تابحال برای شما پیش آمده است که معامله ای انجام دهید و در آن ضرر کنید؟ یا از ترس اینکه در خرید چیزی بسیار ضرر کنید از معامله منصرف شوید؟ در هر معامله ای که ما به طور روزمره انجام می دهیم، ریسک ضرر وجود دارد.
اما اصولا ما این ریسک را می پذیریم زیرا خرید و فروش جزئی از زندگی امروز شده است. برای اینکه ترس شما از این ریسک کمتر شود و به آگاهی شما افزوده شود بهتر است بدانید قانون در هنگام دیدن ضرر فاحش در معاملات، از شما حمایت می کند و اگر در عقدی ضرر زیادی کنید، طبق قانون می توانید این ضرر را جبران کنید.
اما این ضرر چه شرایطی دارد و تحت چه شرایطی می توان قیمت آن را دریافت کرد؟ در این مطلب درباره ی اختیار فسخ قرارداد در هنگام ضرر مطالبی به شما ارائه خواهد شد.
خیار غبن چیست؟
ابتدا با هم با مفهوم خیار آشنا می شویم. شما تحت شرایطی در معاملات، اختیار بهم زدن و فسخ معامله را خواهید داشت. یکی از این شرایط، زمانی است که در یک معامله دچار ضرر می شوید.
زمانی که اختلاف و عدم تعادل بین مورد معامله (مثل خودرو) و ارزش تعیین شده ی آن بوجود بیاید. یکی از طرفین در این بین دچار ضرر می شوند.
مثلا فرض کنید ماشینی بین دو طرف خریدار و فروشنده معامله می شود، حالا اگر مشتری این ماشین را بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن بخرد، یا فروشنده ماشین را بسیار ارزان تر قیمت واقعی بفروشند اختیار فسخ را خواهد داشت زیرا از این معامله بسیار ضرر کرده است.
خیار غبن فاحش
گاهی اوقات این ضرر و زیان به صورت آشکار و واضح است. فرض کنید یک خودرو به ارزش ۱۰۰ میلیون را ۲۰۰ میلیون به شما بفروشند بدون اینکه از این قیمت آگاه باشید. لازم است بدانید که در این صورت شما اختیار فسخ خواهید داشت و به آن خیار غبن فاحش گفته می شود.
هیچ معیار ثابتی برای فاحش بودن ضرر در معاملات وجود ندارد و کاملا عرفی است. بنابراین ضرر دیده می تواند ادعای غبن فاحش کند و از دادگاه درخواست کند تا یک کارشناس میزان فاحش بودن ضرر را تعیین کند و یا دادگاه خودش اقدام را انجام دهد. نکته مهم این است که هزینه ی قرار کارشناس بر عهده کسی است که مدعی غبن فاحش است.
نکته: به فردی که در معامله ای متضرر می شود مغبون گفته می شود و به فردی که باعث این ضرر و زیان شده است، غابن یا مغبون کننده گفته می شود.
ویژگی های خیار غبن
- در واقع اختیار فسخ، تنها به یک طرف معامله تعلق ندارد. هم خریدار و هم فروشنده اگر در معامله متضرر شوند می توانند معامله را فسخ کنند.
- خیار غبن به عقود دیگر غیر از بیع (معاملات خرید و فروش) هم تعلق دارد.
- در عقدی که غیر معوض باشد؛ یعنی معامله ای که رایگان باشد مثل هدیه دادن به یک نفر؛ خیار غبن وجود ندارد.
- برای تعیین میزان ضرر و زیان در یک معامله، باید شرایط آن معامله را هم در نظر گرفت.
- خیار غبن از خیارات فوری است. یعنی به محض اینکه فرد ضرر دیده از اینکه زیان دیده است آگاه می شود، فورا باید در جهت اجرای آن اقدام کند.
- اگر شخصی آگاه به ضرر دیدن باشد؛ اختیار فسخ ندارد مثلا زمانی که شما می دانید فروشنده یک خودرو را بالاتر از قیمت واقعی به شما می فروشد ولی شما بواسطه ی علاقه ای که به آن ماشین دارید معامله می کنید، دیگر اختیار فسخ یعنی خیار غبن برای شما وجود ندارد.
- اگر شما ضرر ببینید می توانید ما به التفاوت ضرر را دریافت کنید و معامله پا برجا خواهد ماند. پس باید بدانید بعد از دریافت مبلغ ما به التفاوت، دیگر خیار غبن برای شما وجود نخواهد داشت. زیرا این معامله را با توجه به شرایطش پذیرفته اید و خسارت خود را دریافت کردید.
خیار غبن در معاملات
احتمالا زمانی که معامله ای را انجام داده باشید، ممکن است با چنین عبارتی روبرو شوید “اسقاط کافه خیارات” این بدان معنی است که شما اختیار فسخ معامله را ندارید و با امضا قرارداد؛ حق خود را برای فسخ به طور کامل از بین می برید.
ولی باید بدانید حتی اگر این قرارداد را امضا کنید اگر به طور آشکار در چنین معامله ای ضرر ببینید و تفاوت قیمتی زیاد باشد؛ می توانید اقدامات فسخ را انجام دهید.
اما گاهی حالت شدید تری در یک معامله در نظر گرفته می شود و آن این است که در یک معامله نوشته شود “اسقاط کافه خیارات ولو غبن فاحش” این عبارت به این معنی است که حتی اگر به طور واضح و آشکاری در این معامله ضرر ببینید هم، نمی توانید معامله را فسخ کنید یا نسبت به آن ادعایی داشته باشید. زیرا با امضاء این قرارداد کاملا اختیار فسخ کردن را از بین برده اید.
پس حتما در بستن قرارداد ها دقت داشته باشید، بخصوص در جایگاه خریدار، امکان ضرر دیدن شدن شما وجود دارد، بنابراین هیچ گاه ار این عبارت که حتی در صورت غبن فاحش هم اختیار فسخ ندارید، به راحتی عبور نکرده و حاضر به امضای چنین قراردادی نشوید.
زیرا این خیار غبن در معاملات بسیار تاثیر گذار است و شما را از ضرر های وارده حفظ می کند با توجه به اینکه هر کلمه ای در قرارداد معنا و آثار خود را دارد؛ حتما قبل از بستن قرارداد با وکیل متخصص امور قرارداد ها مشورت داشته باشید.
آگاهی از غبن فاحش
در صورتی که قبل از معامله به قیمت آن چیزی که خریداری می کنید آگاه باشید، و با علم به قیمت اصلی، حاضر شوید قیمت بیشتری بابت آن بپردازید؛ پس از معامله دیگر نمی توانید ابراز پشیمانی کرده و آن را به موجب ضرر آشکار یا همان غبن فاحش به فروشنده پس داده و معامله را فسخ کنید.
زیرا شما با چنین معامله ای به ضرر خودتان اقدام کردید و دیگر قانون از شما حمایتی نمی کند. حمایت قانون برای فسخ زمانی است که کسی از ناآگاهی شما سوء استفاده کند و چیزی را گران تر از مبلغ واقعی به شما بفروشد؛ یا خیلی کمتر از قیمت واقعی چیزی ار از شما خریداری کند.
ماده ۴۱۸ قانون مدنی در این خصوص بیان می کند:
«اگر مغبون در حین معامله عالم به قیمت عادله بوده است خیار فسخ نخواهد داشت.»
نتیجه گیری
زمانی که شما وارد معامله ای می شوید ممکن است به عنوان خریدار یا فروشنده بسیار ضرر کنید. بنابراین اگر شما در هنگام معامله از این ضرر آگاه نباشید، می توانید برای ضرری که در این معامله به شما وارد شده است از خیار غبن استفاده کرده و معامله را فسخ کنید.
اما باید بدانید اگر شما در حین معامله مثلا به عنوان خریدار از قیمت واقعی ماشینی که می خواهید خریداری کنید آگاه باشید و رضایت به آن معامله دهید دیگر اختیار فسخ نخواهید داشت.
لازم به ذکر است، خیار غبن برای هر دو طرف معامله قابل اعمال است، مثل فروشنده ای که متوجه شود کالایی که از او خریداری شده خیلی ارزان تر از مبلغ اصلی آن در بازار است. در نهایت شما به عنوان زیان دیده باید فورا پس از اطلاع از ضرر، خیار غبن را اجرا کنید.
سوالات متداول
اگر هنگام معامله از قیمت اصلی آگاه باشیم دیگر اختیار فسخ نداریم؟
اگر بدانید که قیمت اصلی کالا چه میزان است و باز هم رضایت به معامله دهید دیگر خیار غبن برای شما وجود ندارد.
اگر عیب مالی پوشانده شود از چه خیاری استفاده می شود؟
در این صورت اگر طرف مقابل شما را فریب دهد و عیب آن کالا را بپوشاند خیار تدلیس قابل اعمال است.
اگر در قرارداد منعی برای فسخ وجود داشته باشد دیگر امکان فسخ نیست؟
اگر در قرارداد ذکر شود حتی در صورت غبن فاحش نمی توانید معامله را فسخ کنید، دیگر این اختیار از شما سلب شده. اما اگر به این مورد اشاره نشده باشد، می توانید از خیار غبن فاحش استفاده کنید.
