مجازات آبروریزی در قانون ایران (در شرایط مختلف)

گاهی اثرات و عواقب وقوع یک جرم برای متضرر و بزه دیده از جرم غیرقابل جبران یا جبران آن امری بسیار سخت می باشد. آبرو، اعتبار، شخصیت و منزلت از جمله مواردی هستند که به یک باره و یک شبه به وجود نمی آید.

بنابراین ارتکاب هرگونه رفتار و اقدام علیه آبرو، اعتبار و شخصیت افراد علاوه براین اینکه این عمل امری قبیح و مذموم است؛ مطابق با قوانین فعلی نیز جرم و دارای وصف مجرمانه می باشد.

هرچند که متاسفانه قانون مجازات اسلامی در این باره بسیار ضعیف عمل نموده و تناسبی بین عمل و آثار وارد بر آن و مجازات قانونی آن دیده نمی شود.

در این نوشتار قصد داریم به جرائم مرتبط علیه آبرو و حیثیت اشخاص بپردازیم.

جرایم علیه اعتبار، آبرو و شخصیت افراد

در قانون مجازات اسلامی در خصوص لطمه به آبرو و حیثیت افراد موارد متفاوتی پیش بینی شده است.

در این قسمت قصد داریم آنها را بیان کنیم:

توهین و آبروریزی

مهم ترین و شایع ترین جرائمی که غالبا موجب آبروریزی افراد می شود جرم توهین است.

ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی در این باره مقرر می دارد که:

توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات جزای نقدی معادل بیش از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال محکوم می شود.

قذف و نسبت زنا و لواط

جرم قذف یک نوع جرم توهین است که لطمات و صدمات بیشتری نسبت به موضوع جرم ماده ۶۰۸ دارد و نسبت به آن شدید تر محسوب می شود.

به موجب ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی:

قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر هرچند مرده باشد. پس اگر کسی جرم رابطه نامشروع بدون زنا را به کسی نسبت دهد جرم قذف نخواهد.

لازم به ذکر است اگر نسبت دادن زنا و لواط از طریق فضای مجازی محقق شده باشد هم جرم قذف محقق شده است. مجازات جرم قذف هشتاد ضربه شلاق می باشد.

توهین از طریق فضای مجازی

فضای مجازی متاسفانه امروزه از هدف اصلی خود که برقراری ارتباط بین اعضا جامعه می باشد فاصله گرفته و تبدیل به محیط و بستری برای بروز خشم و بیان هرگونه توهین و ناسزا به افراد و اشخاص شده است.

متاسفانه در قانون جرائم رایانه عنوان مجرمانه ی مستقل و مجزایی در این باره مقرر نشده است و در رویه قضایی اصولا یا طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات که به آن اشاره کردیم یا ماده ۶۴۱ قانون مجازات اقدام به صدور رای می نمایند.

ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی بیان می دارد:

هر گاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت ‌مخابرات، مرتکب به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد.

افترا و نسبت دادن جرم 

آنچه تا به حال گفتیم، لطمه به اعتبار و آبرو اشخاص صرفا از طریق به کار بردن الفاظ ناپسند و ناشایست به زیان دیده بوده است.

اما در اکثر موارد تهمت زدن به افراد هم صدمات زیادی به آبرو، حیثیت، شهرت و … آنها وارد می سازد که یکی از آنها جرم افترا است.

ماده ۶۹۷ قانون مجازات در این باره بیان می دارد که:

هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید.

که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که ‌موجب حد است (منظور جرم قذف است) به جزای معادل:

بیش از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال محکوم می شود.

گاهی اوقات مجرم برای لطمه به حیثیت و آبرو افراد پا را فراتر گذاشته و قصد دارد با متهم نمودن وی، او را شخص مجرم و خلافکار تلقی کند.

ماده ۶۹۹ قانون مجازات در این باره بیان می دارد که:

هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می‌گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید.

و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می‌شود.

نشر اکاذیب

گاهی اوقات تهمت و نسبت دادن کار و عملی به اشخاص جنبه گسترده تری نسبت به جرم افترا داشته و به اعتبار و آبروی شخص در سطح وسیع تری مورد طعن و خدشه وارد شده است.

که طبیعتا می بایست با جرم افترا متفاوت باشد.

ماده ۶۹۸ قانون مجازات در این خصوص مقرر داشته است:

هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا ‌توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید.

بیشتر بخوانید: نمونه شکوائیه تهمت و افترا (دادخواست تهمت و افتراء)

یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل‌قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم شود.

لطمه به اعتبار و آبرو از طریق انتشار شعر و کاریکاتور

در جرائم افترا و نشر اکاذیب شخص مجرم صرفا یک ادعایی را مطرح می نماید که منجر به لطمه، به اعتبار و آبروی او می شود.

اما ممکن است شخص مجرم از طریق انتشار قطعه شعری یا تصویر و کاریکاتور منجر به از بین بردن ابرو شخص دیگری شود.

در این باره ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی بیان داشته است که:

هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند و یا هجویه را منتشر نماید به حبس از یک تا شش ماه محکوم ‌می‌شود.

انتشار تصاویر خصوصی افراد در فضای مجازی

همانطور که اشاره شد، در فضای مجازی امروزه کمتر کسی به اخلاقیات پایبند است و از طریق فضای مجازی جرائم مختلفی به وقوع می پیوندد.

یکی از این موارد که البته منجر به خدشه به اعتبار و آبروی اشخاص می شود، انتشار فیلم و تصاویر خانوادگی آنها بدون رضایت آنها می باشد.

ماده ۱۷ قانون جرائم رایانه ای در این باره مقرر داشته:

هرکس به وسیله سامانه ‎های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، (یعنی منجر به آبروریزی برای زیان دیده شود) به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

همچنین ماده ۱۶ همان قانون بیان می دارد:

هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

لازم به ذکر است، حتما در مورد هر دو جرم می بایست منجر به آبروریزی برای زیان دیده شود تا عمل جرم محسوب شود.

نتیجه گیری

جرایم گاهی اوقات در جان، مال زیان دیده اثر نمی گذارد بلکه در آبرو و اعتبار او اثر گذار است.

• جرائم توهین.
• افترا.
• نشر اکاذیب.

از جمله جرایمی هستند که هدف اصلی مرتکب لطمه به اعتبار و آبرو زیان دیده است.

مکان ارتکاب این جرم اعم از خانه یا محل کار و فضای مجازی  تفاوتی نمی کند و جرم محقق شده است

لازم به ذکر است مجازات در نظر گرفته شده با توجه به افزایش روزافزون این قبیل جرائم عملا کارایی نداشته و نیازمند بازنگری در این زمینه بیش از پیش احساس می شود.