مزاحمت تلفنی
مبحث اول: ارکان تشکیل‌دهنده جرم مزاحمت تلفنی
برای محکوم شدن متهم به این جرم می‌بایستی سه عنصر قانونی، مادی و معنوی توسط مرجع تعقیب به اثبات برسد؛ لذا به ترتیب به بررسی این سه عنصر می‌پردازیم.
گفتار اول: عنصر قانونی جرم مزاحمت تلفنی
بر اساس اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها تنها جرمی قابلیت تعقیب و اعمال مجازات را داراست که قانون صراحتاً در خصوص آن جرمانگاری کرده باشد. در خصوص جرم مزاحمت تلفنی، در ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی در مقام جرم انگاری این عمل مقرر داشته: «هرگاه کسی به‌وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد.»
مطابق نظریه مشورتی شماره ۳۸۹/۷- ۲۷/۲/۹۱ اداره حقوقی قوه قضائیه:
«تداوم پیامک‌های تلفنی هرچند دارای محتوی توهین‌آمیز هم نباشد با رعایت سایر شرایط قانونی ممکن است مزاحمت تلقی گردد. درصورتی‌که محتوی پیامک ارسال شده توهین‌آمیز باشد با جمع سایر شرایط ممکن است از مصادیق توهین محسوب شود.»
همچنین طبق نظریه ۳۷۴۲/۷- ۳۰/۷/۹۰ اداره حقوقی قوه قضائیه:
«دستور قطع تلفن توسط مقامات قضائی صرفاً به لحاظ ایجاد مزاحمت قانونی نیست ولی چون مزاحمت تلفنی جرم است، مرجع رسیدگی‌کننده می‌تواند از طریق مخابرات محل استفاده از تلفن را ردگیری نماید تا مانع استفاده از تلفن مزاحم شود.»
علاوه بر ماده ۶۴۱ مذکور عنصر قانونی دیگر این جرم در ماده واحد قانون اصلاح تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران مصوب ۱۳۶۶ به شرح زیر پیش‌بینی گردیده است:
«هرکس وسیله مخابراتی در اختیار خود را، وسیله مزاحمت دیگری قرار دهد یا با عمد و سوءنیت ارتباط دیگری را مختل کند، برای بار اول پس از کشف، ارتباط تلفنی او به مدت یک هفته همراه با اخطار کتبی قطع و تجدید ارتباط مستلزم پرداخت هزینه‌های مربوطه خواهد بود. برای بار دوم پس از کشف، ارتباط تلفنی او به مدت سه ماه همراه با اخطار کتبی قطع و تجدید ارتباط مستلزم تقاضای مشترک و پرداخت هزینه‌های مربوطه خواهد بود و برای بار سوم، شرکت ارتباط تلفنی وی را به طور دائم قطع و اقدام به جمع‌آوری مصوبات تلفن نموده و ودیعه مربوطه به مشترک را پس از تسویه حساب مسترد خواهد نمود.»
گفتار دوم: عنصر مادی جرم مزاحمت تلفنی
آن قسمت از جرم که ظهور و نمود بیرونی و خارجی پیدا می‌کند تحت عنوان عنصر مادی جرم به شمار می‌آید که شامل رفتار مجرمانه، مرتکب جرم، موضوع جرم و شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم است که در سه بند جداگانه به توضیح و تشریح آن‌ها می‌پردازیم.
بند اول- رفتار مجرمانه:
در تعریف رفتار مجرمانه آمده است که «عمل یا رفتاری است که قانون حالات مختلف آن را از جمله انجام یا عدم انجام آن، وضعیت یا حالت و … حسب هر جرم اعلام و برای آن مجازات تعیین نموده است که ممکن است به شکل‌های ذیل نمود پیدا کند.
الف) فعل: که بر دو قسم مادی یا معنوی تقسیم می‌شود. از مصادیق فعل مادی می‌توان به کشتن، بردن، انتقال دادن اشاره کرد و رفتارهایی چون، توهین، فریاد زدن و ترساندن از مصادیق عنوان مجرمانه به صورت فعل مثبت معنوی است.
ب) ترک فعل: به عنوان فعل منفی نیز مشهور است که اصولاً به صورت مادی تحقق می‌یابد، مانند نبستن در، انجام ندادن یک عمل و … البته ممکن است به صورت معنوی نیز تحقق یابد، مانند اینکه نگهبان بانک، پلیس را از وضعیت سرقت مطلع نمی‌کند.
ج) فعل ناشی از ترک فعل: به نوعی به نتیجه رفتار مجرمانه ناشی از فعل منفی گفته می‌شود، مانند اینکه مادری به فرزند خود شیر نمی‌دهد تا او بمیرد، در صورتی جرم محسوب می‌شود که مقنن صریحاً به این نتیجه تصریح کند.
د) حالت: رفتار مجرمانه‌ای که مربوط به وضعیت روحی و روانی یا شغلی شخص است مانند ولگردی یا اعتیاد یا فاحشگی.
بند اول- رفتار مجرمانه:
مطابق ماده ۶۴۱ ق.م.ا و ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران رفتار مجرمانه جرم مزاحمت تلفنی «زنگ زدن» یا «ارسال کردن ایمیل یا فکس» می‌باشد که تمامی این اعمال به صورت فعل مثبت مادی نمود پیدا می‌کند. در اینجا به تشریح هریک از آن‌ها می‌پردازیم:
زنگ زدن: زنگ زدن از طریق هریک از سامانه‌های ارتباطی اعم از تلفن، تلگرام، وایبر، واتساپ و… صورت پذیرد، مشمول عنوان مجرمانه مزاحمت تلفنی تلقی خواهد شد.
ارسال ایمیل یا فکس: ارسال هر نوع پیام از هر نوع وسیله ارتباط‌جمعی یا اختصاصی به قصد ایجاد مزاحمت از مصادیق مجرمانه جرم مزاحمت تلفنی تلقی شده، به این ترتیب مرتکب این نوع اعمال قابل تعقیب کیفری خواهد بود.
بند دوم- شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم:
در اینجا به شرایط و اوضاع و احوال هر جرم و مرتکب آن به صورت مستقل می‌پردازیم:
الف) مرتکب و مجنی علیه: با توجه به صراحت عنصر قانونی (مواد ۶۴۱ ق.م.ا و ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران) مرتکب جرم، هر شخص حقیقی می‌باشد. لذا اشخاص حقوقی از این ماده خروج موضوعی دارند و از سوی دیگر ویژگی خاصی برای مرتکب جرم منظور نشده است. مجنی‌علیه جرم مزاحمت تلفنی، علاوه بر شخص حقیقی، شامل شخص حقوقی نیز خواهد شد؛ مانند تماس با ارگان‌های خدماتی و کمک‌رسانی مانند اورژانس و آتش‌نشانی و … که باعث اعزام مأموران به محل برخلاف گزارش وقوع حادثه‌ای باشد.
ب) وسیله ارتکاب: این جرم به‌صورت انجام فعل مثبت ظهور پیدا می‌کند و رفتار فیزیکی مرتکب لزوماً بایستی به‌صورت غیر متعارف بوده و توسط تلفن اعم از ثابت یا همراه و یا سایر دستگاه‌های مخابراتی مانند پیجر و بی‌سیم، فاکس، پست الکترونیک و رایانه صورت پذیرد. همچنین می‌تواند از طریق پیامک باشد. البته ترک فعل نمی‌تواند تشکیل‌دهنده عنصر مادی این جرم باشد. به طور مثال اگر شخصی از ایجاد مزاحمت شخص دیگری مطلع گردیده و مانع عمل او نگردد یا جهت رفع مزاحمت اطلاع ندهد نمی‌توان او را به‌عنوان ایجاد مزاحمت تحت تعقیب و پیگرد قانونی قرار داد.
قابل ذکر است ضبط مکالمه در دستگاه پیام‌گیر تلفن و یا ارسال پیام به آدرس الکترونیکی با رعایت سایر شرایط می‌تواند از مصادیق مزاحمت باشد.
ج) نتیجه محرمانه: جرم مزاحمت تلفنی از جمله جرائم مقید به نتیجه می‌باشد، بدین ترتیب که باید رفتار مجرمانه اعم از زنگ زدن، ارسال کردن و اظهار کردن منجر به مزاحمت شود؛ بنابراین اگر این اعمال منجر به مزاحمت نشود، نمی‌توان مرتکب را مجازات نمود. به عبارتی ساده‌تر وقوع مزاحمت به عنوان نتیجه اعمال مرتکب شرط است.
گفتار سوم: عنصر روانی جرم مزاحمت تلفنی
جهت تحقق هر جرمی، علاوه بر دو عنصر قانونی و مادی عنصر دیگری تحت عنوان «عنصر روانی» نیز لازم است که متداعی حالت روانی مرتکب در حین ارتکاب جرم می‌باشد و از دو جزء سوءنیت عام و سوءنیت خاص تشکیل شده است که در ذیل به تشریح هرکدام می‌پردازیم:
الف) سوءنیت عام: عمد و اراده به‌علاوه آگاهی مرتکب در انجام رفتار مجرمانه به سوءنیت عام تعبیر شده است. به این ترتیب اگر مرتکب جرم مزاحمت تلفنی در ارسال پیام یا زنگ زدن یا ارسال ایمیل عمد داشته باشد و با آگاهی این اعمال را انجام دهد بدون اینکه حالت خواب‌آلودگی یا هیپنوتیزم بر وی مستولی گردد و اراده را از بین ببرد.
ب) سوءنیت خاص: وجود انگیزه یا نتیجه خاص از انجام رفتار مجرمانه به سوءنیت خاص تعبیر شده است که در جرم مزاحمت تلفنی رفتار مجرمانه به قصد ایجاد مزاحمت صورت می‌پذیرد؛ بنابراین جرم مزاحمت تلفنی یک جرم مقید به نتیجه و دارای سوءنیت خاص است.
نمونه شکوائیه جرم مزاحمت تلفنی ونمونه رای
شاکی …………………. به نشانی
……………………………………………………………………………
مشتکی عنه ……………………. به نشانی
………………………………………………………………..
تاریخ وقوع جرم …………….. محل وقوع جرم
………………………………………………………
نمونه شکوائیه جرم مزاحمت تلفنی
احتراماً؛
به استحضار می‌رساند شخصی مجهول‌الهویه با شماره تلفن همراه … اقدام به تماس‌های مکرر و توهین و تهدید اینجانب می‌نماید و حتی شماره موبایل اینجانب را نیز به دست آورده و در واتساپ و تلگرام پیام‌های مزاحمتی و خارج از اخلاق برای اینجانب ارسال می‌کند. با وجود درخواست‌ها مبنی بر رفع مزاحمت و عدم تماس با اینجانب به اقدامات خود ادامه می‌دهد، لذا بدواً تقاضای استعلام شماره تماس و تعقیب متهم و جلب به دادرسی وی مورد استدعاست.
با تشکر و سپاس فراوان
امضاء
آرا دادگاه
-
تهدید و توهین به‌وسیلۀ تلفن
تهدید و توهین از طریق تلفن جرم خاص مزاحمت تلفنی است.
شماره دادنامه: ۹۲۰۹۹۷۰۲۳۸۰۰۰۰۵۲
تاریخ: ۲۱/۰۱/۱۳۹۲
رأی شعبه ۱۱۶۴ دادگاه عمومی جزایی تهران
در خصوص اتهام آقای (س.ج.) فرزند (الف.) متولد ۱۳۶۳، اهل مشهد ساکن تهران، شغل دانشجو، دایر [بر] تهدید، توهین و مزاحمت تلفنی، موضوع شکایت خانم (ر.ک.) با وکالت بعدی آقای (ع.ج.) دادگاه با بررسی محتویات پرونده، شکایت شاکیه، کیفرخواست صادره از دادسرا، گزارش مرجع انتظامی، اظهارات گواهان، اقرار متهم، استعلام به عمل آمده از مخابرات، صورت‌جلسه تهیه شده اس ام اس، عدم شناسایی متهم در آدرس اعلامی، اتهامش به نظر دادگاه محرز بوده [و] به استناد ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی و مستفاد از نظریه مشورتی ۵۷۱۲/۷ مورخ ۱۲/۶/۹۰ اداره حقوقی که تهدید و توهین از طریق تلفن، جرم خاص مزاحمت تلفنی است نام‌برده را به شش ماه حبس تعزیری محکوم می‌نماید. رأی صادره غیابی ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ، قابل واخواهی در این دادگاه و پس از انقضای مهلت مذکور ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان تهران است.
رئیس شعبه ۱۱۶۴ دادگاه عمومی جزایی تهران- محمدی
رأی شعبه ۱۱۶۴ دادگاه عمومی جزایی تهران
در خصوص واخواهی آقای (س.ج.) فرزند (الف.) نسبت به دادنامه ۹۱۰۰۹۹۷۲۱۸۰۴۰۰۰۴۱ صادره از شعبه ۱۱۶۴ دادگاه عمومی جزایی تهران که به اتهام مزاحمت تلفنی به شش ماه حبس محکوم شده است، دادگاه با بررسی محتویات پرونده و دلایل موجود در آن و اظهارات واخواه به شرح مراحل تحقیق در دادسرا نزد دادیار شعبه پنجم دادسرای ناحیه ۲ تهران ایراد و اعتراض مؤثری که سبب نقض دادنامه باشد ابراز ننموده نهایتاً به لحاظ فقد سابقه کیفری و رعایت ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی شش ماه حبس وی را به بیست میلیون ریال جزای نقد بدل از حبس تبدیل و دادنامه را تأیید می‌نماید. رأی صادره حضوری محسوب و ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ، قابل تجدیدنظر در محاکم تجدیدنظر استان تهران است.
رئیس شعبه ۱۱۶۴ دادگاه عمومی جزایی تهران- محمدی
رأی شعبه ۵۵ دادگاه تجدیدنظر استان تهران
تجدیدنظرخواهی خانم (ر.ک.) به شرح لایحه ۱۶۴ مورخ ۱۷/۱۰/۹۱ از دادنامه شماره ۱۲۵۰ مورخ ۱۸/۹/۹۱ شعبه ۱۱۶۴ دادگاه عمومی جزایی تهران که در تأیید دادنامه غیابی شماره ۴۱ مورخ ۲۹/۱/۹۱ با ارفاق صادر و متضمن محکومیت آقای (م.ج.) به پرداخت بیست میلیون ریال جزای نقدی بدل از حبس به اتهام مزاحمت تلفنی از جهت درخواست تشدید مجازات و متقابلاً تجدیدنظرخواهی محکوم‌علیه مذکور از دادنامه مارالذکر اجمالاً از جهت ادعای مخالفت رأی با قانون در رابطه با اعتراض خانم (ک.) نظر به اینکه مجازات تعیینی در حدود اختیارات دادگاه مطابق قانون تعیین شده و طبق ماده ۲۵۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری با این وصف در این مرحله تشدید مجازات از جایگاه قانونی برخوردار نیست و در مورد اعتراض آقای (ج.) توجهاً به متن پیامک ارسالی و نحوه اظهارات و دفاعیات وی و سایر مندرجات پرونده، وقوع بزه محرز است و مجازات تعیینی با رعایت مقررات، صورت گرفته [و] ایرادی به صحت رأی وارد نیست؛ لهذا ضمن رد اعتراض معترضین، دادنامه معترض‌عنه در محدوده تجدیدنظرخواهی با اعمال تبصره ۲ ماده ۲۲ قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب جزای نقدی به مبلغ سه میلیون ریال تقلیل [و] به استناد شق «الف» ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری با ارفاق اعلامی تأیید می‌شود و این رأی قطعی است.
رئیس شعبه ۵۵ دادگاه تجدیدنظر استان تهران- مستشار
اصلانپور- مؤمن
نشست قضایی جرم مزاحمت تلفنی
۱-ارسال الفاظ رکیک غیراخلاقی از طریق پیام متنی (sms)
پرسش: اگر شخصی از طریق تلفن همراهش، پیام متنی (sms) با کلمات رکیک و غیراخلاقی به تلفن همراه دیگری ارسال نماید این عمل جرم است؟ موضوع در قالب کدام‌یک از مواد قانون مجازات اسلامی قرار می‌گیرد؟
نظر اکثریت
عمل ارتکابی جرم است لیکن نمی‌توان آن را در قالب ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی گنجاند. عمل صورت گرفته مزاحمت تلفنی نیست. بر اساس ماده ۶۰۸ قانون مذکور و با توجه به قانون استفساریه نسبت به کلمه اهانت، توهین و یا هتک حرمت … مصوب دی‌ماه ۱۳۷۹، هرچند کلمات اهانت‌آمیز از طریق به‌کارگیری الفاظ صریح، به کار نرفته است، این عمل که به لحاظ عرف آن جامعه و با توجه به شرایط زمانی و مکانی و موقعیت گیرنده پیام (sms)، می‌تواند توهین‌آمیز باشد و قابل مجازات با ماده ۶۰۸ قانون مذکور است.
نظر اقلیت
چون لفظ در این عمل وجود ندارد و ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی صراحتاً لفظ را معیار خود قرار داده است، این عمل جرم نیست.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۵) جزایی
درصورتی‌که پیام کوتاه ارسالی به دارنده تلفن همراه اهانت‌آمیز و خطاب به وی باشد مصداق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی است ولی درصورتی‌که فردی غیر از مخاطب مورد اهانت یا استهزا قرار گرفته باشد. شخص متضرر از پیام می‌تواند حسب مورد بر طبق مواد ۶۰۸ و ۶۴۱ از قانون مجازات اسلامی و غیره شکایت کند.
۲-یر قابل گذشت بودن جرم مزاحمت تلفنی
پرسش: با توجه به مفاد مواد ۱۰۳ و ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی جدید و ماده ۶۴۱ قانون تعزیرات، بفرمایید جرم مزاحمت تلفنی قابل گذشت است یا خیر؟
نظر اکثریت (با ذکر مبانی استدلال)
با توجه به فرض سؤال و مستنداً به مواد ۱۰۳ و ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و ماده ۶۴۱ قانون تعزیرات و اینکه موارد قابل گذشت در ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی احصاء گردیده و ماده ۶۴۱ قانون تعزیرات جزو جرائم قابل گذشت ذکر نگردیده علی‌القاعده بزه مذکور جزو جرائم غیر قابل گذشت می‌باشد. بدیهی است چنانچه فردی علاوه بر مزاحمت نسبت به شخص شاکی اهانت نیز نماید اهانت مذکور قابل گذشت است (طبق ماده ۶۴۱) ولی مزاحمت غیر قابل گذشت است و تعدد، تعدد مادی است.
نظر اقلیت (با ذکر مبانی استدلال)
قانون‌گذار از تأسیس ماده ۱۰۳ قانون مجازات اسلامی هدفی داشته است. با توجه به اینکه این ماده در قانون مجازات اسلامی سابق (سال ۷۰) نبوده است به نظر می‌رسد منظور قانون‌گذار از جمله مگر اینکه از حق‌الناس بوده و شرعاً قابل گذشت باشد این جمله جدای از ماده ۱۰۴ همین قانون است؛ به عبارت دیگر این‌طور به نظر می‌رسد که اگر بزه مذکور از حق‌الناس باشد و شرعاً قابل گذشت علیرغم اینکه ماده ۶۴۱ تعزیرات در ماده ۱۰۴ قانون مجازات قید نشده است؛ ولی چون بزه مزاحمت تلفنی از حق‌الناس محسوب نبود طبق همین ماده قابل گذشت باشد آثار آن جایی روشن می‌شود که اگر کسی صرفاً با تلفن شخصی تماس و هیچ‌گونه حرفی نزند غیر قابل گذشت؛ لکن اگر این وسیله را فقط وسیله توهین قرار دهد با گذشت شاکی قرار موقوفی تعقیب صادر خواهد شد و جرم قابل گذشت تلقی می‌گردد و این با اصول و موازین قضائی و عدالت کیفری انطباق ندارد.
