گاهی در زندگی انسان تلاطم و فراز و نشیب هایی بوجود می آید که مجبور است از راه های قانونی استفاده کند و وارد مراجع قضایی شود. از همین رو، لازم است همه ی افراد جامعه در هر جایگاه و مقامی که هستند به صورت نسبی هم با قانون و هم با مراجع مخصوص آشنا باشند تا در این فرایند، کمتر دچار مشکل شوند.
زمانیکه یک اختلاف یا مشکلی در زندگی شخصی یا حرفه ای ما ایجاد می شود، اول باید بدانیم با توجه به مشکل از چه مرجعی اقدامات لازم را انجام دهیم و عدم آگاهی از سازوکار های قضایی هم مشکلات را پیچیده تر می کند و هم باعث سردرگمی یا حتی منصرف شدن از پیگیری می شود.
لذا در این نوشتار، درباره ی انواع دادگاه و عملکرد آن ها توضیحاتی ارائه خواهد شد.
دادگاه کجاست؟
دادگاه مکانی است که به حل اختلافات پیش آمده بین اشخاص حقیقی یا حقوقی می پردازد. در این نهاد افرادی که دارای تخصص لازم هستند مشغول رسیدگی به فرایند این اختلافات هستند.
دادگاه در واقع یک نهاد دولتی محسوب می شود.
با توجه به موضع اختلافی که وجود دارد، دادگاه ها خاص آن موضوع به دعوا رسیدگی می کند تا از این طریق با توجه به تخصص افراد در آن حوزه، به بهترین نحو بتوانند عدالت را رعایت کنند.
در ادامه با انواع دادگاه ها در ایران بیشتر آشنا خواهیم شد.
انواع دادگاه در ایران
دادگاه دارای انواع مختلفی است که عبارتند از:
- دادگاه حقوقی.
- دادگاه کیفری.
البته برخی از دادگاه های اختصاصی هم وجود دارد که بطور مختصر به آن پرداخته خواهد شد.
دادگاه عمومی حقوقی
این دادگاه صلاحیت رسیدگی به دعاوی و امور حقوقی را دارد و به دعاوی کیفری رسیدگی نمی کند. این دادگاه بیشتر به اختلافات مالی مثل قرارداد ها، دعاوی ملکی، رهن، اجاره و قرض …. رسیدگی می کند.
دادگاه حقوقی در محل هایی که رئیس قوه قضائیه تشخیص می دهد، تشکیل می شود و تعیین قلمرو محلی و تعداد شعب آن با همین مقام می باشد.
این دادگاه با رئیس شعبه یا دادرس علی البدل تشکیل می شود و تمام اقدامات و تحقیقات لازم به وسیله رئیس یا دادرس مذکور صورت می گیرد.
در نهایت پس از تحقیقات صدور رای با قاضی دادگاه است.
دادگاه تجدید نظر
هر دعوایی ابتدا در دادگاه بدوی (نخستین) صادر می شود. پس از صدور رای ممکن است هر یک از طرفین دعوا که از رای صادره رضایت نداشته باشند در دادگاه تجدید نظر به آن رای با توجه به ادله ای که دارند اعتراض کند.
این دادگاه به اعتراض وی رسیدگی می کند. این دادگاه از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می شود.
لازم به ذکر است آرای صادره در این دادگاه قطعی بوده و لازم الاجرا می باشد.
دادگاه خانواده
در این دادگاه به مسائل مربوط به امور خانواده رسیدگی می شود.
مسائلی مانند:
در صلاحیت این دادگاه می باشد.
دادگاه خانواده جزء مراجع اختصاصی حقوقی محسوب می شود و با حضور رئیس و دادرس علی البدل و قاضی مشاور زن تشکیل شده است.
دادگاه کیفری یک
این دادگاه به جرایم سنگین با مجازات های شدید رسیدگی می کند.
به جرائم زیر در دادگاه کیفری یک رسیدگی می شود:
- الف- جرائم موجب مجازات سلب حیات.
- ب- جرائم موجب حبس ابد.
- پ ـ جرائم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن.
- ت ـ جرائم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر.
- ث- جرائم سیاسی و مطبوعاتی.
این دادگاه از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می شود که با حضور دو عضو رسمیت می یابد و در مرکز استان ها تشکیل می شود.
دادگاه کیفری دو
دادگاه کیفری دو دادگاهی است که به تمامی جرایم رسیدگی می کند مگر آنچه به موجب قانون در صلاحیت دادگاه دیگری باشد و به زبان ساده تر به جرایم سبک تر رسیدگی می کند؛ مانند آن جرایم که در قسمت پیشین گفته شد و در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ بود.
این دادگاه نیز حضور رئیس یا دادرس علی البدل تشکیل می شود.
همچنین در حوزه ی قضایی هر شهرستان دادگاه کیفری دو وجود دارد.
دادگاه انقلاب
این دادگاه نیز به امور کیفری رسیدگی می کند و جرایمی که در قانون به آن اشاره شده در صلاحیت این دادگاه می باشد.
به جرائم زیر در دادگاه انقلاب رسیدگی می شود:
- الف – جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، محاربه و افساد فی الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری. اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام.
- ب – توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری.
- پ- تمام جرائم مربوط به مواد مخدر، روان گردان و پیش سازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل.
- ت- سایر مواردی که به موجب قوانین خاص در صلاحیت این دادگاه است.
در واقع این دادگاه جزء مهم ترین دادگاه های کشور محسوب می شود که از رئیس و دو مستشار تشکیل شده است و با حضور دو عضو دادگاه رسمیت می یابد.
دادگاه مذکور در مرکز استان و به تشخیص رئیس قوه قضائیه بنا نهاده می شود.
سایر دادگاه ها اختصاصی
بعضی از دادگاه ها تنها به امور برخی از اشخاص با توجه به موقعیتی که دارند و دو حوزه ی کاری خود مرتکب تخلف می شوند، وظیفه ی رسیدگی دارد. این دادگاه ها به منظور پیشگیری در تخلفات برخی مشاغل تشکیل شده است.
این دادگاه ها شامل:
- دادگاه انتظامی وکلا.
- دادگاه انتظامی قضات.
زمانی که یک وکیل یا قاضی در حوزه ی کاری خود مرتکب تخلفی می شود، رسیدگی به این تخلفات در صلاحیت دادگاه انتظامی وکلا یا دادگاه انتظامی قضات است. قضات دادگاه انتظامی قضات از قاضی های عالی رتبه همراه با بالاترین پایه قضایی و ۲۵ سال سابقه کاری توسط رئیس قوه قضائیه انتخاب می شوند.
دادگاه انتظامی وکلا از سه وکیل پایه یک دادگستری به مدت دو سال توسط هیئت مدیره کانون وکلا انتخاب می شوند تا به شکایات هر دو از وکلا رسیدگی نمایند.
همچنین دادگاه های دیگری مانند دادگاه اطفال و نوجوانان، دادگاه نظامی، دادگاه ویژه روحانیت از جمله مراجعی است که به طور تخصصی در حوزه های مربوطه فعالیت دارند.
فرق دادگاه و دادسرا
یکی از سوالات پر تکرار بین مردم، تفاوت دادگاه و دادسرا است که گاه برخی افراد عملکرد این دو را اشتباه می گیرند. به منظور کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات، حفظ حقوق عمومی و اقامه دعوای لازم در این مورد، اجرای احکام کیفری، انجام امور حسبی و سایر وظایف قانونی، در حوزه قضائی هر شهرستان و در معیت دادگاه‌های آن حوزه، دادسرای عمومی و انقلاب و همچنین در معیت دادگاه های نظامی استان، دادسرای نظامی تشکیل می‌شود.
ریاست دادسرا با دادستان است و به تعداد لازم معاون، دادیار، بازپرس و کارمند اداری دارد.
در دادسرا رای صادر نمی شود بلکه تحقیقات در خصوص جرم و تعقیب متهم در این محل صورت می گیرد.
در نهایت پس اینکه شاکی و متهم طی جلسات صحبت های خود را مطرح می کنند و دلایل بررسی می شود، کیفر خواست صادر می شود.
کیفر خواست سندی است که در آن ادله و مستندات دادستان یا جانشین او در خصوص ادعای وی، مبنی بر مجرمیت ذکر شده است. این کیفر خواست پس تکمیل به دادگاه ارائه می شود تا در نهایت قاضی پرونده پس از مطالعه ی ادله جمع آوری شده و دفاعیات طرفین، رای صادر می نماید.
در واقع دادگاه وظیفه ی اصلی اش بررسی ادله و شواهدی است که دادستان جمع آوری کرده و سپس صدور رای می باشد.
همچنین دادسرا تنها در امور کیفری تحقیق و تعقیب انجام می دهد و فرد مظنون در این مرحله تنها متهم به ارتکاب جرم است نه مجرم. اما پس از صدور رای در دادگاه وی مجرم شناخته می شود.
نتیجه گیری
دادگاه ها نهاد های دولتی هستند که برای رسیدگی به اختلافات، مشکلات و دعاوی اشخاص تشکیل شده اند.
دادگاه به دو بخش حقوقی و کیفری تقسیم می شوند. دعاوی حقوقی به طور کلی مربوط به امور خانواده، ملک، رهن، اجاره و قرارداد ها…می شوند.
دادگاه ها در ایران شامل:
دادگاه عمومی حقوقی، دادگاه خانواده، دادگاه تجدید نظر، دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب.. است.
سایر دادگاه ها به طور اختصاصی برای رسیدگی به برخی امور خاص و یا تخلفات برخی از اشخاص دارای جایگاه متفاوت تشکیل شده است.
مانند: دادگاه ویژه روحانیت، دادگاه انتظامی قضات، دادگاه انتظامی وکلا و موارد دبگر. لازم به ذکر است دادسرا ها نیز به منظور کشف جرم، تحقیقات مقدماتی درباره جرم ارتکابی و جمع آوری ادله تشکیل شده است که در آن رای صادر نمی شود. به عبارت دیگر، فصل خصومت و صدور رای یا تعیین مجازات با دادگاه است نه دادسرا.
سوالات متداول
آیا در دادسرا مجازات تعیین می شود؟
خیر، مجازات جرم در دادگاه تعیین می شود و در دادسرا تنها تحقیقات قدماتی و کیفرخواست صادر می شود و تعیین مجازاتی صورت نمی گیرد.
اگر در دادسرا مشخص شود جرمی ارتکاب نیافته تکلیف پرونده چیست؟
در این صورت در دادسرا قرار منع تعقیب صادر می شود و پرونده بسته می شود. البته این قرار قابل اعتراض از طرف شاکی نیز می باشد.
آیا آرای صادره در دادگاه کیفری یک قابل اعتراض است؟
بله، آرای صادره در این دادگاه قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور می باشد.
