تغییر جنسیت که در اصطلاح انگلیسی Sex reassignment surgery و به صورت موجز SRS گفته می شود، عملی است که در طی آن فرد از زن به مرد یا برعکس تغییر جنسیت می‌دهد.
در کشور ما تا امروز قانون مجزایی برای این موضوع مدنظر گرفته نشده است. اما کسی که بتواند در مصاحبه های روانشناسی موفقیت لازم را کسب کند و توان پرداخت هزینه‌های عمل که چیزی حدود ۲۰۰۰ پوند است را داشته باشد، مانعی برای او ایجاد نمی‌شود.
علمای مختلف درباره تغییر جنسیت فتوا داده‌اند.
در سال ۱۳۶۱ روح الله خمینی تغییر جنسیت را فقط برای افرادی که چهره آنها با جنسیتشان متفاوت است نیاز و مشروع دانست.
در حال حاضر ایران به عنوان یکی از پیشگامان عمل جراحی تغییر جنسیت در دنیا شناخته می‌شود و رتبه دومین کشور تغییر جنسیت در جهان را دارد.
در ادامه برای شما فتوای علمای دیگر من جمله آیت الله خامنه‌ای، تغییر جنسیت از دیدگاه فقه و حقوق را شرح می‌دهیم.
نظر برخی مراجع و علما درباره عمل تغییر جنسیت
آیت الله خامنه ای در مورد تغییر جنسیت می فرمایند:
عمل جراحی مذکور برای کشف و آشکار کردن واقعیت جنسی آنان اشکال ندارد، به شرطی که این کار مستلزم فعل حرام و ترتیب مفسده‌ای نباشد.
(آیت الله خامنه ای)
تغییر جنسیت (مرد به زن و بالعکس) چه حکمی دارد؟
امام خمینی
ظاهر آن است که تغییر جنس مرد به زن به واسطه عمل جراحی و بالعکس حرام نیست.
آیت الله بهجت
بر فرض امکان، جایز نیست.
آیت الله خامنه ای
عمل مزبور فی نفسه مانع ندارد ولی از حرام های جانبی آن باید احتراز شود.
آیت الله سیستانی
فی حدّ نفسه مانعی ندارد ولی با عملیات تغییر جنسیت ظاهراً به طور حقیقی، زن، مرد نمی شود و بالعکس و نیز این عملیات مقارنات و مقدمات حرام دارد و لذا جایز نیست.
آیت الله صافی گلپایگانی
در فرض امکان و تحقّق خارجی آن، احکام متعدّده بر آن مرتّب می شود.
آیت الله فاضل لنکرانی
فی نفسه، مانعی ندارد و در صورتی که تحقق پیدا کند حکم جنس جدید را پیدا می کند.
آیت الله مکارم شیرازی
تغییر جنسیّت دو صورت دارد:
گاهی صرفاً ظاهری و صوری است، یعنی اثری از آلت جنس مخالف نیست، بلکه فقط یک جراحی صوری انجام می گیرد و چیزی شبیه آلت جنس مخالف ظاهر می گردد.
این کار حرام است و باید بشدّت از آن پرهیز نمود و اگر ازدواجی بر اساس آن صورت گیرد حرام و باطل است و حدّ شرعی دارد.
ولی گاه واقعی است، یعنی با جراحی کردن عضو تناسلی مخالف ظاهر می گردد، این کار ذاتا جایز است و محذور شرعی ندارد، مخصوصاً در مواردی که آثار جنس مخالف در او باشد، اما چون این جرّاحی نیاز به لمس و نظر دارد، تنها در موارد ضرورت جایز است.
آیت الله نوری همدانی
با نبودن زمینه خلقتی جایز نیست.
وضعیت حقوقی تغییر جنسیت
در مورد قوانین حقوقی تغییر جنسیت می‌توانیم کشورها را از سه منظر مورد بررسی قرار دهیم:
- در دسته ی اول کشورهایی چون ترکیه و آلمان هستند که قوانین و قاعده خاصی برای تغییر جنسیت در کشورهایشان وجود دارد.
- دسته دوم کشورهایی مثل فرانسه و انگلستان هستند که از منظر قانون و مقررات مصوبه ای درباره تغییر جنسیت ندارند ولی به صورت قضایی شرایطی را در این خصوص وضع کرده.
- دسته سوم کشورهایی هستند که تغییر جنسیت را نامشروع می‌دانند.
مانند آلبانی.
بیشتر بخوانید: مجازات افشای اسرار بیماران توسط پزشک
اغلب کشورهایی که یک شرایط مصوب دارند، مقررات مشابهی دارند، چراکه با توجه به علم پزشکی بوده است.
برای مثال در سال ۲۰۰۲ ترکیه در قانون ۴۰ ماده مدنی خود مقررات سختگیرانه تری را وضع کرد:
- متقاضی باید حداقل دارای ۱۸ سال باشد.
- متقاضی باید در زمان درخواست مجرد باشد.
- باید ثابت شود که خواهان، دارای تمایلات جنسی، جنس مخالف از زمان طولانی و زیادی بوده است و او به تعبیر دیگر، دارای ماهیت جنسی خنثی یا هر دو جنس است.
- لازم است اثبات شود که تغییر جنسیت برای سلامتی روانی و جسمانی او کاملاً مفید است.
- باید ثابت گردد که متقاضی از مدت زمان طولانی عقیم است و با جنسیت فعلی امکان زاد و ولد و تولید مثل برای وی میسر نیست.
حکم فقهی تغییر جنسیت
نظریه ممنوعیت مطلق تغییر جنسیت:
پیروان این نظریه معتقدند تغییر در خلقت خداوند مجاز نمی‌باشد و با مصالح و منافع عمومی در تداخل است.
نظریه ی مشروعیت مطلق تغییر جنسیت:
طبق این نظریه طبق اصل حلیت، هر کاری حلال است مگر آنکه قرآن و روایات به روشنی درباره آن نظری داده باشند.
« کل شیءٍ هو لک حلال حتی تعرف أنه حرامٌ یعینه» که قرآن در این باره ممنوعیتی اعمال نکرده.
همچنین طبق این نظریه افراد می‌توانند همان گونه که در مالشان تغییر و تحولات ایجاد می‌کنند در بدنشان هم ایجاد کنند.
نظریه مشروعیت مشروط تغییر جنسیت:
طبق ماده ۲۱۵ قانون مدنی:
“مشروعیت هر امری منوط به وجود منفعت مشروع عقلایی است.” پس تغییر جنسیت در شرایطی مشروع است که فرد متقاضی دارای مشکل جنسی باشد و پزشک متخصص تغییر جنسیت را برای رفع مشکل ضروری و مفید بداند.
در اغلب نظام های حقوقی این نظریه مورد قبول واقع شده و کشورهایی که تغییر جنسیت در آنها مشروع شده با در نظر داشتن این قانون می‌باشد.
نتیجه گیری
مساله تغییر جنسیت از لحاظ قانونی با مانعی روبرو نیست و بعد از گذشتن از مراحل مشاوره و پرداخت هزینه آن این عمل انجام می گیرد لکن از نظر فقهی اختلاف نظر وجود دارد ولی آیت الله خامنه ای و مرحوم آیت الله خمینی آن را جایز می دانند.
آخرین اخباری که در خصوص تغییر جنسیت در کشور ما با واکنشهای بسیاری همراه شد، شایع های تغییر جنسیت محمدرضا فروتن بود که اغلب به دلیل تحصیل وی در رشته روانشناسی در سال های اخیر معتقد بودند فروتن سال هاست برای انجام این عمل برنامه ریزی کرده و حال با فراهم کردن زمینه مورد نیاز، اقدام به عمل تغییر جنسیت نموده.
این شایعه یک روز بعد توسط محمدرضا فروتن تکذیب شد.