نکاح موقت عبارت است از اینکه زوجین، قصد انشاء را مقرون به دلالت بر (نکاح موقت) نمایند که تعیین مدت عقد، میزان مهر با تراضی و به مباشرت زوجین بوده و این موضوع مستلزم نگارش و حضور شهود نمی‌باشد.
دو رکن اساسی برای صحت عقد ازدواج موقت وجود دارد که باید در زمان انعقاد عقد مورد توجه قرار گیرد.
مدت عقد موقت:
در این خصوص مقنن در ماده ۱۰۷۶ ق.م مقرر داشته است «مدت نکاح منقطع باید کاملاً معین شود» در صورتی که در عقد نکاح مدت تعیین نشود چون «ذکر مدت امری علاوه است و مادامی که به اثبات نرسد نکاح بدون مدت (دائم) تلقی خواهد شد بنابراین در زمان بروز اختلاف و مرافعه بار اثبات به عهده کسی است که مدعی امر زائد تعیین مدت است»
تعیین مهریه در عقد موقت:
ماده ۱۰۷۷ قانون مدنی احکام راجع مهر را به فصل مربوطه ارجاع داده است با بررسی این موضوع در فصل هفتم قانون مدنی در می یابیم که اگر در ازدواج موقت مهر تعیین نشود از موجبات بطلان عقد نکاح موقت می باشد و اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد زن مستحق مهریه نیست و اگر گرفته باشد شوهر می تواند آن را مسترد نماید البته در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی مستحق مهر المثل خواهد بود.
ویژگی های خاص در ازدواج موقت:
۱- عدم حق ارث برای زوجین: در عقد موقت با وجود فوت هر یکی از طرفین در مدت ازدواج طرف دیگر از آن ارث نمی برد چرا که مطابق ماده ۹۴۰ قانون مدنی صرفاً زوجین با زوجیت دائم و در صورت عدم وجود موانع ارث از یکدیگر ارث می برند بنابراین باتکیه بر مفهوم مخالف ماده می‌توان گفت که حق ارث برای زوجین نکاح موقت وجود ندارد.
۲-عدم وجوب نفقه: در صورتی که زنی به عقد موقت مردی در آید و به زبان عامیانه صیغه وی گردد نفقه به وی تعلق نمی گیرد مگر اینکه آنان توافق به پرداخت نفقه کرده باشد همانطوری که ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی به این موضوع تصریح دارد بدین صورت که «در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه شرط شده یا آن که عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.»
۳- عدم نیاز به صدور حکم گواهی عدم سازش: در ازدواج موقت طلاق مفهوم ندارد به صرف اتمام مدت یا بذل آن از سوی زوج، رابطه زوجین از هم گسیخته و نیازی به مراجعه به مراجع قضایی یا انجام تشریفات خاص نیست.
پرسش پاسخ های ازدواج موقت
ازدواج دائم یا موقت با زن شوهردار
پرسش: ازدواج دائم یا موقت با زن شوهردار با علم به زوجیت و حرمت ازدواج و عدم آگاهی از آن در صورت تحقق ازدواج، باطل و باعث حرمت ابدی است آیا اگر عقد در زمان علقه زوجیت یا عده انجام گرفته، ولیکن دخول بعد از انقضای آن باشد باعث حرمت ابدی می‌شود؟
نظر اکثریت
اطلاق مواد ۱۰۵۰، ۱۰۵۱ قانون مدنی و نیز احتیاط در امر ازدواج که به نظر شارع مقدس از مقام خاصی برخوردار است اقتضا می‌کند تا عقد مزبور باطل باشد.
نظر اقلیت
مستفاد از مواد مزبور این است که هر دو در زمان وجود علقه زوجیت یا عده باشد؛ ولیکن چون دخول بعد از انقضا عده یا زمان علقه زوجیت است باعث حرمت ابدی نمی‌شود.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۱) مدنی
اگر مواد ۱۰۵۰ و ۱۰۵۱ قانون مدنی را مورد مداقه قرار دهیم پاسخ سؤال روشن است. با این توضیح که:
اگر مردی در صورت وجود علقه زوجیت یا با زنی که در عده است ازدواج کند سه حالت پیش می‌آید:
- مرد عالم به عده و حرمت ازدواج باشد عقد باطل و زن حرام مؤبد است.
- مرد از روی جهل به عده و حرمت ازدواج و یا به یکی از این دو امر ازدواج می‌کند و نزدیکی هم واقع شده باشد باز عقد باطل و زن حرام مؤبد است.
- در صورت جهل به عده و حرمت ازدواج عقد واقع شود ولی نزدیکی واقع نشده باشد عقد باطل ولی حرمت ابدی حاصل نمی‌شود.
اما پاسخ سؤال، عقد در زمان علقه زوجیت یا عده انجام گرفته، لیکن دخول بعد از انقضا باشد نظر به اینکه عقد در زمانی واقع شده که زن در علقه زوجیت و یا در عده است چون نظر برای ازدواج منع شرعی و قانونی دارد عقد باطل است ولی حرمت ابدی حاصل نمی‌شود.
ازدواج با دو خواهر
پرسش: اگر مردی حین ازدواج اول با خواهر زنش نیز ازدواج کند آیا اقدام وی جرم تلقی می‌شود؟ مستندات قانونی آن چیست؟
نظر اکثریت
بر اساس موازین دینی و فقهی دو خواهر قابل جمع نیستند. بنابراین، ازدواج دوم این مرد با خواهر دوم باطل است و ایشان در صورت اطلاع از حرمت آن مرتکب گناه بزرگی شده‌اند. در نتیجه، بر اساس فتاوی و منابع معتبر فقهی باید تعزیر شوند و اگر پس از عقد با هم دیگر جماع کرده باشند باید حکم زنا بر آن جاری شود.
نظر اقلیت
هرچند ازدواج دوم باطل است ولی این زن و مرد به لحاظ فقدان عنصر قانونی و عدم احراز سوءنیت مجرمانه، مستحق کیفر نیستند.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۴) مدنی
برحسب مقررات ماده ۱۰۴۸ قانون مدنی، جمع بین دو خواهر ممنوع است اگرچه به عقد منقطع باشد. لیکن با فوت یا طلاق، ازدواج با خواهر دیگر متوفیه یا مطلقه و متوفی منع قانونی و شرعی ندارد.
در خصوص ازدواج با دو خواهر بدون آگاهی از نسبت آن‌ها با توجه به مسائل ۱۵، ۱۶ و ۱۷ تحریرالوسیله در باب اسباب تحریم، پس از اطلاع، ازدواج دوم وی محکوم به بطلان است و زوج باید به طلاق زوجه دوم کند. اگر دخول صورت گرفته باشد باید تمام مهر پرداخت شود و در صورت عدم دخول، زوجه مستحق دریافت نصف مهر است؛ لیکن درصورتی‌که زوج عامداً اقدام به چنین ازدواج کند چون عقد دوم باطل است، نزدیکی با وی در حکم زنا بوده و مستحق مجازات شرعی است.
فسخ ازدواج در عقد موقت
پرسش: آیا در عقد موقت هم مجوز فسخ ازدواج مانند عقد دائم وجود دارد؟
اتفاق‌نظر
عقد موقت ازدواجی است که هم شرع و هم قانون مدنی به آن پرداخته و آن را جایز دانسته‌اند. آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله بهجت گفته‌اند در فسخ فرقی بین ازدواج دائم و موقت نیست و عیوب موجب فسخ در ازدواج دائم شامل عقد موقت نیز می‌شود. آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای هم همین نظر را دارند. حضرت آیت‌الله تبریزی آن را محل اشکال دانسته و گفته‌اند بهتر است شوهر بذل مدت کند. قانون مدنی در ماده ۱۱۲۰ می‌گوید: عقد ازدواج به فسخ منحل می‌شود و مواد ۱۱۲۱ و ۱۱۲۵ قانون مدنی نیز که عیوب فسخ را بیان می‌کند بین عقد دائم و موقت فرقی قائل نیست.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۱)
مطابق ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی، عقد ازدواج به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل می‌شود. با توجه به‌مقتضای عقد منقطع، عقد ازدواج موقت به انقضای مدت و یا بذل مدت و مرگ و یا موت فرضی منحل می‌شود. با این ترتیب با توجه به اطلاق ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی به نظر می‌رسد جنون هریک از زوجین به‌شرط استقرار چه در عقد دائم و چه در عقد منقطع از موجبات حق فسخ ازدواج است.
تحقق شرط ضمن عقد ازدواج در صورت ازدواج موقت زوج بدون رضایت همسر اول
پرسش: آیا با ازدواج انقطاعی مرد، شرط ضمن عقد ازدواج محقق می‌شود؟
اتفاق‌نظر
مطابق شرط دوازدهم از شروط ضمن عقد ازدواج اگر مرد بدون رضایت همسر خود ازدواج کند با استفاده از وکالت ضمن عقد مزبور زن می‌تواند برای طلاق به محکمه رجوع کند. ازدواج منقطعه نیز ازدواجی است که هم شرع انور و هم مواد ۱۱۲۰ و ۱۰۹۵ و ۱۰۷۵ قانون مدنی و برخی مواد دیگر آن را پذیرفته‌اند شرطی که در ضمن عقد ازدواج آمده است، مطلق ازدواج‌های شرعی و قانونی است و اختصاص به ازدواج دائم ندارد بنابراین ازدواج انقطاعی نیز موجب تحقق شرط می‌شود.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۱)
اگر ضمن عقد ازدواج دائم، شرط شود چنانچه زوج بدون رضایت همسر خود ازدواج کند، زوجه با استفاده از وکالت ضمن عقد از دادگاه تقاضای صدور حکم طلاق را به لحاظ تحقق شرط کند چنین شرطی به‌طور اطلاق ناظر به هرگونه ازدواجی اعم از دائم و موقت و رسمی یا غیر رسمی است و با تحقق ازدواج، شرط ضمن‌العقد نیز محقق می‌شود و زوجه می‌تواند به همین جهت از دادگاه صدور حکم و گواهی عدم امکان سازش تقاضا کند.
عدم قطع حقوق وظیفه و مستمری در ازدواج منقطع:
پرسش: آیا ازدواج منقطع عیال متوفی مشمول ماده ۸۸ قانون استخدام نیروهای مسلح ارتش جمهوری اسلامی ایران و موجب قطع حقوق مستمری و وظیفه او است یا نه؟
با توجه به اینکه طبق مفاد مواد ۸۸ و ۸۹ قانون استخدام نیروهای مسلح فلسفه برقراری مستمری، کمک به معیشت افراد تحت تکفل مستخدم برای زمان بعد از وفات او است و این مستمری تا زمانی که مستمری بگیر قدر امرارمعاش نداشته باشد استمرار دارد و فرض بند الف ماده ۸۸ مذکور نیز این است که عیال متوفی بعد از اختیار کردن شوهر می‌تواند از طریق نفقه امرارمعاش نماید به همین دلیل اختیار شوهر را از موارد قطع مستمری دانسته است و نظر به اینکه طبق صریح ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی نفقه منحصراً به عیال دائمی تعلق می‌گیرد و زوجه غیردائم (متعه) از این بابت حقی نداشته و نمی‌تواند نفقه‌ای مطالبه کند بنابراین حکم بند الف ماده ۸۸ قانون استخدام نیروهای مسلح ناظر به ازدواج دائم است، خواه این ازدواج رسمی یا غیررسمی باشد ولی ازدواج منقطع سبب قطع مستمری زن نخواهد شد.
عدم ثبت ازدواج موقت جرم نیست و مشمول ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی نیست:
پرسش: با توجه به‌تصریح قانون‌گذار در ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی بر لزوم ثبت واقعه ازدواج در مورد عقد دائم و عدم ذکر این موضوع در اعمال این لزوم در ازدواج‌های موقت، آیا اگر زن و مردی با رعایت شرایط صحت ازدواج به‌عنوان رابطه نامشروع به محکمه معرفی شده و ادعا نمایند که ازدواج موقت نموده‌اند و شاهد یا مدرکی در اثبات امر نداشته باشند آیا اجرای مجازات مطابق ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی برای آن‌ها قانونی است؟
با توجه به عدم شمول ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی نسبت به مورد سؤال که ازدواج موقت است و با عنایت به ملاک مستفاد ماده ۶۶ قانون مجازات اسلامی در باب حد زنا و با توجه به اینکه شرط در تحقق رابطه نامشروع موضوع ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، عقد علقه زوجیت است، در صورتی که دادگاه وجود رابطه زوجیت را بر اساس عقد ازدواج منقطع با اظهار طرفین ثابت و صادق بداند مجوزی برای اعمال مجازات مقرر در ماده ۶۳۷ نخواهد بود.
انعقاد عقد دائم قبل از اتمام مدت عقد موقت:
پرسش: زنی مدعی زوجیت دائم نسبت به مرد است مرد در دفاع اظهار می‌دارد که این زن ابتدا زوجه موقت اینجانب بوده است و با توافق عقد را تبدیل به دائم نمودیم پس از تبدیل من متوجه شدم که چون عقد دائم قبل از انقضا مدت عقد موقت بوده و بذل مدت هم نکرده بودم بر این اساس عقد دائم باطل و عقد موقت هم چون زمان آن سپری شده بر این اساس هیچ علقه ای بین من و این خانم نیست برفرض صحت ادعای زوج آیا عقد دائم لاحق باطل است؟
نظر اکثریت
عقد ازدواج دائم باطل است زیرا نتیجه عقد ازدواج ایجاد علقه زوجیت و محرمیت و سایر آثار است که با عقد موقت حاصل شده بوده است و جاری نمودن صیغه عقد دائم در واقع تحصل است که امری باطل است این نظر متکی به فتاوی فقهای عظام از جمله امام (ره) در تحریر الوسیله است که می‌فرماید: کسی که در عقد انقطاعی مردی است آن مرد نمی‌تواند قبل از تمام شدن مدت عقد دوباره او را برای ابد و یا برای مدت دیگر تجدید عقد نماید یا باید صبر کند تا مدت عقد قبلی تمام شود و یا آن را ببخشد …
نظر اقلیت
نظر اول (اقلیت یک نفر)– به‌محض تبدیل عقد موقت و جاری نمودن صیغه عقد دائم، بذل مدت به‌طور ضمنی توسط مرد صورت می‌پذیرد و بر این اساس عقد دائم صحیح است.
نظر دوم (دو نفر)- چنانچه مرد به لزوم بذل مدت علم و اطلاع نداشته باشد عقد ازدواج دائم باطل است و ازدواج موقت اگر مدت آن تمام نشده باشد صحیح است ولی چنانچه مرد علم و اطلاع داشته باشد که برای جاری نمودن ازدواج دائم بذل مدت ازدواج موقت لازم است و عقد دائم را جاری نماید در واقع به‌طور ضمنی بذل مدت نموده است زیرا می‌دانسته که برای تبدیل ازدواج موقت به دائم باید بذل مدت نماید و با تبدیل عقد به‌طور ضمنی بذل مدت نموده است.
با سلام و عرض ادب
آیا پس از بذل مدت در عقد موقت از جانب زوج با این قصد که با زوجه عقد دائم منعقد کنند در این فرض آیا نگه داشتن عده برای زوجه ضروری می باشد
سلام: بله باید به میزان دو طهر عده نگهداری شود.