حضانت و نگهداری فرزندان یکی از اساسی ترین مباحث حقوقی جامعه ما میباشد که قانونگذاران سهم به سزایی در نحوۀ ایفای نقش والدین در این باره را داشتهاند. بنیان جامعۀ سالم، پویا و موفق را خانوادهای که ریشۀ سالم داشته باشند تشکیل میدهند یعنی، تربیت فرزندان هستۀ اولیۀ جامعه بشری است و به همین علت است که در تمامی جوامع بشری قوانینی توسط مقنن وضع میگردد که در جهت نایل آمدن به این سهم و حمایت از این نهاد بزرگ اجتماعی باشد.
شرایط دعوای حضانت فرزند
فروض قانونی حضانت فرزند در ایران:
در شرایطی که یکی از آرمانهای بزرگ زندگی خانوادگی حفظ و بقای خانواده و حمایت از فرزندان، مادران و پدران میباشد و ممکن است به علت فوت یکی از والدین یا مفارقت از یکدیگر به ناچار موقعیتی برای فرزند پیش بیاید که بایستی حق نگهداری و سرپرستی آن به یکی از والدین واگذار گردد.
و برای نگهداری و تربیت طفل مقنن فروضی را پیشبینی نموده تا کودک بتواند راحتتر این شرایط سخت را بگذراند در این مختصر به بررسی آن شروط و ضمانت اجرایی آن خواهیم پرداخت.
زمانی که پدر و مادر با یکدیگر زندگی مشترک دارند نگهداری و تربیت کودک تکلیف و حق هر دو آنهاست؛ اما هنگامی که پدر و مادر از یکدیگر جدا زندگی میکنند حضانت فرزند تا سن ۷ سالگی با مادر است و پس از آن با پدر است اگر بعد از ۷ سالگی اختلاف حاصل، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه خواهد بود.
در چه موارد نیاز به حضانت فرزند است؟
حضانت فرزندانی که پدرشان فوت نمودهاند:
حضانت فرزندان صغیر یا محجوری (حجری که متصل به زمان صغر باشد) که پدرشان فوت نموده است با مادر آنهاست مگر آنکه عدم صلاحیت آنان با حکم دادگاه ثابت شده باشد.
حضانت فرزند در صورت انحلال نکاح یا طلاق:
پس از انحلال نکاح و جدایی والدین، حضانت کودک تا ۷ سالگی با مادر و سپس با پدر خواهد بود مگر آنکه مصلحت طفل به گونهای دیگر اقتضاء کند به حکم ماده ۴۳ قانون حمایت از خانواده حضانت فرزندانی که پدرشان فوت کرده است نیز با مادر است،
مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد، اگرچه ازدواج مجدد مادر حق حضانت را به نفع پدر ساقط میکند؛
اما در مواردی که پدر فوت کرده باشد به ازدواج مجدد مادر موجب سقوط حق حضانت وی نخواهد شد در صورتی که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند حضانت با جد پدری و پس از آن با سایر خویشاوندان طفل است.
موارد سقوط حق حضانت فرزند:
چنانچه در اثر عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری که طفل تحت حضانت اوست صحت جسمی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد دادگاه میتواند با تقاضای بستگان، قیم و یا رئیس حوزه قضائی ترتیب مقتضی دیگری را برای حضانت کودک اتخاذ نماید.
حضانت فرزند در طلاق توافقی
ماده ۸- در صورتی که زوجین متقاضی طلاق توافقی باشند، دادگاه باید موضوع را به مرکز مشاوره خانواده ارجاع دهد. مرکز فوق در صورت انصراف طرفین از طلاق، با تنظیم صورتجلسه، پرونده را جهت اتخاذ تصمیم مقتضی به دادگاه ارسال میکند.
در صورت عدم حصول توافق کلی زوجین نسبت به شرایط مقرر بین طرفین، گزارش اقدامات انجام شده و مشروح مذاکرات از جمله، اظهارات آنها و نقاط قوت و ضعف و موارد توافق و نظر مرکز فوق، پیرامون موضوع را به دادگاه ارائه میدهد تا دادگاه مطابق قانون رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.
تبصره- مواردی که طرفین در اجرای ماده ۲۵ قانون مستقیماً به مرکز مشاوره خانواده مراجعه میکنند، در صورت انصراف طرفین از طلاق، با تنظیم صورتجلسه پرونده بایگانی میشود.
در صورت عدم حصول توافق کلی زوجین نسبت به شرایط مقرر بین طرفین، مرکز فوق اظهارات آنها و موارد توافق و اختلاف را صورتجلسه و نظر خود را اعلام میکند. در صورتی که موضوع در دادگاه مطرح شود، مرکز فوق صورتجلسات تنظیمی و نظریه خود را به تقاضای هریک از طرفین به دادگاه جهت اتخاذ تصمیم مقتضی ارسال میکند.
ماده ۹- در صورتی که اقدامات مرکز مشاوره خانواده منجر به حصول توافق در طلاق بین زوجین گردد، سازشنامه با ذکر شروط و تعهدات مورد توافق طرفین تنظیم و مراتب به دادگاه اعلام خواهد شد. در این صورت، دادگاه تعهدات و شروط مورد توافق طرفین در مرکز مشاوره را در صورت تأیید زوجین در محضر دادگاه ضمن انعکاس در صورتمجلس در گواهی عدم امکان سازش قید مینماید.
ماده ۱۰- مرکز مشاوره از زمان وصول درخواست یا ارجاع دادگاه، باید حداکثر ظرف سه ماه اتخاذ تصمیم نماید. در صورت توافق زوجین، مهلت مذکور حداکثر تا سه ماه دیگر قابل تمدید خواهد بود.
شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر
حضانت فرزند بعد از سن ۷ سالگی با پدر می باشد ولی اگر پدر استحقاق و صلاحیت نگه داری فرزندان را نداشته باشد مادر می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده دعوای سلب حضانت را مطرح نموده و همچنین در صورتی که پدر فوت نماید حضانت با مادر خواهد بود.
اگر مادر حضانت فرزند را نخواهد
اگر مادر حضانت را نخواهد و یا شرایط نگه داری را دارا نباشد حضانت با پدر می باشد.
آرا و سوالات مربوط به دعوای حضانت فرزند
وضعیت حضانت افراد بالغ زیر ۱۸ سال در قانون جدید خانواده:
پرسش: در خصوص افرادی که به سن بلوغ رسیدهاند؛ اما دلیلی بر رشد ایشان نیست و مادر مدعی است که زوج صلاحیت نگهداری فرزند مشترک را ندارد و با عنایت به اینکه عنوان طفل را ندارد و به سن بلوغ رسیده است، نظریه آن اداره محترم در خصوص حضانت افراد بالغ زیر ۱۶ سال چه است؟
نظر به اینکه در قانون جدید حمایت از کودکان بیسرپرست و بد سرپرست در خصوص افراد بالغ زیر ۱۶ سال تعیین تکلیف شده است. با رسیدن طفل به سن بلوغ که در پسر ۱۵ سال تمام قمری و در دختر ۹ سال تمام قمری است موضوع حضانت منتفی و فرد بالغ در مرحله انتخاب میتواند با هریک از والدین خود که بخواهد زندگی نماید و ضرورت احراز رشد بعد از سن بلوغ صرفاً بهمنظور تجویز دخل و تصرف فرد بالغ در امور مالیاش است.
ضمناً ماده ۹ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بد سرپرست مصوب ۳۱/۶/۱۳۹۲ که کـلیه کودکان و نوجـوانان نابالغ و نیز افراد زیر ۱۶ سال را که به تشخیص دادگاه عدم رشد و یا نیاز آنان به سرپرستی احراز شده است مشمول مفاد آن قانون دانسته است، در محدوده همان قانون قابل اعمال است و نافی قواعد عام ناظر به حضانت کودکان توسط والدین نیست.
وصف حقوقی واژه «اولویت» در ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی
پرسش: مفهوم و معنای کلمه «اولویت» در ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی این است که تا هفتسالگی در دختران و تا دوسالگی در پسران، حضانت آنها با مادر است، آیا اگر پس از هفتسالگی دختر و دوسالگی پسر مادر مشکل خاصی نداشته باشد با توجه به اینکه فرزندان در چنین سنینی نیاز به عاطفه بیشتری دارند لازم نیست که از مادر فرزندان را گفت ولو اینکه پدر تقاضا کند؟
اتفاقنظر
اگرچه معنای کلمه «اولویت» این است که حتماً در چنین وضعیتی میشود اطفال را از مادر جدا کرد، با توجه به اینکه نفقه با پدر است بهتر است، فرزندان به او داده شوند،
اگر مادر نیز مشکل خاصی نداشته باشد و فرزندان در چنین سنی نیاز به عاطفه داشته باشند و غبطه آنها رعایت شود مانعی ندارد که حضانت اطفال پس از دوسالگی و هفتسالگی در صورت تقاضای مادر کماکان با وی باشد.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۴) مدنی
در خصوص پرسش مطروحه برحسب مقررات ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی در صورت جدایی زوجین برای نگهداری طفل، مادر تا دو سال از تاریخ ولادت او اولویت خواهد داشت پس از انقضای این مدت حضانت با پدر است مگر نسبت به اطفال اناث که تا سال هفتم، حضانت آنها با مادر خواهد بود؛
ولیکن در صورتی که زوج یا زوجه به صلاحیت حضانت طفل را نداشته باشد دادگاه میتواند برحسب مقررت ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی تصمیم مقتضی برای حضانت طفل بگیرد. اکنون با تصویب تبصره ذیل ماده ۱۱۶۹ که مورد تأیید مجمع تشخیص مصلحت واقع شده از تاریخ ۸/۹/۸۲ بعد از هفتسالگی در صورت حدوث اختلاف
حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه است.
حضانت با صدور حکم برائت یا قرار منع پیگرد:
پرسش: مطابق قانون در امور کیفری، برای تعقیب متهم قرار تأمین بهصورت وجهالتزام، کفالت، وثیقه اخذ میشود و متهم ممکن است بازداشت گردد حال اگر بعد از رسیدگی متهم تبرئه شده یا در مورد وی قرار منع تعقیب یا منع پیگرد صادر شود، تکلیف قرارهای صادره چگونه خواهد بود.
برحسب نص ماده ۱۴۴ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری چنانچه قرار منع پیگرد یا موقوفی تعقیب یا برائت متهم صادر شود و یا پرونده به هر کیفیت مختومه شود. قرارهای تأمین صادره ملغیالاثر خواهد بود و قاضی مربوط مکلف است از قرارهای تأمین وثیقه رفع اثر نماید و این رفع اثر منوط به تعقیب احکام است و به محض صدور حکم و امضاء آن قرارهای تأمین ملغیالاثر میشود؛
بنابراین چنانچه دادگاه تجدیدنظر برائت صادره از دادگاه بدوی را نقض نماید باید رأساً نسبت به صدور قرار تأمین اقدام نماید و پس از صدور رأی برائت از سوی دادگاه بدوی تکلیف از وثیقهگذار ساقط میگردد و ماده ۱۴۰ قانون فوقالذکر را نمیتوان در مورد وی اعمال نمود.
اصلاح رأی طلاق خلعی:
پرسش: یکی از محاکم در مقام رسیدگی به دادخواست طلاق، اقدام به صدور طلاق خلعی کرده است؛ لیکن در متن رأی، به میزان بذل مهر و وضعیت فرزندان اشارهای نکرده است. آیا این مورد، از موارد اصلاح رأی است یا از موارد تذکر و اعلام اشتباه توسط قاضی؟
نظر اول:
با توجه به تبصره ۳ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب سال ۱۳۷۱، در یک حکم طلاق میباید وضعیت مهر، نفقه، جهاز، حضانت فرزندان و نحوه ملاقات طرفین با فرزند مشخص شود؛ لذا به نظر میرسد این رأی قابلیت اجرایی نداشته باشد و هیچ محضری آن را اجرا نکند، در عین حال ماهیتاً رسیدگی صحیح انجام شده و مورد از موارد نقص است.
نظر دوم:
موارد اصلاح رأی در ماده ۳۰۹ (قانون آیین دادرسی مدنی) احصا شده است و موضوع مورد بحث از موارد اصلاح رأی است بلکه رأی به حدی دچار ایراد است که نیاز به رسیدگی دارد. به نظر میرسد که مورد از موارد تذکر به قاضی صادرکننده رأی و نقض باشد.
نظر سوم:
دادگاه صرفاً در حدود ماده ۳۰۹ اقدام به اصلاح رأی میکند و این موارد هم عموماً به تشکیل جلسه دادرسی نیاز ندارد و خود دادگاه رأساً اقدام میکند؛ ولی در پرونده موضوع بحث چون حضانت فرزند مشخص نشده است و برای تعیین تکلیف درباره آن باید جلسه دادرسی تشکیل شود، طبعاً این مورد از موارد اصلاح رأی نیست و از موارد تذکر به قاضی و اعلام اشتباه است.
نظر کمیسیون نشست قضائی :
همانطوری که در تبصرههای ذیل ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب سال ۷۱ ذکر شده است، دادگاه به هنگام صدور حکم بر وقوع طلاق مکلف است که چگونگی پرداخت و یا بذل مهر و نحوه حضانت و سرپرستی فرزندان زوجین را به نحو روشن و مشخص تعیین نماید و عدم ذکر موارد یاد شده در ماده واحده اشعاری که مستلزم رسیدگی قضائی است، از جمله موارد احصا شده در ماده ۳۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی در مبحث اصلاح حکم نیست.
دستور موقت در خصوص حضانت طفل شیرخوار:
پرسش: زوج دادخواست صدور دستور موقت مبنی بر حضانت فرزند شیرخوار به طرفیت همسرش تقدیم میکند و دستور موقت صادر میشود؛ لیکن زوجه از تحویل گرفتن فرزند خودداری میکند، آیا تخلف از دستور ضمانت اجرا دارد؟
اتفاقنظر:
طبق ماده واحده قانون مربوط به حق حضانت مصوب ۲۲/۴/۱۳۶۵ چنانچه به حکم دادگاه مدنی خاص یا قائممقام آن دادگاه، حضانت طفل به عهده کسی قرار گیرد و پدر و مادر و یا شخص دیگری مانع اجرای حکم شود و یا استرداد طفل امتناع ورزد دادگاه صادرکننده حکم وی را ملزم به عدم ممانعت یا استرداد طفل میکند و در صورت مخالفت به حبس تا اجرای حکم محکوم خواهد شد.
در ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده تصریح شده که طرفین دعوا یا هریک از آنها میتوانند از دادگاه تقاضا کنند قبل از ورود به ماهیت دعوا مسئله حضانت و هزینه نگهداری اطفال یا نفقه زن را مورد رسیدگی فوری قرار دهد و قراری در اینباره صادر کند. دستور موقت دادگاه فوراً به مورد اجرا گذاشته میشود.
نمونه دادخواست قبول حضانت فرزند
مشخصات طرفین | نام | نام خانوادگی | نام پدر | سن | شغل | محل اقامت- خیابان – کوچه – پلاک- کدپستی | |
خواهان | |||||||
خوانده | |||||||
وکیل | |||||||
خواسته یا موضوع | الزام خوانده به تحویل گرفتن فرزند و حضانت از وی | ||||||
دلایل و منضمات | ۱٫ عقدنامۀ … ۲٫ طلاق نامۀ… | ||||||
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی | |||||||
احتراماً به استحضار میرساند:
اینجانب به موجب سند نکاحیۀشمارۀ… به عقد زوجیت دائم خوانده درآمدم. پس از سه سال زندگی مشترک که حاصل آن تعداد … فرزند بوده است به سبب اختلافات موجود به موجب طلاقنامه شمارۀ … مورخ … از یکدیگر جدا شدیم. از آن زمان تاکنون حضانت … فرزند مشترکمان بر عهدۀ من بوده است. اکنون چون قصد ازدواج دارم/ قصد مسافرت به خارج از کشور را دارم، با مشکلات اقتصادی مواجه شدهام و توان نگهداری از فرزندم/ فرزندانم را ندارم با عدول از حق اولویت در حضانت از فرزندم/فرزندانم مستند به مادۀ ۱۱۶۹ صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تحویل گرفتن فرزند/ فرزندان و حضانت از وی، آنها را دارم.
|
|||||||
محل امضاء – مهر – اثر انگشت | |||||||
شماره و تاریخ ثبت دادخواست | ریاست محترم شعبه ………… دادگاه …………… رسیدگی فرمایید.
نام و نام خانوادگی ارجاع |
سلام وقت بخیر
همسر من خانه رو بدون اجازه ترک کرده و فرزند مشترکمان که شیرخواره هست رو نیز رها کرده و الان دوماه است که فقط بابت مهریه و نفقه شکایت کرده
آیا میتواند با حکم مستقیم دادگاه وارد منزلمان شده و بچه رو از من بگیره؟
حتی اگر در را باز نکنم؟
سلام: خیر در صورت طلاق می تواند تا سن ۷ سالگی اقدام به نگه داری نماید و برای شما نیز حق ملاقات خواهد بود.