طبق ماده۲۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ؛ «سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.» منتها در قانون مجازات اسلامی از خیانت در امانت تعریفی نشده است و در دو ماده مصادیق آن بیان شده است. طبق ماده ۶۷۳ قانون مجازات بخش تعزیرات مصوب۱۳۷۵، «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
همچنین طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات۷۵؛ «هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
دسترسی آسان به مطلب
عناصر جرم سرقت و جرم خیانت در امانت
مهم ترین رکن جرم سرقت در حقوق ایران «ربایش» مال دیگری بدون رضایت اوست و ربودن بدون اطلاع مالک رکنی است که بدون تحقق آن عنصر مادی جرم سرقت به وقوع نخواهد پیوست. لازمه تحقق ربایش، انتقال دادن مال از محلی به محل دیگر و قابلیت ربایش آن است. از این امر می توان نتیجه گرفت سرقت در حقوق ایران صرفاً در مورد اموال منقول، که قابلیت نقل و انتقال و نقل مکان و در نتیجه ربوده شدن را دارند، مصداق پیدا می کند. و قاعدتاً در باب اموال غیر منقول به این دلیل که ربایش امکان ندارد سرقت محقق نخواهد شد.
عنصر مادی جرم خیانت در امانت نیز؛ استعمال، تصاحب، اتلاف یا مفقود کردن مال مورد امانت که می‌تواند به شکل فعل یا ترک فعل باشد است و عموماً به صورت فعل است که در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵ ذکر شده است.منظور از استعمال استفاده کردن از مال مورد امانت جرم است و منظور از تصاحب نیز این است که شخص امینی به جای انجام وظیفه خود مبنی بر نگهداری مال امانی، مال دیگری را از آن خود دانسته و طوری رفتار نماید که دیگران گمان کنند او مالک مال است. در باب اتلاف نیز باید افزود: تلف یا نابود کردن مال امانی را گویند. مفقود کردن یعنی امین بدون این که مال مورد امانت را تلف نماید سبب شود دستیابی مالک به آن غیرممکن گردد.
نکته دیگر در باب سرقت این است که موضوع سرقت باید الزاماً مال باشد و به دیگری تعلق داشته باشد. جهت وقوع جرم سرقت باید مال ربوده شده متعلق به غیر باشد. پس بنابراین ربودن مالی که در مالکیت کسی قرار ندارد، سرقت تلقی نمی گردد و البته بدیهی است که برای شمول عنوان سرقت، شناخته شده بودن صاحب مال ضرورتی ندارد بلکه صرفاً لازم است که مال ربوده شده متعلق به شخص دیگری باشد.
ارکان تشکیل دهنده جرم سرقت و خیانت در امانت
هر جرمی سه عنصر دارد: مادی- قانونی و معنوی.
عنصر مادی عبارت است از؛ عملی که از طرف شخص باید صورت بگیرد تا جرم اتفاق بیافتد. در جرم سرقت عنصر مادی عبارتست از؛ ربودن و برداشتن و همچنین پنهانی بودن عمل ربایش، پس بنابراین در جرم سرقت لازم است که سارق بدون رضایت مالک یا متصرف به صورت علنی و یا مخفیانه مال دیگری را ببرد.
در مورد عنصر مادی خیانت در امانت باید گفت برای این که جرم خیانت در امانت تحقق یابد، شرایطی لازم است:
- موضوع جرم الزاماً مال یا وسیله تحصیل مال است.
- از طرف مالک یا متصرف قانونی مال امانی به امینی سپرده شود.
- مال قانونی و با شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن، به امین سپرده شده باشد.
- میان فعل مرتکب و ضرر مالک یا متصرف قانونی آن رابطه علیت باشد.
عنصر قانونی جرم سرقت طبق ماده۲۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ؛ «سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.» و عنصر قانونی جرم خیانت در امانت نیز در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ذکر شده و برای مرتکبین آن نیز مجازات حبس در نظر گرفته شده است.
عنصر معنوی: عنصر معنوی عبارت از سوءنیت عام و سوءنیت خاص است. برای وقوع جرم سرقت قصد مجرمانه الزامی است یعنی بزهکار با وجود علم و آگاهی بر ربودن مال دیگری بر خلاف میل و رضایت مالک اقدام کند. شخص برای انجام یک جرم باید قصد انجام آن را داشته و قبلا تصمیم داشته باشد که علاوه بر تصمیم به ربایش مال قصد مالک شدن آن مال را نیز داشته باشد. در جرم خیانت در امانت نیز سوءنیت عام به معنای انجام عمدی عمل تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن مال موضوع امانت و سوءنیت خاص به معنای قصد و اراده ورود ضرر به غیر است. بنابراین تعدی یا تفریط مال امانی همراه با سوءنیت موجب مسئولیت کیفری خواهد بود. قانونگذار در ماده ۶۷۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، سپرده شدن مال برای «هر کار با اجرت یا بی‌اجرت» را مبنای تحقق جرم خیانت در امانت دانسته است.
مجازات جرم خیانت در امانت طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵، حبس از ۶ ماه تا سه سال است و همچنین قانونگذار در ماده ۶۷۳ قانون فوق، برای جرم سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضا، یک تا سه سال حبس تعیین کرده است.
شباهت سرقت و خیانت در امانت
سرقت و خیانت در امانت از مهمترین جرایم مالی هستند و می توان گفت مهمترین جرایمی هستند که موضوع آنها مال می باشد و از این رو به آنها جرایم علیه اموال اطلاق می شود. به عبارت دیگر، این دسته از جرایم به اموال و مالکیت افراد جامعه صدمه می زند و به همین دلیل آدم ربایی جرمی مجزا تلقی و سرقت دانسته نمی شود. زیرا انسان که موضوع آدم ربایی است مال نیست و نمی توان ربودن انسان را جرم سرقت دانست.
تفاوتهای سرقت و خیانت در امانت
طبق قانون مجازات اسلامی سرقت «ربودن مال غیر» تعریف شده است. در ربودن، سارق بدون رضایت مالک مال اموال او را با قهر و غلبه از تصرف او خارج کرده و ضروری است که مال، قابلیت نقل و انتقال فیزیکی را دارا باشد؛ یعنی بتوان آن را از جایی به جای دیگر منتقل نمود. جرم خیانت در امانت جرمی مقید به نتیجه است و در این جرم مانند باقی جرایم مقید رفتار مرتکب باید منتهی به نتیجه خاصی شود. بنابراین ورود ضرر به مالک یا متصرف، بر اثر فعل مرتکب، برای تحقق خیانت در امانت الزامی می باشد. علاوه بر این در جرم خیانت در امانت وجود رابطه امانی یک ضرورت است و ضروری است که رابطه امانی میان مجرم و بزهدیده وجود داشته باشد. بنابراین همانگونه که از نام خیانت در امانت برمی آید رابطه امانی میان دو طرف باید وجود داشته باشد و یکی از تفاوتهای سرقت و خیانت در امانت همین است که در سرقت رابطه ای میان سارق و بزه دیده وجود ندارد.
تفاوت دیگری که بین دو جرم سرقت و خیانت در امانت وجود دارد این است که سرقت فقط در موردی قابل تحقق است که ارزش اقتصادی داشته و به عبارت دیگر موضوع جرم سرقت، باید مالی قابل خرید و فروش باشد. منتها برای تحقق خیانت در امانت، چنین شرطی وجود ندارد.
