چگونه چک را پشت نویسی کنیم

پشت نویسی یا ظهر نویسی چک یکی از اعمال حقوقی است که بر روی چک و دیگر اسناد تجاری مانند سفته انجام می شود. ظهر به معنای پشت است و ظهر نویسی همان مترداف پشت نویسی است.

البته واژه ظهر نویسی یا پشت نویسی نباید در ما این تصور را ایجاد کند که انجام اعمال مرتبط با آن فقط باید در پشت چک باشد، خیر این فقط یک اسم است در واقع انجام اعمال مرتبط با ظهر نویسی لزوما نباید در پشت و ظهر چک انجام شود.

در تعریف پشت نویسی یا ظهر نویسی باید گفت:

نوشتن عبارتی است که بیانگر انتقال حقوق مربوط به سند به شخص دیگری است پس تا اینجا دریافتیم که ظهر نویسی برای انتقال حق ناشی از سند تجاری است.

اما ظهر نویسی حالات و علل دیگری هم دارد در این جا قصد داریم مطالبی را در باب پشت نویسی بیان کنیم.

انواع ظهر یا پشت نویسی

ظهر نویسی برای امور مختلفی ممکن است انجام شود مثل اینکه با ظهر نویسی فرد دارنده آن را به کسی دیگر منتقل می کند و از آن پس دارنده، فردی است که سند را انتقال گرفته حال اگر انتقال گیرنده به بانک مراجعه کند و چک، پاس نشود می تواند گواهی عدم پرداخت بگیرد.

یک حالت دیگر چک را به عنوان ضمانت ظهر نویسی می کنند حال چه ضمانت از صادر کننده باشد چه ضمان از ظهر نویسی (انتقال دهنده چک) در اینجا فرد، ضامن می شود که اگر چه توسط بانک از حساب صادر کننده یا ظهر نویس پرداخت نشد من آن را پرداخت می کنم.

گاهی هم چک فقط به این عناوین ظهر نویسی نمی شود و انواع دیگری هم دارد.

مثلا ظهر نویسی به عنوان وکالت در اینجا انتقالی صورت نگرفته و تنها فرد دارنده چک به وکیل یا نماینده مورد اعتماد خود، وکالت و نمایندگی داده است که چک را از بانک وصول کند.

در ظهر نویسی برای وصول یا وکالت، وکیلی که نماینده در وصول است حق ندارد آن چک یا سند تجاری را به کسی دیگر منتقل کند مگر این که صاحب سند به او اجازه این امر را داده باشد.

گاهی هم ظهر نویسی برای وثیقه گذاشتن و توثیق چک است در اینجا فارغ از اختلافات در باب رهن در حقوق مدنی توثیق یا وثیقه گذاشتن سند تجاری صحیح است و در عمل هم این امر انجام می شود.

وصول چک در انواع ظهر نویسی

در ظهر نویسی برای انتقال که گفتیم بدین صورت است که فرد سندی را که در اختیار دارد به کسی دیگر انتقال می دهد. حال این انتقال گیرنده جانشین و دارنده چک یا سند تجاری است.

در اینجا برای وصول چک در صورتی وصول چک ممکن است که دارنده چک ظرف ۱۵ روز از سر رسید اگر مکان پرداخت مکان صدور چک یک شهر باشند باید گواهی عدم پرداخت بگیرد.

در اینجا می تواند اگر این مواعد را رعایت کند هم به صادر کننده و هم به ظهر نویس مراجعه کند برای دریافت مبلغ چک و طلب خود.

اما اگر مهلت ۱۵ روزه را رعایت نکند فردی که سند را به وی انتقال داده است.

دیگر مسئولیتی ندارد و فرد دارنده هم حق رجوع به ایشان را ندارد و دارنده فقط می تواند به صادر کننده مراجعه کند.

اما در فرضی که چک برای ضمانت ظهر نویسی شده است و فرد دارنده به بانک مراجعه کند و وجه چک پرداخت نشود، می تواند به ضامن مراجعه کند اما باید دانست که محدوده مسئولیت ضامن، اندازه کسی است که از وی ضمانت کرده است.

یعنی مضمون عنه خویش پس اگر وضع به گونه ای باشد که دارنده نتواند به مضمون عنه یا کسی که از وی ضمانت شده مثل صادر کننده یا ظهر نویس قبلی مراجعه کند نمی تواند به ضامن وی هم مراجعه کند به عبارت دیگر ضامن فقط با کسی مسئولیت تضامنی دارد که از وی ضمانت کرده است.

مسئولیت تضامنی ظهر نویسان

تمام کسانی که در چک یا هر سند تجاری دیگر امضا دارند یا آن را ظهر نویسی کرده اند مسئولیت تضامنی دارند به این معنا که دارنده می تواند برای تمام مبلغ چک به هریک از آنان که بخواهد رجوع کند و فرد هم در مقابل تمام مبلغ چک باید پاسخگو باشد.

حال چه فرد ظهر نویس آن را انتقال داده باشد یا آن که آن را از باب ضمانت امضا کرده باشد در هر حال مسئولیت امضا کنندگان و مسئولین سند تجاری تضامنی است.

البته در چک چون چک جنبه کیفری هم دارد فقط صادر کننده یا نماینده ای که از جانب وی صادر کرده مسئولیت کیفری دارند.

لذا در چک ضامن و ظهر نویسی منتقل کننده هیچ مسئولیت کیفری پیش روی نخواهند داشت.

مثال: فردی چک یا سفته ای در وجه الف صادر می کند الف آن را به ب انتقال می دهد و ب هم آن را به ج انتقال می دهد حال شخص ج دارنده سند است هم زمان اگر مواعد را رعایت کرده باشد می تواند به تمام اشخاص ماقبل خود رجوع کند.

بیشتر بخوانید: ظهر نویسی چک

شرایط ظهر نویسی

یکی از شرایط صحت ظهر نویسی وجود امضای شخص است که از این طریق رضایت وی مشخص می شود نسبت به انتقال یا ضمانت یا وکالت و موارد دیگر.

در ظهر نویسی لزوما لازم نیست نام شخص گیرنده درج شود اما ممکن هم هست نام شخص گیرنده درج شود

مثلا به این صورت نوشته شود “در وجه آقای یا خانم… پرداخت شود”

ظهر نویسی را می توان با امضای خالی هم انجام داد در این صورت فرد انتقال گیرنده می تواند کنار امضای شخص انتقال دهنده؛ نام خود را یا نام کسی دیگر را که می خواهد به وی انتقال دهد بنویسد.

شرایط رجوع به ظهر نویسان

رجوع به ظهر نویسان دارای شرایطی است یکی از این شرایط رعایت مواعدی است که قانون مشخص کرده است.

برای مثال اگر محل صدور چک و محل وصول چک یا محل پرداخت آن در یک شهر باشد فرد باید ظرف ۱۵ روز به بانک مراجعه کند و اگر در دو شهر مختلف باشند فرد باید ظرف ۴۵ روز به بانک مراجعه کند و از بانک پرداخت وجه را مطالبه کند.

برخی اعتقاد براین دارند که این مواعد ۱۵ روز یا ۴۵ روز مبدا آن از زمان صدور چک است اما این قضیه با بررسی آن عجیب به نظر می رسد در واقع باید گفت این مواعد از تاریخ سر رسید چک است.

حال اگر فرد این مواعد را رعایت کرد یعنی ظرف این مدتها به بانک مراجعه کرد و با عدم پرداخت مواجه شد و گواهی عدم پرداخت گرفت و سپس ظرف یک سال علیه ظهر نویسان زمان اقامه دعوا دارد در غیر این صورت حق مراجعه به ظهر نویسان از دست رفته و فقط می تواند به صادر کننده جک مراجعه کند.

نکاتی از ظهر نویسی

ظهر نویسی در سند تجاری برای انتقال تجاری آن است؛ یعنی فقط با ظهر نویسی است که می توان از مزایای اسناد تجاری مثل مسئولیت تضامنی و تامین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی بهره برد.

اما اگر انتقال به طریقی غیر از ظهر نویسی باشد فقط نوعی انتقال مدنی محسوب می شود و از مزایای اسناد تجاری برخوردار نیست.

مسئولیت ضامن بر خلاف حقوق مدنی با مضمون عنه خود به صورت تضامنی است نه به صورت نقل ذمه به این معنا که با وجود ضمانت ضامن فردی که از وی ضمانت شده یا همان مضمون عنه باز هم مسئولیت برای پرداخت دارد و دارنده چک می تواند به هر دو یا یکی از آنان به دلخواه خود مراجعه کند.

نکته ی دیگر آن که اگر ظهر نویس آن سند را بدون امضا به دیگری منتقل کند و با تسلیم آن به دارنده جدید سند را امضا نکند؛ چون امضایش در سند موجود نیست مسئولیتی در قبال آن سند نخواهد داشت.

نتیجه گیری

پشت نویسی یا ظهر نویسی سند به این معنا است که فرد حقوق ناشی از آن سند را به دیگری منتقل کند البته ظهر نویسی سند غالبا به این معنا است و همیشه به این معنا نیست.

گاهی ظهر نویسی به معنای ضمانت از شخص صادرکننده یا ظهر نویس است ظهر نویس به شخصی گفته می شود که عمل ظهر نویسی را انجام می دهد که در فرض انتقال، همان انتقال دهنده نام دارد.

گاهی ظهر نویسی به معنا وکالت در وصول است و وکیل حق انتقال به غیر ندارد فقط حق دارد که آن وجه را دریافت کند؛ مگر آن که موکل به او اجازه انتقال را بدهد به این معناست که دارنده در پشت سند امضا می کند که این شخص وکیل و نماینده وی در وصول وجه چک است.

سوالات متداول

چگونه چک را پشت نویسی کنیم؟

پشت نویسی چک تشریفات خاصی ندارد فقط معمولا طبق عرف عمل انجام شده را در پشت آن با امضا یادداشت می کنند مثلا برای انتقال آن اینگونه می نویسند “در وجه آقای الف پرداخت شود” و سپس امضا می کنند. البته بدون امضا هم انتقال ممکن است و اینکه با امضای سفید هم می توان آن را منتقل کرد.

مسئولیت ظهر نویسان در چک چگونه است؟

تمام ظهر نویسان مسئولیت تضامنی دارند به این معنا که اگر دارنده مواعد گفته شده در بالا را رعایت کند و ظرف ۱ سال اقامه دعوا کند؛ می تواند مبلغ چک را از تمام ظهر نویسان یا هر کدام از آن ها که خود می خواهد مطالبه کند.

پشت نویسی طبق قانون جدید چگونه است؟

در حال حاضر برای ظهر نویسی چک باید در چک های صیادی آن را در سامانه ثبت کرد و از طریق سامانه منتقل کرد لذا می توان گفت درباره چک های صیادی تشریفات امضای پشت سند وجود ندارد.