قتل عمل مجرمانه ای است که از زمان های گذشته تا حال انسان درگیر آن بوده است و جزء جرایم قدیمی می باشد.
اما آنچه مسلم است این عمل از قدیم الایام تقبیح شده است و بابت آن مجازات های مختلفی، ناظر بر فرهنگ، مذهب و میزان شیوع آن در نظر گرفته می شود.
فقه اسلامی که قائل بر این است، خون هیچ محقون الدمی نباید پایمال شود؛ بر همین اساس معتقد است عاملین قتل باید تاوان عمل خود را بپردازند.
در دین اسلام که قوانین جزایی کشور ایران بر اساس آن تدوین و تصویب می شود، برای قتل، علاوه بر سایر مجازات ها، دیه به عنوان مجازات بعد از قصاص در نظر گرفته می شود.
اما اصلی در قواعد فقهی وجود دارد که مبنی بر این است، برخی قتل ها اگر در ماه یا مکان خاصی حادث شود نحوه ی محاسبه ی دیه آن متفاوت است.
در این بخش در خصوص مبحث تغلیظ دیه مطالبه ارائه خواهد شد.
دسترسی آسان به مطلب
تغلیظ دیه چیست؟
فارغ از این بحث که دیات در قوانین کشور ما جبران خسارت محسوب می شود یا خیر؛
قانون مجازات اسلامی در ماده ۴۴۸ اشعار دارد:
دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.
اما همانطور که اشاره شد بر اساس قواعد فقهی و طبق قانون مجازات اسلامی، زمانیکه قتل در برخی مکان ها یا ماه ها صورت می گیرد به دلیل حرمت آن مکان یا ماه در سال، مبلغ دیه بالا می رود و به این حالت تغلیظ دیه گفته می شود.
تغلیظ در لغت به معنای تشدید است و در بحث فقهی و قانونی وقتی با توجه به شرایطه که آن خواهیم پرداخت، تغلیظ دیه اتفاق می افتد، به میزان یک سوم به مبلغ اصلی دیه اضافه می شود.
ماه های حرام کدام اند؟
ماه های حرام عبارتند از:
- محرم.
- رجب.
- ذی القعده.
- ذی الحجه.
اگر در این ماه ها قتلی حادث شود، صرف نظر از عمد یا غیر عمد بودن آن، دیه تا میزان یک سوم افزایش خواهد داشت.
لذا قاتل موظف است در این صورت مبلغ بیشتری را پرداخت نماید.
مکان هایی که موجب تغلیظ دیه می شود.
برخی از مکان ها در دین اسلام به واسطه ی حرمتی که دارند، اگر قتلی در اینجا صورت گیرد منجر به تغلیظ دیه می شود.
بر اساس قانون مجازات اسلامی، اگر قتلی در محدوده ی حرم مکه ارتکاب یابد دیه یک سوم افزایش می یابد.
محدوده ی حرم مکه یعنی:
- مسیر جده به مکه، در حدیبیه.
- مسیر مدینه به مکه در تنعم.
- مسیر جعرانه به مکه.
- راه عراق از دات عراق تا مکه، در بطن نمره.
- راه طائف از عرفات تا مکه.
- مسیر یمن به مکه، در اضاه لبن.
تغلیظ دیه در قانون
تغلیظ دیه همانطور که در قواعد فقه اسلامی ذکر شده است، در قانون مجازات اسلامی نیز مقرر شده است.
ماده ی ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی اشعار دارد:
هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در ماه های حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد. سایر مکان ها و زمان های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.
تبصره ـ معیار شروع و پایان ماه های حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می رسد.
عدم تبعیض در بحث تغلیط دیه
فقه و قوانین ما در خصوص تغلیظ دیه هیچ تفاوت جنسیتی، دینی و حتی عقلی قائل نیست. لذا اگر قتلی در کاه یا مکان های مذکور با هر یک از تفاوت ها حادث شود، میزان دیه یک سوم افزایش خواهد داشت.
در این باره ماده ی ۵۵۶ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد:
در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است.
تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله یا بیت المال پرداخت کننده دیه باشد نیز جاری است.
در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت می شود نیز این حکم جاری است.
شرایط تغلیظ دیه
برای اینکه قتلی مشمول تغلیظ دیه شود باید شروطی رعایت شوند که عبارتند از:
- عمل ارتکابی قتل در ماه یا مکان مذکور صورت گیرد.
- فوت قربانی نیز در همان ماه یا مکان واقع شود.
بنابراین اگر فردی در محدوده ی مکه، فردی را مورد ضرب و جرح یا اصابت گلوله قرار دهد و فرد از آن محدوده خارج شود و جان بسپرد، مشمول تغلیظ دیه نمی شود.
همچنین اگر فردی دیگری را در ماه محرم مورد ضرب و جرح قرار دهد و فرد پس از اتمام ماه حرام فوت کند تغلیط دیه نسبت به وی صورت نمی گیرد.
دیه در ماه های حرام در سال ۱۴۰۰
نرخ دیه در سال ۱۴۰۰ بر اساس مصوبه جدید شورای عالی قضایی اعلام شد؛ نرخ دیه نسبت به سال ۱۳۹۹ با ۴۵ درصد افزایش همراه است.
لذا از همین رو، نرخ دیه در ماه های عادی، چهارصد و هشتاد میلیون تومان و در ماه های حرام و محدوده مکه این مبلغ ششصد و چهل میلیون تومان می باشد و این امر از فرودین ماه لازم الاجرا است.
بنابر این افزایش مبلغ دیه امسال نسبت به سال ۹۹، در ماه های عادی حدود صد و پنجاه میلیون تومان و در ماه های حرام و محدوده مکه حدود دویست میلیون تومان افزایش داشته است.
نتیجه گیری
تغلیظ در لغت به معنای تشدید است. زمانیکه قتل در برخی مکان ها یا ماه ها صورت می گیرد به دلیل حرمت آن مکان یا ماه در سال، مبلغ دیه یک سوم افزایش می یابد و به این حالت تغلیظ دیه گفته می شود.
این اصل هم در قواعد فقه اسلامی و هم در قانون مجازات اسلامی ذکر شده است.
ماه های حرام عبارتند از:
محرم، رجب، ذی القعده، ذی الحجه. همچنین اگر قتلی در محدوده مکه ارتکاب یابد مشمول تغلیظ دیه می شود.
برای اینکه قتلی مشمول تغلیظ دیه شود باید شروطی رعایت شوند که عبارتند از:
عمل ارتکابی قتل در ماه یا مکان مذکور صورت گیرد، فوت قربانی نیز در همان ماه یا مکان واقع شود.
لازم به ذکر است، در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است
سوالات متداول
آیا تغلیظ دیه در جنایات غیر قتل هم صورت می گیرد؟
خیر، ماده ۵۵۷ قانون مجازات اسلامی اشعار دارد:« تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.»
آیا در بحث تغلیظ دیه تفاوتی بین زن و مرد وجود دارد؟
خیر، در بحث تغلیظ دیه هیچ تبعیض جنسیتی وجود ندارد و تفاوتی بین زن و مورد در این مورد نیست.
اگر بیت المال موظف به پرداخت دیه شود، تغلیط دیه مشمول آن می شود؟
بله، حتی وقتی بیت المال بنا باشد که دیه را پرداخت کند، اگر شرایط تغلیظ وجود داشته باشد مشمول خواهد شد.