استقبال مردم میان اسناد تجاری از چک باعث می شود قانونگذار به این مهم بیشتر بپردازد و قوانینی را هر چند سال یکبار برای رفع نیاز های جامعه بر آن جاری کند.
در مورد چک اما آخرین اصلاحات قانون مربوط به سال ۹۷ بوده است که می توان گفت در اینجا قانون گذار به این نتیجه می رسد که برای مقابله با چک برگشتی زندان راه کار خوبی به نظر نمی رسد و راه کار های دیگری در صورت برگشتی بودن چک وجود دارد.
مثل مسدود کردن حساب های صادرکننده تا زمان وصول وجه این چک و موارد دیگر آنچه به نظر می رسد این است که داشتن آمار بسیار زیاد زندانی در سالیانی مشخص نشان داده بود که مسئله چک نیازمند بازنگری است.
اگرچه چک همچنان جنبه کیفری دارد ولی با وجود قانون جدید طرف مختلفی و ضمانت اجراهای جدیدی برای این امر پیش بینی شده است که بسیار بهتر از گذشته خواهد بود.
دسترسی آسان به مطلب
چک برگشتی چیست؟
چک برگشتی یا چک بی محل در اصطلاح عرف به چکی اطلاق می شود که به هر علتی در بانک با پرداخت موجه نمی شود به عبارت دیگر چکی را که صادر کننده صادر می کند اگر به هر علتی در بانک پرداخت و وصول نشود به آن چک برگشتی یا بی محل گفته می شود.
چک برگشتی
طبق قانون صدور چک هم صاحب حساب باید در سررسید چک در حساب خود اندازه آن مبلغ چک اعتبار داشته باشد در غیر این صورت اگر موجودی نداشته باشد چک بی مخل خواهد بود.
در مواردی که می توان گفت چک بلامحل است
در این موارد فرد به علت بلامحل بودن چک می تواند به اصطلاح چک را برگشت بزند و از بانک گواهی عدم پرداخت بگیرد تا به این وسیله بتواند برای وصول آن اقدام کند.
- در حساب صادر کننده چک موجودی و اعتبار کافی برای وصول وجه چک وجود نداشته باشد.
- اگر چک از حسابی صادر شود که از قبل مسدود بوده است چک قابل برگشت زدن است.
- اگر در متن چک به هر قصدی یا بدون قصد و عمد خط خوردگی وجود داشته باشد یا قلم خوردگی باشد یا اینکه امضای صادر کننده با امضای در بانک مطابقت نداشته باشد.
وصول چک برگشتی
برای وصول چک برگشتی راه های مختلفی را قانون گذار پیش بینی کرده است هم از طریق دادگاه حقوقی هم از طریق مرجع کیفری و هم مرجع ثبتی.
در ادامه به نحوه های وصول به طور تفصیلی پرداخته ایم
وصول چک برگشتی از طریق کیفری
با جمع شرایطی چک، ممکن است که جنبه کیفری پیدا کند.
جنبه کیفری چک ابتدائا منوط به این است که چک، چک روز باشد یا به اصطلاح برای پرداخت نقدی باشد به عبارت ساده تر اگر امروز چکی صادر شود که دو روز دیگر سر رسید آن برای وصول در بانک است این چک جنبه کیفری نخواهد داشت.
در واقع جنبه کیفری داشتن اینگونه است که مثلا چک، صبح که صادر می شود چند ساعت بعد با در همان روز وصول بشود و سر رسید آن همان روز باشد در غیر این صورت چک جنبه کیفری نخواهد داشت.
اما چک حتی اگر چک روز هم باشد اما یکی از موارد زیر را مشمول بشود دیگر جنبه کیفری آن هم زایل می شود:
- اگر ثابت بشود که چک سفید امضا بوده است یعنی مثلا امضای آن با بقیه مفاد آن همزمان بوده است اینگونه چک جنبه کیفری نخواهد داشت.
- اگر چک بابت تضمین انجام معامله باشد جنبه کیفی نخواهد داشت.
- اگر چک مشروط باشد.
- اگر تاریخ واقعی چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک است. به این معنا که صادر کننده ثابت کند که تاریخ واقعی چک فروردین ۱۴۰۰ بوده است اما بر روی چک تاریخ اردیبهشت ۱۴۰۰ را درج کرده که همزمان با وصول است زیرا در اینجا چک وعده دار می شود و دیگر چک روز به حساب نمی آید.
به جز این شرایط، شرط اساسی دیگری نیز وجود دارد و آن این است که:
برای داشتن حق شکایت کیفری لازم است در مدت زمان معینی این امور انجام شود ابتدا باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور به بانک مراجعه شود و اگر با عدم پرداخت مواجه شد از تاریخ برگشت زدن چک و گواهی عدم پرداخت ۶ ماه دیگر فرصت دارد به دادگاه کیفری شکایت کند و اگر این مواعد را رعایت نکند دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.
مجازات کیفری چک بلامحل یا برگشتنی در قانون
اگر تمام موارد بند بالا وجود داشته باشد یعنی تمام موارد برای کیفری بودن چک جمع باشند و شکایت کیفری بشود می خواهیم ببینیم که فرد به چه میزانی مجازات خواهد شد.
طبق ماده ۷ قانون صدور چک بسته به میزانی که چک صادر شده میزان مجازات هم تغییر خواهد کرد.
- اگر چک بی محلی که صادر شده کمتر از یک میلیون تومان باشد از ۱ روز تا ۳ ماه ممکن است حبس دارد البته طبق قانون مجازات این فرد حبس نخواهد شد و مشمول مجازات های جایگزین حبس می شود.
مجازات گفته شده طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری است اما در متن قانون صدور چک برای چکهای زیر یک میلیون تومان تا ۶ ماه حبس مقرر شده که طبق قانون ما آن را تبدیل می کنیم به تا ۳ ماه که آن هم حبسی در کار نخواهد بود و فرد به مجازات جایگزین محکوم می شود. - اگر مبلغ چک ۱ میلیون تا ۵ میلیون تومان باشد. مجازات صادر کننده این چک بی محل از ۳ ماه تا ۶ ماه خواهد بود.
- اگر مبلغ چک از ۵ میلیون تومان یا ۵۰ میلیون ریال بیشتر باشد و با عدم پرداخت مواجه شود فرد به حبس ۶ ماه تا ۱ سال محکوم خواهد شد.
در تبصره این ماده جنبه کیفری را از چک هایی که برای معاملات ربوی یا نامشروع مثل قمار صادر شده سلب کرده است.
وصول چک از طریق دادگاه حقوقی درخواست اجراییه
در وصول چک از طریق حقوقی تا قبل از قانون جدید سال ۹۷، فرد باید به دادگاه دادخواست می داد تا مورد رسیدگی قرار گیرد و پس از گذشتن مدت طولانی، دادگاه رای صادر می کرد اما در حال حاضر طبق قانون جدید چک پس از برگشت زدن چک و گرفتن گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری طبق قانون جدید می توان بدون طی کردن مراحل رسیدگی در دادگاه و طی شدن مدت زمان طولانی بدون رسیدگی دادگاه مستقیما درخواست صدور اجراییه را از دادگاه به عمل آورد.
دادگاه زمانی اجراییه صادر می کند که اولا چک، چک صیاد باشد و کد رهگیری و نحوه برگشت زدن آن طرق قانون جدید باشد و اینکه این چک، چک مشروط یا چک تضمینی نباشد و علت برگشت زدن هم نباید به علت مواردی مثل دستور عدم پرداخت صادر کننده باشد به دلیل کلاهبرداری یا جعل چک یا سرقت.
درصورت وجود این شرایط دادگاه اجراییه صادر می کند.
اما اگر ای شرایط نباشد لازم است که مثل قبل از تصویب قانون جدید جلسه رسیدگی تشکیل شود.
با صدور اجراییه صادرکننده چک یا امضا کننده آن ۱۰ روز فرصت دارد که آن را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن بدهد در غیر این صورت با درخواست دارنده چک اجرای امر طبق روال قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی پیش می رود.
وصول چک از طریق اجرای ثبت
وصول از طریق اجرای ثبت مربوط به زمانی است که چک به عهده بانک صادر شده باشد نه موسسات قرض الحسنه برای وصول چک از طریق مراجع ثبتی لازم است این مدارک همراه باشد:
- اصل و فتوکپی چک برگشتی و گواهی عدم پرداخت آن.
- کارت شناسایی فرد.
- گواهی امضای صادرکننده از باب مطابقت با نمونه امضا توسط بانک.
با صدور اجراییه از اداره ثبت بدهکار ظرف ۱۰ روز مکلف به پرداخت است و اگر در این مدت پرداخت نکرد فرد می تواند اموال وی را بروی وصول چک توقیف کند.
نتیجه گیری
چک برگشتی به معنای چکی است که به هر دلیلی با عدم پرداخت مواجه شده حال چه علت آن نبود موجودی در حساب باشد چه علت آن قلم خوردگی و خط خوردگی متن چک باشد یا دستور عدم پرداختی باشد که صادرکننده به صورت کتبی به بانک می دهد.
چک برگشتی راه های وصول و به اجرا گذاشتن های مختلفی دارد که در بالا به آن اشاره کردیم.
اگر چک تمام شرایط کیفری بودن را داشته باشد به مجازات مقرر قانونی محکوم خواهد شد البته مجازات های حبس بعید است اجرا بشود و فرد به مجازات های جایگزین محکوم خواهد شد.
سوالات متداول
چک برگشتی چیست؟
اگر چک در بانک به هر علتی پرداخت نشود چک برگشتی است این علل معمولا ۳ یا ۴ مورد است که در متن بالا به آن اشاره کردیم.
مجازات چک بی محل طبق قانون جدید چگونه است؟
به این دلیل که جرم صدور چک بی محل جرمی خصوصی و قابل گذشت است؛ لذا تقلیل و کاهش مجازات حبس تعزیری در قانون جدید شامل این جرم هم خواهد شد که در بالا به آن اشاره کردیم.
موارد لازم برای درخواست اجراییه از دادگاه چیست؟
تضمینی نبودن و مشروط نبودن چک، داشتن کد رهگیری و چک صیادی بودن آن و اینکه علت برگشت خوردن چک دستور عدم پرداخت صادر کننده نباشد.
