جرم سیاسی چیست؟ + بررسی جرم سیاسی در حقوق ایران و مجازات آن

جرم سیاسی چیست

شما می‌توانید با به اشتراک گذاشتن دیدگاه و تجربیات خود در انتهای مقاله به گفتمان آنلاین با کارشناسان وینداد و دیگر کاربران بپردازید.

آنچه در این مقاله می آموزیم

قانون جرم سیاسی با هدف استیفای حق مجرمان سیاسی و حمایت از آنان در اردیبهشت ۱۳۹۵ تصویب نهایی شد.

در واقع این قانون جهت تفکیک جرایم عمومی از جرایم سیاسی قانونگذاری شد.

همچنین تا قبل از تصویب این قانون مصادیق جرایم سیاسی کاملا مشخص نبود و مردم از این بابت سردرگم بودند.

زیرا طیف وسیعی از جرایم گاه جرم سیاسی تلقی می شدند.

یکی دیگر از دلایل ابهام زدایی از تفکیک جرایم سیاسی با سایر جرایم این مسئله است که نظام حقوقی ما باید به سمتی برود که فعالان سیاسی در میان معتادان و جنایتکاران حرفه ای قرار نگیرند.

تعریف جرم سیاسی

تعریف جرم سیاسیآنچه در ماده ۱ این قانون آمده تعیین مصداق است و نه تعریف جرم سیاسی؛ مهم ترین ضعف این قانون، عدم ارائه تعریف دقیق جرم سیاسی است. در این قانون، هیچ ملاک و ضابطه دقیق و مشخصی برای سیاسی شناختن جرم انتسابی، ارائه نشده است.

شاید به همین دلیل در ماده ۵ این قانون، تشخیص سیاسی بودن اتهام را بر عهده دادسرا یا دادگاهی قرار داده است که پرونده در آن مطرح است.

علیرغم عدم تعریف قانونگذار از جرم سیاسی، بسیاری از حقوقدانان تعاریفی را از جرم سیاسی ارائه نمودند.

در واقع جرم ناشی از فکر سیاسی و یا از یک مؤسسه و دستگاه سیاسی را جرم سیاسی گویند.

این تعریف به نحوی اختصاصی و احصاء شده جرم سیاسی را توضیح می دهد.

جرم سیاسی دارای مصادیق مختلفی است که در بخش بعد برای تشخیص بهتر جرایم سیاسی از جرایم عمومی با آن آشنا می شویم.

ماده ۱ قانون جرایم سیاسی بیان می دارد:

«هر یک از جرائم مصرح در ماده (۲) این قانون چنانچه با انگیزه اصلاح امور کشور علیه مدیریت و نهادهای سیاسی یا سیاست های داخلی یا خارجی کشور ارتکاب یابد، بدون آنکه مرتکب قصد ضربه زدن به اصل نظام را داشته باشد جرم سیاسی محسوب می شود.»

تعریف جرم سیاسی

مصادیق جرایم سیاسی

به طور کلی دو روش برای بازشناسی جرم سیاسی از دیگر جرائم وجود دارد که هرکدام محاسن و معایبی دارد.

این دو روش، روش احصا و روش ضابطه می باشند.

در روش احصا قانونگذار با برشمردن تعدادی از جرائم به نام جرائم سیاسی آنها را از جرائم دیگر جدا می کند.

در مقابل، در روش تعیین ضابطه، سعی می شود با تعریف جرم سیاسی، راه شناسایی آن از جرائم عادی فراهم شود که مانند یک قاعده ی کلی می تواند مصادیق متعددی داشته باشد.

قانونگذار ایرانی روش احصا را برای جرایم سیاسی برگزیده است و در ماده ۲ جرایم سیاسی این مصادیق را ذکر نموده است.

این ماده اشعار دارد:

جرائم زیر در صورت انطباق با شرایط مقرر در ماده (۱) این قانون جرم سیاسی محسوب می شوند:

الف ـ توهین یا افتراء به روسای سه قوه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونان رئیس جمهور، وزرا، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مجلس خبرگان و اعضای شورای نگهبان به واسطه مسئولیت آنان.

ب ـ توهین به رئیس یا نماینده سیاسی کشور خارجی که در قلمرو جمهوری اسلامی ایران وارد شده است با رعایت مفاد ماده (۵۱۷) قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.

پ ـ جرائم مندرج در بندهای(د) و (هـ) ماده(۱۶) قانون فعالیت احزاب، جمعیت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده مصوب ۷/۶/۱۳۶۰.

ت ـ جرائم مقرر در قوانین انتخابات خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا به استثنای مجریان و ناظران انتخابات.

ث ـ نشر اکاذیب»

یکی از چالش های این قانون در خصوص جرایم بالا این است که فروکاستن جرائم سیاسی به توهین و افترا و نشر اکاذیب تأمین کننده نظر قانونگذار مؤسس نیست به خصوص که توهین به مقدسات و مقامات عالی رتبه و مراجع عظام تقلید را نیز از شمول جرم سیاسی خارج کرده و همچنان مشمول عنوان جرائم امنیتی است.

مصادیق جرایم سیاسی

جرایم که جرم سیاسی محسوب نمی شوند

قانون گذار در ماده ۳ مجددا سعی دارد که احضا بیشتری را برای جرایم سیاسی قائل شود و از همین رو، جرایم که جرم سیاسی محسوب نمی شوند را نیز در قانون مطرح نموده است.

ماده ۳ قانون جرایم سیاسی مقرر می دارد:

مباشرت، مشارکت، معاونت و شروع به جرائم زیر جرم سیاسی محسوب نمی شود:

  • الف ـ جرائم مستوجب حدود،  قصاص و دیات.
  • ب ـ سوء قصد به مقامات داخلی و خارجی.
  • پ ـ آدم ربایی و گروگان گیری.
  • ت ـ بمب گذاری و تهدید به آن، هواپیما ربایی و راهزنی دریایی.
  • ث ـ سرقت و غارت اموال، ایجاد حریق و تخریب عمدی.
  • ج ـ حمل و نگهداری غیرقانونی، قاچاق و خرید و فروش سلاح، موادمخدر و روانگردان.
  • چ ـ رشا و ارتشاء، اختلاس، تصرف غیرقانونی در وجوه دولتی، پولشویی، اختفای اموال ناشی از جرم مزبور.
  • ح ـ جاسوسی و افشای اسرار.
  • خ ـ تحریک مردم به تجزیه طلبی، جنگ و کشتار و درگیری.
  • د ـ اختلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی به کار گرفته شده برای ارائه خدمات ضروری عمومی یا حاکمیتی.
  • ذ ـ کلیه جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی اعم از جرائم ارتکابی به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده یا غیر آن.»

جرم سیاسی

نحوه رسیدگی به جرایم سیاسی

با توجه به اینکه قانون جرایم سیاسی تعریف کاملی را درباره جرم سیاسی ارائه ننموده است، تشخیص سیاسی بودن جرم ارتکابی را بر عهده دادگاه یا دادسرایی گذاشته است که پرونده در آن مطرح شده است.

ماده ۵ قانون جرایم سیاسی بیان می دارد:

«تشخیص سیاسی بودن اتهام با دادسرا یا دادگاهی است که پرونده در آن مطرح است. متهم می تواند در هر مرحله از رسیدگی در دادسرا و تا پایان جلسه اول دادرسی در دادگاه نسبت به غیرسیاسی بودن اتهام خود ایراد کند. مرجع رسیدگی کننده طی قراری در این مورد اظهارنظر می نماید. شیوه صدور و اعتراض به این قرار تابع مقررات قانون آیین دادرسی کیفری است.»

هیات منصفه در جرایم سیاسی

لازم به ذکر است نحوه رسیدگی به جرائم سیاسی و مقررات مربوط به هیأت منصفه مطابق قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ است.

این هیات موضوع را بررسی کرده و اگر بعد از دفاعیات متهم سیاسی او را بی‌گناه تشخیص دادند یا گناهکار نظرشان را ارائه می ‌دهند و در صورتی که گناهکار تشخیص دادند اینکه مستحق تخفیف هست یا خیر را اعلام می‌کنند و دادگاه بر اساس نظر هیات منصفه مبادرت به انشاء رای می‌کند.

 در رابطه با ویژگی‌های دیگر جرم سیاسی به  موضوع علنی بودن رسیدگی در این نوع جرم می توان اشاره کرد و گفت دادگاه نمی ‌تواند آن را غیرعلنی کند بلکه باید آزاد باشد تا هر کسی که خواست بتواند در آن شرکت کند.

مرجع صالح در جرایم سیاسی

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرایم سیاسی دادگاه کیفری یک استان می باشد. از همین رو، اگر دادگاه و دادسرا جرم ارتکابی را از جرایم مندرج در ماده دو قانون جرم سیاسی تشخیص دهد، قاعدتا تکلیف دارد پرونده را با قرار عدم صلاحیت به دادگاه کیفری یک ارسال کند.

همچنین اگر در این رسیدگی دادگاه تجدید نظر تشخیص داد که جرم سیاسی است ولی در دادگاه غیر کیفری استان رسیدگی شده، در این موارد هم دادگاه تجدید نظر حکم را نقض می‌ کند و پرونده را به مرجع صالح یعنی دادگاه کیفری یک استان ارسال می ‌کند.

مرجع صالح در جرایم سیاسی

نتیجه گیری

قانون جرم سیاسی با هدف استیفای حق مجرمان سیاسی و حمایت از آنان در اردیبهشت ۱۳۹۵ تصویب نهایی شد.

در واقع این قانون جهت تفکیک جرایم عمومی از جرایم سیاسی قانونگذاری شد.

همچنین تا قبل از این قانون علی الاصول جرم امنیتی و جرم سیاسی برای مردم قابل تفکیک نبود.

اما پس از تصویب این قانون به طور کامل جرم سیاسی با جرم امنیتی از هر لحاظ متفاوت شد و بین آن ها تفکیک شد.

در واقع جرم ناشی از فکر سیاسی و یا از یک مؤسسه و دستگاه سیاسی را جرم سیاسی گویند.

این تعریف به نحوی اختصاصی و احصاء شده جرم سیاسی را توضیح می دهد.

جرم سیاسی دارای مصادیق مختلفی است که در قانون جرایم سیاسی موارد آن ذکر شده است.

همچنین دادگاه صالح برای جرایم سیاسی دادگاه کیفری یک استان است که با وجود هیئت منصفه به آن رسیدگی می شود.

سوالات متداول

فرق جرم امنیتی با جرم سیاسی چیست؟

این دو جرم با یکدیگر تفاوت هایی دارند که عبارتند از:

  1. مرجع رسیدگی در جرایم امنیتی دادگاه انقلاب و جرایم سیاسی در دادگاه کیفری ۱ استان است.
  2. در جرم امنیتی دادرسی غیر علنی و در جرم سیاسی دادرسی علنی است.
  3. جرایم سیاسی در قانون احصا شده است.
  4. در جرایم سیاسی هیئت منصفه تشکیل می شود اما در جرایم امنیتی هیئت منصفه وجود ندارد
  5. انگیزه مجرم سیاسی با مجرم امنیتی متفاوت است.

آیا امکانات برای مجرمین سیاسی در زندان متفاوت است؟

بله، در جرایم سیاسی الزامی به پوشیدن لباس زندانیان ندارند و زندانیان سیاسی می ‌توانند از نشریات، کتب و تلویزیون محلی که در آن نگهداری می‌ شوند استفاده کنند.

همچنین زندانیان سیاسی می ‌توانند با خانواده خود در ارتباط باشند اما شرایط برای مجرمین امنیتی سختگیرانه تر از مجرمین سیاسی است است.

همچنین محل نگهداری مجرم سیاسی با مجرم عادی جداست.

اگر مجرم سیاسی جرمش را تکرار کند، مشمول تکرار جرم می بشود؟

خیر، ممنوعیت اجرای مقررات ناظر به تکرار جرم یکی از امتیازات مجرمین سیاسی است که آنها را با مجرمین عادی متفاوت می سازد.

آیا جرم سیاسی حبس انفرادی دارد؟

خیر، ممنوعیت بازداشت و حبس به صورت انفرادی به جز در مواردی که مقام قضائی بیم تبانی بدهد یا آن را برای تکمیل تحقیقات ضروری بداند لکن در هر حال مدت آن نباید بیش از پانزده روز باشد.

مقالات دیگر

۲۲ اسفند ۱۴۰۲
۱۶ اسفند ۱۴۰۲
۱۶ اسفند ۱۴۰۲

با ما در ارتباط باشید