اصولاً قبل از وقوع رابطه جنسی و بارداری افراد در باب بچه دار شدن تصمیم می گیرند منتها گاهی خواسته یا ناخواسته بارداری صورت می گیرد و سپس افراد به هر دلیل تمایل به سقط جنین پیدا و تصمیم به انجام آن می گیرند. در تمامی مکاتب و نظامهای حقوقی سه دیدگاه نسبت به سقط جنین وجود دارد: در دیدگاه اول حق حیات حق اساسی افراد از جمله جنین دانسته شده و به طور کلی با سقط جنین مخالفند. در دیدگاه دوم به دلیل اعتقاد به آزادی افراد و حفظ حقوق فردی سقط جنین را کاملاً مجاز می دانند و در دیدگاه سوم که در مقررات ایران حاکم است سقط جنین با شرایطی پذیرفته شده و در حالت اولیه و کلی ممنوعیت دارد مگر اینکه آن شرایط احراز شود.
دسترسی آسان به مطلب
مجازات سقط جنین چیست؟
طبق ماده ۳۰۶ قانون مجازات اسلامی مصوب۹۲؛ جنایت عمدی بر جنین، هرچند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نیست. در این صورت مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات» محکوم می‌شود. اگر جنینی زنده متولد شود و دارای قابلیت ادامه حیات باشد و جنایت قبل از تولد، منجر به نقص یا مرگ او پس از تولد شود و یا نقص او بعد از تولد باقی بماند قصاص ثابت است.
دربارۀ جنین در صورت جمع شروط زیر، جانی به قصاص محکوم خواهد شد:
- جنین زنده متولد شود.
- دارای قابلیت ادامه حیات است.
- نقص قبل از تولد، پس از تولد در جنین باقی بماند.
- جنایت قبل از تولد، موجب نقص یا مرگ جنین بعد از تولد شده.
سقط جنین به وسیله مادر
مادر در صورتی که جنین خود را سقط کند، فقط دیه پرداخت می‌کند و خود نیز از آن ارث نمی‌برد اما تعزیر نمی‌شود. اگر کودکی قبل از موعد به دنیا آید و در دستگاه بوده باشد، از بین بردن آن به نحوی قتل محسوب می‌شود. طبق ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی؛ هرگاه زنی جنین خود را، در هر مرحله‌ای که باشد، به عمد، شبه عمد یا خطاء از بین ببرد، دیه جنین، حسب مورد توسط مرتکب یا عاقله او پرداخت می‌شود. هرگاه جنینی که بقای آن برای مادر خطر جانی دارد به‌منظور حفظ نفس مادر سقط شود، دیه ثابت نمی‌شود.
سه شرط برای صدور مجوز سقط جنین، یکی بیماری های مادر است که ادامه بارداری خطر جانی برای مادر داشته باشد. دوم، اگر سن بارداری مادر از زمان لقاح زیر چهار ماه باشد و مادر هم مبتلا به بیماری هایی باشد و تولد بچه موجب حرج مادر گردد و سوم در صورتی که ناهنجاری هایی در جنین محرز شده باشد .اگر زن حامله عمداً با انجام ورزش های سنگین قصد سقط جنین خود را داشته باشد و جنین سقط شود باید دیه بپردازد و چنانچه جنایت وارده به صورت خطای محض باشد دیه بر عهده عاقله زن است.
دیه جنین دختر و پسر تفاوت دارد؟
طبق ماده ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی ۹۲؛ دیه قتل زن، نصف دیه مرد است.دیه قتل زن مسلمان خواه عمدی و خواه غیرعمدی نصف دیه مرد مسلمان است. نصف بودن دیه حتی در سقط جنین که دختر یا پسر بودن در میزان دیه جنین تفاوت ایجاد می کند جاریست. در مورد اعضای بدن هم تا زمانی که دیه عضو به یک سوم دیه کامل نرسیده میان زن و مرد مساویست چنانچه از مرز یک سوم بگذرد دیه زن در مقایسه با مرد نصف می‌شود. طبق ماده ۵۵۶ همان قانون در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است.
سقط جنین قانونی
طبق قانون سقط درمانی با وجود شرایطی سقط جنین امکان پذیر است. طبق ماده واحده فوق سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد قبل از ولوج روح (چهار ماه) با رضایت زن مجاز می باشد و مجازات و مسؤولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازاتهای مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.
دیه سقط جنین چقدر است؟
طبق ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی؛ دیه سقط جنین به ترتیب ذیل است:
- الف) نطفه‌ای که در رحم مستقر شده است، دو صدم دیه کامل
- ب) علقه که در آن جنین به صورت خون بسته درمی‌آید، چهارصدم دیه کامل
- پ) مضغه که در آن جنین به صورت توده گوشتی درمی‌آید، شش‌صدم دیه کامل
- ت) عظام که در آن جنین به صورت استخوان درآمده لکن هنوز گوشت روییده نشده است، هشت‌صدم دیه کامل
- ث)جنینی که گوشت و استخوان بندی آن تمام شده ولی روح در آن دمیده نشده است یک‌دهم دیه کامل
- ج) دیه جنینی که روح در آن دمیده شده است اگر پسر باشد، دیه کامل و اگر دختر باشد نصف آن و اگر مشتبه باشد، سه‌چهارم دیه کامل
-
- سقط جنین در اصطلاح پزشکی، اخراج عمدی یا مصنوعی و یا خروج خود به خود قبل از موعد طبیعی را گویند و اگر خروج پس از شش ماه باشد زایمان قبل از موعد گویند.
- طبق ماده ۷۱۷ همان قانون؛ هرگاه در اثر جنایت وارد بر مادر، جنین از بین برود، علاوه بر دیه یا ارش جنایت بر مادر، دیه جنین نیز در هر مرحله ای از رشد که باشد پرداخت می‌شود. در اینجا دو دیه (دیه مادر+ دیه جنین) باید به وارث داده شود.
- طبق قانون، هرگاه چند جنین در یک رحم باشند سقط هریک از آنها، دیه جداگانه دارد. دیه اعضاء و دیگر صدمات وارد بر جنین در مرحله‌ای که استخوان‌بندی آن کامل شده ولی روح در آن دمیده نشده است به نسبت دیه جنین در این مرحله محاسبه می‌گردد و بعد از دمیده شدن روح، حسب جنسیت جنین، دیه محاسبه می‌شود و چنانچه بر اثر همان جنایت جنین از بین برود، فقط دیه جنین پرداخت می‌شود.
سقط جنین به وسیله دارو
طبق ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی؛ هر کس عالماً عامداً به واسطۀ ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.
بنابراین سقط جنین چهار قسم دارد:
- جانی خود مادر است، مثل آن که با پریدن، خوردن دارو و امثال آن اقدام به پایان دادن به دوران بارداری می کند، چنین سقطی چه قبل از ولوج روح و چه بعد از آن، در هر حال مجازات‌هایی از قبیل حبس، شلاق یا جزای نقدی نداشته و تنها مادر به پرداخت دیه محکوم خواهد شد؛
- پزشک، ماما یا فروشنده دارو و یا هر شخص دیگری است که مبادرت به سقط جنین می‌کند، در این حالت علاوه بر پرداخت دیه، به حبس از دو تا پنج سال نیز محکوم خواهد شد. همچنین کسانی که از کادر درمانی رسمی کشور نبوده و از افراد عادی هستند، هرگاه با این عناوین اقدام به سقط کنند، همین مجازات در مورد آنها اعمال می شود؛
- جانی و مباشر در سقط از افراد عادی می باشند، در این حالت نیز علاوه بر پرداخت دیه، به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می شوند؛
- سقط جنین ضربه ای، جانی، عالماً و عامداً از طریق ضرب یا اذیت و آزار زن باردار موجب سقط جنین شود.
- جرم موضوع این ماده جرمی مقید است، باید ضرب و اذیت باعث سقط جنین شود و الا اگر (الف) به مادری ضرب زند تا فرزندش سقط شود ولی سقط نگردد تنها به دلیل جنایات بر مادر به دیه محکوم می‌شود.
- منظور از اذیت نیز هر نوع آزار بدنی نامشروع است.
سقط جنین با زعفران و ادویه
طبق ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی؛ هر کس به واسطۀ دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود و اگر عالماً و عامداً زن حامله‌ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می‌باشد و در هر مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.
- جرم موضوع ماده ماهیتاً معاونت است که به عنوان جرم مستقل شناخته شده است. (الف) با راهنمایی (ب)، زمینه سقط جنین را در او به وجود آورده است.
- بین افعال یاد شده و سقط جنین باید رابطه علیت وجود داشته باشد که مستلزم جلب نظر کارشناسی فنی می باشد.
سقط جنین به وسیله ماما و جراح زنان
طبق ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی؛ اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می‌کنند وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت.
صرف اینکه طبیب که بر اساس تجربه کار می‌کند وسایل حفظ سقط جنین را فراهم نماید جرم تام است چه منجر به سقط جنین گردد چه نگردد.
شرایط و موارد پرداخت دیه ناشی از سقط جنین عمدی، قواعد عمومی دیات است و در سه مورد سقط جنین عمدی، سقط جنین خطای محض و سقط جنین شبه عمد به وجود می آید. در خصوص دیه سقط جنین مهم ترین مسئله تعیین شخص مسئول است که بر حسب مورد ممکن است مادر، پدر، پزشک، داروفروش و سایر اشخاص ثالث باشند که به دنبال ارتکاب جرم یا بی احتیاطی باعث سقط جنین شده اند.
آیا دیه حمل مشروع و نامشروع فرق دارد؟
[quote]آیا فرقی بین جنین سقط شده وقتی دختری از دوست پسرش باردار شده و وقتی زنی از همسرش باردار شده فرق دارد؟ مطابق نظریه مشورتی ۲۱۷۱/۷- ۷/۶/۱۳۶۶ اداره حقوقی قوه قضائیه در سقط جنین، فرقی بین جنین یا حمل مشروع یا نامشروع وجود ندارد. لذا دیه حمل نامشروع همان دیه حمل مشروع است.[/quote]
حکم سقط جنین در تصادف رانندگی
طبق ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵؛ هرگاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسایط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا متصدی وسیله موتوری منتهی به قتل غیر عمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می‌شود.اظهارنظر کارشناسی در خصوص تشخیص بی‌احتیاطی یا بی موالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت در مورد سوانح مربوط به وسایل نقلیه زمینی، آبی و هوایی حسب مورد اداره راهنمایی و رانندگی، شرکت راه-آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان بنادر و کشتیرانی و سازمان هواپیمایی کشوری می‌باشد.
متعاقب این ماده در ماده ۷۱۵ همین قانون می خوانیم: هرگاه یکی از جهات مذکور در ماده (۷۱۴) موجب مرض جسمی یا دماغی که غیر قابل علاج باشد و یا از بین رفتن یکی از حواس یا از کار افتادن عضوی از اعضای بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می دهد یا تغییر شکل دائمی‌عضو یا صورت شخص یا سقط جنین شود مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌شود.