چک به عنوان یکی از اوراق تجاری مهم در بسیاری از جوامع امروز مورد استفاده قرار میگیرد و طبیعتا در هر جامعه بنا به نیاز ها و حتی تاثیر گذاری دین و فرهنگ و مذهب ممکن است قواعد متفاوتی برای آن وضع شده باشد.
برای آن که بدانیم چک سفید امضاء چیست و در قانون ایران چه شرایطی دارد، باید ابتدا به ساکن ویژگی های اصلی چک را به موجب قانون تجارت ایران بشناسیم.
تعریف چک
منظور از چک در این متن البته چک عادی اشخاص است که صدور و گردش و وصول آن در جامعه رواج دارد. در رابطه با چک تضمین شده یا رمز دار یا اصطلاحا چک بانکی، از این جهت که سفید امضاء بودن آن امکان ندارد، بحثی مطرح نمیگردد.
در یک تعریف کوتاه باید گفت که چک یک ورق تجاری است که به موجب آن شخص متعهد میشود که به پشتوانه وجوهی که در بانک دارد، مبلغی را به شخص گیرنده پرداخت کند.
در قانون چک اینگونه تعریف شده است:
” سندی است که به موجب آن صادر کننده به بانک محال علیه (بانکی در آن حساب دارد) دستور میدهد تا وجوه یا اعتبار قابل استفاده وی در آن بانک را کلا یا بعضا مسترد داشته و یا به محال له بپردازد.”
ویژگی های یک چک قانونی
از نظر قانون قطعا چک ویژگی هایی دارد که از دیگر اسناد تجاری مانند سفته متمایز میگردد. این ویژگی ها برخی الزامی و برخی اختیاری است. این ویژگی ها عبارت اند از:
الف. درج مبلغ در چک: حقوقدانان بر این اعتقادند که مبلغ چک از ویژگی های اصلی و الزامی چک است و در حقیقت قانون در این باره چیزی نگفته است، اما در عمل اگر چک مبلغ نداشته باشد، بانک نمیتواند اقدام به وصول آن نماید.
در چک، دو جای خالی برای درج مبلغ آن، به حروف و رقم در نظر گرفته شده که هر دو قسمت آن باید تکمیل گردد که این امر (موجب کاهش امکان جعل و دستکاری در چک میگردد) در صورت اختلاف در مبلغ حروفی و عددی چک، مبلغ حروفی آن معتبر است ولی عملاً بانک ها در صورت دیدن اختلاف میان مبلغ حروفی و عددی چک، از پرداخت وجه چک امتناع می نمایند.
ب. امضای چک : یکی از ویژگی های الزامی چک، امضای صادر کننده چک است. در حقیقت چک بدون امضاء، فاقد اعتبار و ارزش قانونی میباشد. امضا از نظر قانونی ترسیم خط و خطوط خاصی در چک که معمولاً با نام و نام خانوادگی صادر کننده چک و یا هر دوی آن همراه بوده و بیانگر و هویت صاحب امضاء، از دیگران می باشد.
بعضی از اشخاص حقوقی مثل شرکت های تجاری، علاوه بر داشتن امضا، دارای مهر هم میباشند که می بایست در هنگام دریافت اینگونه چک ها، حتما ضرب مهر شرکت را هم بر روی چک از شخص بخواهید. چرا که عملاً بانکها از پرداخت اینگونه چک ها، که فاقد مهر میباشند، خودداری میکنند.
اشخاصی که به جهت بی سوادی و یا معلولیت، قادر به امضا کردن چک نیستند ؛به تجویز ماده ۱۹ قانون صدور چک میتوانند به افرادی که مورد اعتمادشان هستند وکالت صدور چک بدهند.
ج . تاریخ چک: در قانون ایران اصل بر این است که چک بدون تاریخ و به روز باشد. در عمل اما چون اغلب چک ها وعده دار است، معمولا بانک ها از پرداخت چک بدون تاریخ خودداری مینمایند. در نهایت باید گفت که درج تاریخ در چک از مندرجات الزامی نیست.
چک سفید امضاء در قانون ایران چه شرایطی دارد؟
چک سفید امضاء در ایران به چکی گفته میشود که امضاء دارد و مبلغ ندارد و ممکن است دیگر ویژگی های چک را داشته باشد یا نداشته باشد.
در بسیاری از موارد چک سفید امضاء به عنوان سوپاپ اطمینان و تضمین اعتبار فرد صادر میگردد که پیش از توضیح بیشتر و به علت آنکه اصل در چک پرداخت وجه آن است، حتی اگر به خط خود صادر کننده نیز نوشته نشده باشد، پرداخت مبلغ آن است، از صدور و تحویل همچین چکی خودداری نمایید.
طبق یک نظر چک سفید امضا قطعا و با درج هر مبلغی قابلیت وصول دارد. طرفداران این نظر اینگونه استدلال میکنند که در حقیقت هیچ علتی توجیه کننده این نیست که شخصی به شخص دیگر چک سفید امضاء بدهد و در هر شرایطی میتواند مبلغ روی آن را درج نماید، حتی اگر برای ضمانت امری داده شده باشد.
پس هنگامی که شخصی به شخص دیگر چک سفید امضاء تحویل میدهد به این معناست انقدر به فرد تحویل گیرنده اعتماد داشته که به صورت ضمنی به او وکالت داده که مبلغ روی چک را پر نماید.
طبق نظر دیگر اما لزوما پر کردن هر مبلغی در روی چک، قابل وصول نخواهد بود. با این توضیح که حتی اگر تحویل گیرنده چک را وکیل طرف صادر کننده در پر کردن مبلغ روی چک بدانیم، باز هم وکیل حق ندارد هر مبلغی که میخواهد را روی چک درج کند و نهایتا باید تا سقف تعهداتی که می شود بین طرفین متصور شد آن مبلغ پر شود.
به عنوان مثال کاسب جزئی که چک سفید امضایی را به مشتری خرد خود داده هرگز گردش مالی میلیاردی را تجربه نکرده و بدهکاری میلیاردی وی به آن مشتری اصلا قابل تصور نخواهد بود.
در حالتی نیز حتی میتوان تصور کرد که تحویل گیرنده چک مجرم باشد و یعنی با سوء نیت از سفید امضا سوء استفاده کند و سوء استفاده کردن از سفید امضاء، خود جرم است. یکی از مواردی که جرم سوء استفاده از سفید امضاء واقع میشود همین درج مبلغ دور از تصور در چک سفید امضاء است.
نتیجه آنکه در هیچ حالتی صدور چک سفید امضاء توجیه ندارد. پس بنابراین از صدور چک سفید امضاء به صورت کامل خودداری نمایید.
