عرفی در میان عموم مردم ایران وجود دارد که اگر دخترشان ازدواج کرد، تأمین اثاثیه منزل آینده دختر بر عهده خانواده دختر می باشد و تنها چند قلم از کالای منزل آینده دختر و پسر، به عنوان شیربها توسط پسر خریداری و تهیه می شود تا بتوانند زندگی مشترک خود را آغاز کنند؛ نام وسایلی که از طرف خانواده دختر تهیه و تامین می شود، جهیزیه نام دارد.
دسترسی آسان به مطلب
تقابل بین عرف و قانون در خصوص وظیفه تهیه جهاز
در بخش های مختلف ایران این عرف دادن جهیزیه ممکن است با تغییرات همراه باشد.
برای مثال: در برخی مناطق حتی آن چند قلم جنس که پسر باید تهیه کند را، خانواده دختر تقبل می کنند و تماماً منزل آینده دختر و پسر با وسایل خریداری شده توسط خانواده دختر تأمین می شود و در برخی مناطق خانواده دختر کالایی خریداری نمی کنند بلکه تأمین تمام اثاثیه منزل بر عهده پسر است.
قانون مدنی در ماده ۱۱۰۷، تامین اثاثیه منزل را بر عهده مرد می داند و از این بابت زن یا خانواده ایشان هیچ گونه تکلیفی برای تأمین وسایل منزل ندارند و نخواهند داشت.
اما تکلیف قانون بر مرد ماهیت تکمیلی دارد یعنی دختر و پسر یا خانواده دختر و خانواده پسر می توانند بر خلاف آن تصمیم گیری کنند که خانواده دختر بخشی از اثاثیه منزل آینده دختر و پسر را به عنوان جهیزیه تامین کنند.
تا اینجای کار همه با توافق و خشنودی خواستار این وصلت و امر نیک هستند اما اگر روزی این رابطه مشترک دچار تنش یا اختلاف شود که دختر خواستار خارج کردن جهیزیه یا پس گرفتن آن از شوهر شود، طعم شیرین روزهای ابتدائی ازدواج به تلخی کشیده می شود.
- اینجاست که باید دید دختر و خانواده ایشان مدارکی برای اثبات اینکه جهیزیه را تهیه کردند، دارند یا خیر؟
در واقع پس گرفتن جهیزیه جدای از بُعد مالی، نوعی توسل جستن در جهت آرامش روانی و ذهنی است که با این سوالات همراه است:
- چرا زن باید لوازم جهزیه را تهیه کند؟
- هم عمر و جوانیم رفت و هم جهزیه ام بی ارزش و از میان رفت. این چه قانونی است؟
بله اینها مسائلی است که جدای از بُعد مالی، احساسی و عاطفی، دارای ابعاد حقوقی است که در این نوشتار ابتدا پیرامون استرداد جهیزیه و شرایط قانونی آن مطلبی ارائه خواهیم کرد و سپس راه هایی که زن برای پس گرفتن جهیزیه در پیش رو دارد را تشریح نموده و در نهایت نکات کلی در این خصوص آورده خواهد شد.
بیشتر بخوانید: نمونه رای استرداد جهیزیه
پس گرفتن جهیزیه دختر
ما تعریفی از جهیزیه در قانون مدنی نداریم اما در قانون حمایت از خانواده کلمه جهیزیه بدون اینکه تعریفی از آن شود، چند بار عنوان شده است.
جهیزیه چیست؟
در تعریفی که عرف از جهیزیه دارد، به اثاثیه منزل که توسط خانواده دختر یا خود ایشان تهیه و تأمین می شود و در اختیار پسر قرار می گیرد، جهیزیه می گویند؛ البته این تعریف کامل و جامعی نیست اما برای تقریب ذهن کفایت می کند.
پس تفاوتی در اینکه خانواده دختر آن اثاثیه را تهیه کنند یا اینکه خود دختر این اثاثیه را تهیه کند، وجود ندارد و در هر صورت به آن جهیزیه دختر گفته می شود.
پس از شناخت معنای عرفی جهیزیه، عموم زوجین که به مشکل بر می خورند، یکی از دعاوی که با آن رو به رو خواهند بود استرداد یا پس گرفتن جهیزیه است که بایست مقدماتی در آن رعایت شود که در ادامه به بیان آن می پردازیم.
برای گرفتن جهاز دختر چه مستنداتی لازم است؟
به صرف اینکه دختر مدعی این شود که در عرف آمده که من جهیزیه را تهیه کنم، پس نتیجه می گیریم من جهیزیه را تهیه کردم، پذیرفته نمی شود.
در نتیجه وجود مستندات زیر برای اثبات دعوای استرداد جهیزیه لازم است:
الف- سیاهه جهیزیه با امضای مرد
لیست سیاهه جهیزیه که به تبع عرفی بودن تهیه جهیزیه توسط خانواده دختر، نوشته می شود تا پس از اینکه جهیزیه تمام و کمال در منزلی که پسر تهیه کرده، برده شود، آن را امضاء کنند و بعنوان مدرکی در دست خانواده دختر باقی بماند که چه کالا و اثاثیه ای را تأمین کرده اند.
- بعضاً سؤال می شود که اصلاً گرفتن چنین سیاهه ای فردا روز تو دادگاه دلیل محسوب می شود؟
- یا اینکه دختر بخاطر اینکه آبرویش جلوی خانواده شوهرش نرود، بیان می کند که چنین سیاهه ای از شوهرم نگیرید که این باعث کسر شأن من میشه؟
در لیست سیاهه بایست شرایطی شکلی رعایت شود تا فردا روز اگر به آن استناد شد، بتوان به عنوان یک دلیل و سند عادی مورد پذیرش محکمه قرار گیرد؛ ابتدا صورت کامل کالا و جهیزیه خریداری شده با جزئیات نوشته شود.
برای مثال: نوشته شود، تلویزیون در ابعاد، برند و … که این جزئیات فردا روز اگر دعوایی مطرح شد، مورد انکار مرد قرار نگیرد و دوم اینکه امضای پسر حتماً در ذیل لیست سیاهه خوانا درج شود.
اینکه شهود این لیست را امضاء کنند یا نه تأثیری در اعتبار لیست سیاهه ندارد و صرف امضای مرد کفایت می کند.
ب- فاکتور خرید جهیزیه
بسیاری از افراد، با تصورات اشتباه و ندانستن تبعات قانونی بیان می کنند که:
“همان لیست سیاهه کافی است و دیگر نیازی به نگه داشتن فاکتور لوازم نیست، چون اصلاً اینها ارزش قانونی و حقوقی ندارند”.
تعجب می کنم که چطور افراد بدون دانش لازم چنین اظهار نظرهایی می کنند که البته در تمامی زمینه ها این اظهارنظر ها وجود دارد.
حتماً فاکتور خرید اثاثیه و جهاز دختر را نگه دارید چون اگر به یک دلیل پسر امضای صحیح خود را در ذیل لیست سیاهه قید نکرده باشد، آن لیست هیچ اعتباری ندارد و اینجاست که فاکتور خرید تأثیر خود را آشکار می کند و می تواند دلیل بر اثبات مالکیت خانواده دختر باشد.
حتی اگر سیاهه صحیح تنظیم شده باشد، مدعی استرداد جهیزیه بایست تمامی مدارک خود را ارائه دهد و وجود فاکتور می تواند مکمل لیست سیاهه تنظیم شده باشد.
پ- شهادت شهود
شهادت شهود زمانی محل اعراب قرار می گیرد که دو دلیل پیشین وجود نداشته باشد:
- دختر لیست سیاهه ای نداشته باشد.
- فاکتور خرید جهیزیه را نداشته باشد.
در این صورت به ناچار بایست به شهادت شهود متوسل شود که البته در دعوای استرداد جهیزیه چون رسمی در میان خانواده ها است که پیش از شروع زندگی مشترک دختر و پسر در منزلی که با جهیزیه دختر تکمیل و تزئین شده، مراسمی زنانه برگزار می کنند که از جهیزیه دختر رونمایی شود که همین شهود می تواند برای اثبات اینکه موارد ادعایی دختر در دادخواست، صحیح بوده، کفایت کند.
به شخصه شاهد عینی پرونده استرداد جهیزیه بودم که دختر ۱۶ نفر از اقوام اُناث خود را برای اثبات مالکیت بر جهیزیه در دادگاه حاضر کرده بود.
پس شهادت شهود را به عنوان آخرین ادله می توان ارائه کرد اما جدای از تمامی این سه ادله ای که ارائه شد، ممکن است مرد خود دعوای استرداد جهیزیه زن را بپذیرد؛ یعنی اقرار کند که بله تمامی این وسایل را خانواده همسرش تأمین کرده اند که در این صورت دیگر نیازی به ارائه ادله مورد اشاره نمی باشد.
راه های استرداد جهیزیه
البته که دختر برای استرداد جهیزیه خود به طور کلی دو مسیر قانونی را می تواند طی کند:
- یک، شورای حل اختلاف.
- دو، دادگاه خانواده.
اما مسیر حقوقی دیگری نیز می توان ترسیم و آن توافق زوجین در استرداد جهیزیه است.
حالا به تفکیک هر یک را توضیح خواهیم داد.
الف- شورای حل اختلاف
دعوای استرداد جهیزیه ماهیت مالی دارد پس زن بایست دعوای خود را در بخش خواسته مقوم به مبلغی کند؛ یعنی در بخش خواسته بنویسد استرداد عین جهیزیه یا استرداد مبلغ جهیزیه مقوم به مبلغی مشخص ( اگر این مبلغ ۲۰ میلیون تومان یا کمتر باشد، دعوای استرداد جهیزیه در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار می گیرد).
- این تصور عموماً در میان متقاضیان چنین دعوایی مطرح می شود که اگر ما استرداد جهیزیه رو به مبلغ مثلا ۲۰ میلیون تومان مقوم کنیم، در صورت اثبات، شوهر به همین مبلغ ۲۰ میلیون تومان محکوم میشه؟
خیر در تعیین خواسته دو بخش مجزا در نظر گرفته می شود:
- ارزش خواسته.
- بهای خواسته.
ارزش خواسته در این دعوا، استرداد عین جهیزیه است یا اینکه حتی شما می تواند ارزش خواسته را استرداد مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان از بابت تلف عین جهیزیه قرار دهید در این صورت دادگاه تنها نسبت به این مبلغ حکم می دهد اما بهای خواسته در دعاوی مالی صرفاً جهت تعیین صلاحیت دادگاه و هزینه دادرسی تعیین می شود و کاملاً در اختیار خواهان پرونده است اما استثنائاتی نیز دارد که از حوصله این نوشتار خارج است.
پس تعیین بهای خواسته که مبلغ بعد از مقوم به محسوب می شود، صرفاً در تعیین مرجع صالح و هزینه دادرسی در نظر گرفته می شود.
ب- دادگاه خانواده
همانطور در بخش قبل توضیح داده شد، اگر دعوای استرداد جهیزیه به بیش از بیست میلیون تومان مقوم شود، در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد تا با تعیین وقت رسیدگی از طرفین دعوا دعوت بعمل آید.
پس در تعیین بهای خواسته دعوا دقت کافی را داشته باشید تا اینکه پرونده شما در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار گیرد یا دادگاه.
این نکته را توجه کنید که اگر عین جهیزیه وجود داشته باشد، زن نمی تواند در دادخواست خود مطالبه مبلغ جهیزیه را قید کند بلکه بایست استرداد عین جهیزیه را قید کند و اگر به این نکته توجه نکند، ممکن است دعوا در جلسه اول با قرار عدم استماع رو به رو شود.
پ- توافق زوجین
سازش و توافق اصلی ترین مسیر حل و فصل هر اختلافی است که با گفتمان و پایمردی دیگران صورت می گیرد.
اگر زن و مرد بر استرداد جهیزیه توافق کرده اند، دیگر نیازی به حل اختلاف از طریق شورای حل اختلاف یا دادگاه نیست.
جهیزیه دختر کامل تفکیک شود از وسایلی که پسر تهیه کرده، از شورای حل اختلاف درخواست کارشناس نمایید تا وسایل دختر را تأمین دلیل کند و صورت جلسه نوشته شده و آن را با وجود تأمین دلیل انجام شده، امضاء نمایید که در این صورت دختر دیگر نمی تواند ادعایی بر جهیزیه خود داشته باشد.
البته مسیر کیفری نیز وجود دارد.
یعنی ممکن است مرد اقدام به فروش وسایل زن کند و چون مالکیت بر وسایل برای زن است، این می تواند مصداق فروش مال غیر باشد.
بیشتر بخوانید: تعریف انتقال مال غیر در قانون مجازات جدید
پس مستحضر باشید مسیر کیفری نیز در صورت وجود شرط گفته شده برای زن فراهم است.
نکات مرتبط با استرداد جهیزیه:
آگاه باشید وسایلی که مرد خانه خریداری می کند جزء جهیزیه زن محسوب نمی شود حتی اگر در فهرست سیاهه جهیزیه آمده باشد چون مرد می تواند با ارائه فاکتور خرید خلاف آن سیاهه را اثبات کند.
پس شرط استرداد جهیزیه اثبات مالکیت و خریداری از جانب خانواده دختر و خود دختر است.
در خرید جهیزیه که عموماً دختر و پسر خود برای خرید اقدام می کنند، اگر مبلغ را خانواده دختر تقبل کرده اند، حتماً فاکتور به نام دختر صادر شود.
تلف شدن جهیزیه که در منزل مشترک مستقر است، مسئولیتی برای مرد ایجاد نمیکند چون استفاده از آن وسایل به صورت متعارف صحیح است اما اگر تعمد مرد در اتلاف آن وسایل اثبات شود مسئولیت مدنی در جبران خسارات را دارد.
استرداد جهیزیه حتماً نباید با طلاق همراه باشد، بلکه دختر می تواند پیش از اینکه رای طلاق صادر شود یا پیش از اینکه اقدامی برای طلاق کند، دادخواست استرداد جهیزیه خود را مطرح کند که البته این اقدام به معنای تصمیم بر جدایی است.
امکان خروج جهاز بدون اجازه شوهر
اگر دختر جهیزیه خود را از منزل خارج کند، مرد نمی تواند شکایت کند که باید جهیزیه خودت رو برگردانی بلکه تأمین اثاثیه منزل وظیفه شوهر است و شوهر باید شرایط زندگی را برای همسرش فراهم کند و در این صورت حتی اگر دادخواست تمکین مطرح کند، ممکن است بی نتیجه باقی بماند.
زن اگر خواهان این است که بدون اطلاع شوهرش وسایل را ببرد، و نگران این است که فردا روز شکایت سرقت ازش نشود، حتماً شاهد برای خروج وسایل از منزل داشته باشد که البته اگر هم شاهد نداشته باشد، چون مالکیت دختر بر جهیزیه محرز است، نمی توان گفت کسی که اموال خود را بردارد سارق است.
یعنی برخی از عناصر تشکیل دهنده جرم سرقت وجود ندارد اما مرد ممکن است مدعی بودن مالی در منزل باشد و زن را در مظان اتهام قرار دهد پس کاملاً آگاهانه در این مسیر گام بردارید.
ارسال اظهارنامه برای برگرداندن جهاز
پیشنهاد می شود قبل از اینکه زن دعوای استرداد جهیزیه را مطرح کند، اظهارنامه برای مرد ارسال شود تا ایشان را دعوت به همکاری برای استرداد جهیزیه کنید و بر هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل و سایر هزینه که ممکن است با صدور رای قطعی بر دوش مرد تحمیل شود، ایشان را برحذر دارید.
نتیجه گیری
نتیجتاً جهیزیه در مالکیت زن قرار دارد و مرد نمی تواند این حق مالکیت را از زن سلب کند مگر اینکه مال در اثر کثرت استعمال یا در اثر اتفاقات غیر عمدی از بین برود.
این حق مالکیت به زن این اجازه را می دهد که بصورت قانونی جهیزیه خود را پس بگیرد حتی اگر طلاق نگرفته باشد چون قانون تکلیف تهیه اثاثیه منزل را بر عهده مرد می داند.
با رعایت نکاتی که در بالا گفته شد، سعی شود احساسی و کورکورانه اقدامی انجام ندهید و همیشه چند گام جلوی خود را در این مسیر پیش بینی کنید که این مطالب گفته شده در این نوشتار، می تواند تصور درستی از مسیر استرداد جهیزیه برای شما ایجاد کند.
سؤالات:
قبل از طلاق زن می تواند جهیزیه خود را پس بگیرد؟
بله زن می تواند با اقامه دعوای استرداد جهیزیه، اقدام کند.
اگر بخشی از جهیزیه زن از بین رفته باشد، مرد باید پول آن را بدهد؟
اگر اثبات شود که تعمدی توسط مرد از بین رفته بله باید جبران خسارت شود.
