیازمند رضایت هر دو طرف قرارداد می باشد.
مثل قرارداد فروش، اجاره و… اما در بعضی از قراردادها، طرفین بدون رضایت طرف مقابل خود می توانند اقدام به برهم زدن معامله نماید، مثل قرارداد وکالت در این صورت امکان اعمال خیار در این قراردادها قابل تصور نمی باشد.
خیارات در قانون مدنی دارای اقسام مختلفی می باشد که افراد می توانند با توجه به نوع، موضوع و شرایط حاکم بر معامله اقدام به اعمال آن نمایند.
خیار تعذر تسلیم چیست؟
پس از آشنایی با خیار در قانون مدنی، موضوعی که قصد داریم در این مبحث به آن بپردازیم موضوع خیار تعذر تسلیم می باشد.
خیار تعذر تسلم به بیان ساده بیانگر حالتی است که پس از بستن قرارداد، یکی از طرفین معامله که باید مالی را تسلیم می کرده یا کاری را انجام می داده.
بعد از بستن عقد، دیگر امکان و توانایی انجام آن عمل یا تسلیم آن مال را نخواهد داشت که در این صورت طرف مقابل که مال باید به او داده می شده می تواند با استفاده از خیار تعذر تسلیم، معامله را فسخ کند.
در واقع خیار تعذر تسلیم اختیار فسخ کردن بخاطر برآورده نشدن تعهدات طرف مقابل است.
شرط خیار تعذر تسلیم
این نکته را نیز می بایست به خاطر سپرد که؛ اگر در حین بستن معامل؛ شخص متعهد، امکان تسلیم مال را نداشته باشد؛ معامله باطل می باشد حتی اگر نسبت به این موضوع آگاهی نداشته باشد.
برای مثال فروشنده یک زمین در حین فروش آن اطلاعی از وقفی بودن آن ندارد، پس از معامله و آگاهی از این موضوع، امکان تسلیم و انتقال زمین را به خریدار ندارد بنابراین در این حالت معامله باطل می باشد و دیگر حق فسخی تحت عنوان خیار تعذر تسلیم مطرح نمی باشد.
زمان انجام تعهد و اعمال خیار تعذر تسلیم
مساله ی بعدی، در صورتی که موضوع قرارداد انجام دادن عملی باشد که می بایست الزاما در زمان مشخصی انجام شود.
ولی متعهد توانایی انجام آن را در زمان تعین شده نداشته باشد ولی در زمان دیگری بتواند آن را انجام دهد، بازهم طبق خیار تعذر تسلیم، طرف دیگر قرارداد می تواند قرارداد را فسخ نماید.
برای مثال شخصی به جهت برگزاری یک جشن، با یک رستوران، قرارداد منعقد می نماید که تعداد مشخص غذا را در روز جشن آماده و تحویل نماید.
حال در صورتی که رستوران در روز جشن به تعهد خود عمل نکند ولی بتواند فردای جشن غذا را تحویل بدهد، این موضوع دیگر اهمیتی برای فرد ندارد و اساسا این کار به منزله ی عدم ایفای تعهد می باشد.
خیار تعذر تسلیم در قانون مدنی
اما در خصوص خیار تعذر تسلیم در قانون مدنی باید بیان داشت که:
قانون مدنی در ماده ۳۶۹، اقدام به تعیین ده نوع خیار نموده است که در میان آنها نامی از خیار تعذر تسلیم دیده نمی شود درحالی که این خیار در فقه ما توسط شرع و فقها مورد تصریح و تاکید واقع شده است.
اما اگرچه صریحا در ماده ۳۶۹ قانون مدنی این خیار ذکر نشده است اما با توجه به اینکه قانون مدنی ما نیز از فقه سرچشمه می گیرد به طور غیر مستقیم به این خیار اشاره شده است.
ماده ۲۴۰ قانون مدنی مقرر نموده است که:
اگر بعد از عقد انجام شرط ممتنع شود یا معلوم شود که حین‌العقد ممتنع بوده است؛ کسی که شرط بر نفع او شده است اختیار فسخ معامله را خواهد داشت مگر اینکه امتناع مستند به فعل مشروط له باشد.
در واقع کلمه ی ممتنع به نوعی بیانگر عدم انجام شرط یا موضوع قرارداد می باشد.
آیا خیار تعذر تسلیم قابل اسقاط می باشد؟
شاید تابه حال در هنگام انعقاد قراردادها با واژه ی اسقاط کافه ی خیارات روبه رو شده باشید.
این عبارت بیانگر این موضوع می باشد که طرفین در هنگام انعقاد معامله، کلیه ی خیارات قانونی خود را که می توانند با آن اقدام به فسخ معامله نمایند را ساقط نمایند.
اما قانون مدنی برخی از خیارات را حتی با درج و توافق طرفین بر اسقاط همه ی خیارات قابل اسقاط نمی داند که یکی از این موارد، خیار تعذر تسلیم می باشد.
طریقه ی اعمال خیار تعذر تسلیم
اگر بعد از بستن قرارداد، شخص روبرو ی شما، به تعهد خود عمل نکرد و مال معامله را به شما تسلیم نکرد؛ می توانید از طریق اظهارنامه، فسخ معامله را به اطلاع او برسانید و خسارت هایی که به شما وارد شده را بخواهید.
در صورتی که این اقدام میسر واقع نشود.
باید با تنظیم دادخواست در دادگاه محل انعقاد قرارداد، یا محل اجرای قرارداد و یا محل سکونت شخص متعهد، ابتدا خواستار تایید فسخ قرارداد به استناد خیار تعذر تسلیم باشید و سپس خواستار برگرداندن مبلغ پرداختی و خسارات وارده طبق قرارداد باشید.
لازم به ذکر است که هزینه دادرسی که شما می بایست در این در دعوا پرداخت نمایید؛ معادل دعاوی مالی یعنی سه و نیم درصد ارزش خواسته دعوا می باشد که البته پس از محکومیت شخص متعهد از او قابل وصول می باشد.
همچنین به جای مراجعه به شعب دادگاه برای ثبت دادخواست، می توان با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی اقدام به ثبت دادخواست پس از پرداخت هزینه دادرسی و هزینه های مربوط به سامانه ابلاغ نمود.
نتیجه گیری
در صورتی که شخصی، متعهد به انجام کاری یا تسلیم مالی به دیگری باشد؛ ولی در زمان انجام دادن تعهد، نتواند به تعهد خود عمل نماید.
مطابق با حقوق و قانون مدنی، طرف دیگر قرارداد که از انجام ندادن موضوع ضرر می بیند؛ می تواند با توجه به خیار تعذر تسلیم قرارداد را یک طرفه فسخ نماید.
اگرچه در این نوشتار مختصرا به بررسی ابعاد و خصوصیات خیار تعذر تسلیم پرداخته شد ولی این نکته را باید توجه نمود که طرح هرگونه دعوا در دادگاه یا دفاع از عنوان انتسابی نیازمند آگاهی و اطلاع از قوانین رایج کشور می باشد.
که بسیاری از افراد جامعه به آن تسلط و اشراف کامل ندارند به همین دلیل توصیه می شود حتما در مواجهه با این مساله با یک وکیل دادگستری مشورت نمایید.
بدین منظور می توانید با گروه وکلای سنا مشاوره حقوقی داشته باشید تا در روند عملی پیگیری دعاوی راهنمای شما باشند. ۰۲۱۸۸۱۴۰۸۰۸
سوالات متداول
منظور از خیار تعذر تسلیم چیست؟
در صورتی که متعهد پس از انعقاد معامله، توانایی انجام موضوع تعهد را نداشته باشد، طرف دیگر قرارداد می تواند بدون رضایت متعهد اقدام به فسخ معامله به سبب خیار تعذر تسلیم نماید.
چگونه می توان خیار تعذر تسلیم را اعمال نمود؟
برای اعمال این خیار متضرر از قرارداد می بایست دعوایی به خواسته ی تایید اعلام فسخ قرارداد به انضمام استرداد بهای پرداختی و کلیه ی خسارات قانونی و قراردادی را علیه متعهد قرارداد مطرح نماید.
