رابطه ادبیات و حقوق همواره رابطه ای خاص و مهم بوده و هیچکس نمیتواند منکر تاثیرات عمیق ادبیات بر حقوق باشد.
این دو از رشته های علوم انسانی بوده و لازم به ذکر است که رشته های علوم انسانی همگی باهم مرتبط می باشند. یکی از مهمترین دلایل وابستگی رشته حقوق به ادبیات این است که حقوقدانان در پی نوشتن قوانینِ رسا، صریح و اجرایی، نیازمند به ادبیات، خصوصاً در شاخۀ آئین نگارش و دستور زبان هستند تا بتوانند قوانینی درج کنند که علاوه بر حل مشکلات قضایی جامعه، دارای فصاحت و بلاغت لازم بوده و خود محل نزاع نشود. هرچقدر که تعلیمات ادبی در افکار یک حقوقدان یا دانشجوی حقوق بیشتر رسوخ کند، احتمال بالارفتن توجه نظام حقوقی یک جامعه به ارزشها و عواطف انسانی بیشتر است.
فرآیند تأثیر و تأثر ادبیات و حقوق بر یکدیگر از آغاز تمدن مکتوب بشر تا به حال ادامه پیدا کرده است. بررسی این تأثیرات راه گشای پاره ای ابهامات در تدوین مقررات میشود و همچنین شناخت مفاهیم حقوقی درک معانی پاره ای از سروده ها و نوشته های ادبی فارسی را آسانتر میکند. در ادامه به بررسی تاثیرات ادبیات بر حقوق و بالعکس می پردازیم.
رابطه حقوق و ادبیات
با توجه ارتباط غنی و تعیین کنندۀ حقوق و ادبیات، ترکیب این دو شاخه، نوید بخش یک نظام حقوقی توام با انسانیت میباشد. علاوه براین به دلیل اینکه حقوقدانان پیشین همگی ادیب و شاعر نیز بوده اند و قوانین حقوقی و قضایی را با لحنی شاعرانه و ادبی مینگاشتند، قانونگذاران امروز، می توانند با مراجعه به متون ادبی و حقوقی گذشتگان بار علمی خود را افزایش داده و از قوانین حقوقی گذشتگان خود اطلاع یابند.
تاثیر ادبیات در نگاشتن متون حقوقی
انشای رای و تنظیم اسناد که دارای استدلال های فراوان می باشند، باید به بهترین شیوه ادبی نگاشته شوند؛ این موضوع بدون تسلط بر علم بلاغت امکان پذیر نیست. شیوه تنظیم اسناد حقوقی، حاصل اندیشه و تجارب ادیبان و دانشمندان گذشته است؛ به شکلی که مفاهیم متعارف را به صورتهای گوناگون با درک معانی الفاظ ادبی می نگاشته اند. سردفتران هنگام تنظیم اسناد می بایست علاوه بر رعایت تمامی قوانین و مقررات در بخشنامه ها، از قوه تحلیل و استنباط خود نیز استفاده نمایند.
بیشتر بخوانید: عجیب ترین قوانین کشور های جهان
بیان نظام حقوقی و قانونی حاکم بر جامعه، بدون آشنایی با نظام ادبی و اخلاقی معمول در آن امکانپذیر نیست. همچنین استفاده از نظم و نثر و اشعاری که در اندیشه و روح و روان انسان موثر باشد، زینت بخش قواعد اخلاقی، حقوقی، علمی و فرهنگی در جامعه است.
تاثیر ادبیات در خطابه های حقوقی
علاوه بر شیوه های نگارش قوانین و مضامین حقوقی، وکیلان و قانونگذاران در هنگام خطابه های قضایی همچون قرائت کیفرخواست توسط دادستان یا دفاع وکیل از موکل خود در محضر دادگاه، باید بیان ادبی قوی و منسجمی داشته باشند. این افراد باید دارای مهارتهای ادبی-حقوقی لازم و تبحر و تسلط مورد نیاز برای اجرای خطابه های حقوقی باشند.
تاثیرات حقوق بر ادبیات
علاوه بر تاثیرات بنیادی ادبیات بر حقوق، میتوان به تاثیر گسترده حقوق بر ادبیات نیز اشاره کرد. اصطلاحات علوم حقوق خود موجب خلق مضامین زیبایی شده است که صفحات درخشانی از ادبیات به آنها اختصاص دارد. در بسیاری از آثار ادبی گذشته به بیان مفاهیم حقوقی با زبانی داستانی پرداخته شده است.
یکی از این متون، «مثنوی معنوی» اثر جلال الدین محمد مولوی است. به طور مثال در داستان “پادشاه و کنیزک” دفتر اول مثنوی معنوی، با بیانی داستانی به بررسی اصطلاح «بیع» پرداخته شده است. در این داستان کنیزی با عقد بیع مورد معامله واقع شده و مبیع و ثمنی رد و بدل شده است.
در پایان داستان نگارنده به این نتیجه میرسد که در تعیین نوع بیع از جهات مقتضی، چارچوب معامله با گزاره مساومه، نقدی و تملیک انشایی-خارجی همخوانی دارد. در بخش اوصافِ بیع فقط رکن لزوم متزلزل به نظر می رسد، در قسمت شرایطِ بیع در بیان موضوع آن صراحت وجود دارد و در قسمت اوصافِ مبیع رکن طلق و طهارت با مانع مواجه می باشد.
علاوه بر این در غزلیات سعدی و حافظ نیز اشاره به اصطلاحات و مفاهیم حقوقی به وفور دیده میشود.
در این سروده ها و نوشته ها مرز بین ادبیات و حقوق درهم می آمیزد و قواعد و سنن حقوقی جزئی از ادبیات می شوند.
نتیجه گیری
به طور کلی نمی توان منکر رابطه اعجاب انگیز حقوق و ادبیات شد. بنابراین به جوانانی که قصد ورود به دنیای حقوقی را دارند توصیه میشود که هیچگاه دست از مطالعه متون ادبی برندارند؛ به خصوص متون کهن ادبی که علاوه بر بار معنایی فوقالعاده ای ک در خود دارند، میتوانند بر علم اجتماعی و فلسفی و نحوه استدلال یک حقوقدان بیافزایند.
مطالعه آثاری همچون مثنوی معنوی، غزلیات سعدی، بوستان و گلستان، کلیله و دمنه و… برای دانشجویان علوم انسانی در هر رشته ای بیش از هر منبع علمی دیگری پیشنهاد میشود. در این متون، مفاهیم عمیقی مطرح شده که میتواند به شما در هر حرفه ای یاری برساند تا به بهترین نحو بتوانید کارهای خود را پیش ببرید. هرچقدر که در رشته خود مطالعات گسترده دارید هیچ وقت خواندن ادبیات را فراموش نکنید تا شاهد تاثیر عمیق آن در زندگی شغلی و شخصی خود باشید.