اغلب، مردم قصاص را با اعدام یکسان می دانند و با شنیدن کلمه قصاص، اعدام به ذهنشان متبادر می شود. لیکن باید گفت از لحاظ حقوقی، اعدام فقط یکی از انواع قصاص می باشد که در خصوص مجازات قتل نفس اعمال می شود در حالیکه قصاص، مجازاتی است که برای همه جنایات علیه تمامیت جسمانی از قبیل قطع عضو، ضرب و جرح و… به کار می رود از سوی دیگر قصاص نفس نیز تنها یکی از دلایل اعدام می باشد و مجازات اعدام برای موارد دیگری نیز از قبیل محاربه، افساد فی الارض و… به کار می رود.
در ادامه توضیحات کامل تری در خصوص تفاوت های اعدام و قصاص، شرایط آن ها و همچنین مجازات های مشمول هرکدام، صحبت خواهیم کرد.
تفاوت اعدام و قصاص مطابق قانون چیست؟
تا به اینجا دانستیم که اعدام و قصاص، یکسان نمی باشند و اعدام یا ( قصاص نفس)، تنها یکی از انواع قصاص است. همچنین معنای قصاص را نیز دانستیم. در این بخش به تفاوت های این دو می پردازیم.
قصاص از ریشه ( قص ) به معنای دنبال کردن و متابعت از چیزی می باشد. در اصطلاح عامیانه به معنای خونخواهی یا انتقام به کار می رود.
در علم حقوق به معنای انجام کاری است مانند جنایت ارتکابی که در جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی اعمال می شود.
اعدام از ریشه ( عدم ) به معنای نابودی و نیستی می باشد. واژه اعدام به معنای نابود کردن و از بین بردن و مترادف معدوم کردن می باشد.
بنابراین در عالم حقوق و مجازات ها زمانی که صحبت از اعدام شخصی می شود، به معنای نابود کردن آن شخص یا همان کشتن او می باشد.
در کشور ما پس از وقوع انقلاب تا کنون، این مجازات به شکل آویختن مجرم به طناب دارد و در نتیجه خفه شدن او انجام می شود. ولی باید گفت اعدام همیشه و در همه کشور ها از طریق به دار آویختن صورت نمی گیرد بلکه در گذشته به اشکال گوناگونی مانند شلیک گلوله یا نهادن گردن زیر گیوتین، به صلیب کشیدن، مرگ به وسیله سوختن در آتش، اتاق گاز و سایر اشکال خشونت آمیز دیگر. اما امروزه با شکل گیری هنجار های جامعه جهانی از جمله تقویت حقوق بشر و حقوق مجرمین، سعی شده تا اعدام در قوانین کشور ها به اشکالی انجام شود که حداقل رنج و درد را بر مرتکب وارد آورد و تنها باعث معدوم شدن او شود و نه وارد آوردن رنج و درد اضافی بر محکومین.
بدین ترتیب باید دانست که اعدام، مترادف با به دار آویختن نیز لزوما نمی باشد چرا که به دار آویختن تنها یکی از اشکال اعدام می باشد.
در ادامه برای بیان تفاوت این دو اصطلاح، به انواع مجازات قصاص می پردازیم.
انواع قصاص کدام است؟
در ادامه بیان تفاوت های اعدام و قصاص باید گفت اساسا مجازات قصاص بر دو نوع است:
- الف) قصاص نفس ( اعدام)
ب) قصاص عضو
قصاص نفس که همان اعدام است هنگامی ثابت می شود که فردی مرتکب قتل نفس عمدی علیه دیگری شود. شرایط قتل عمد در ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی، عنوان شده است. که برای آگاهی از آن می توانید به مبحث قتل عمد مراجعه نمایید.
بنابراین یکی از موارد اعمال مجازات اعدام، قتل نفس عمدی می باشد.
از سوی دیگر در مواردی که جنایتی از قبیل قطع عضو، ضرب و جرح عمدی علیه یک عضو بدن شخصی ارتکاب میابد، قصاص عضو ثابت می شود. به این معنا که میبایست در صورت وجود شرایط قصاص، مقابله به مثل نمود و همان جنایت را بر همان عضو مشابه محکوم، وارد کرد.
مثلا چنانچه، فردی از روی عمد، دست شخص دیگری را قطع کند در صورت وجود شرایط قصاص، همان دست وی قطع می شود.
از سوی دیگر، اعدام تنها برای مجازات قتل عمد یا قصاص نفس به کار نمی رود بلکه در جرایم بسیاری، با مجازات اعدام مواجه می باشیم. از قبیل محاربه، افساد فی الارض، سب النبی، مواد مخدر و …
بیشتر مطالعه کنید: قتل نفس به علت مهدور الدم بودن
کدام جرایم مجازات اعدام دارند؟
در این بخش سعی نموده ایم جرایمی را که مجازات اعدام برایشان در قانون در نظر گرفته شده است، گردآوری و ارایه نماییم:
قتل نفس عمدی
همانطور که در مطالب پیشین اشاره نمودیم یکی از مواردی که مجازات اعدام برایش وضع شده است قتل عمد می باشد که شرایط آن در ماده (۲۰۰) قانون مجازات اسلامی آمده است.
محاربه
بنابر ماده (۲۷۹) قانون مجازات اسلامی «محاربه عبارت است از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ترساندن آنها ، به طوری که موجب نا امنی در محیط شود. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز شخصی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نگردد، محارب محسوب نمی شود.»
محاربه از جرایم حدی و شرعی است و مجازات اصلی آن وفق ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی، اعدام می باشد.
سب النبی ( دشنام به انبیاء عظام)
بنابر ماده ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی،« هر کس پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم و یا هرکدام از انبیاء عظام الهی را دشنام دهد یا قذف نماید ساب النبی ( دشنام دهنده به پیامبران) می باشد و به اعدام محکوم می شود.
نکته) قذف ( دادن نسبت زنا یا لواط به دیگری برخلاف حقیقت) هر یک از ائمه معصومین علیهم السلام و یا حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها یا دشنام به ایشان در حکم سب نبی می باشد یعنی مجازات آن نیز اعدام است».
مجازات سرقت حدی در مرتبه چهارم
سرقت چنانچه تحت شرایط خاصی ارتکاب یابد سرقت حدی میباشد و مجازات آن به شرح زیر است:
- الف- بار اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است، به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
- ب- بار دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است، به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
- پ- بار سوم، حبس ابد است.
- ت- بار چهارم، اعدام است هر چند سرقت در زندان باشد.
افساد فی الارض
وفق ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی، هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد( مانند ضرب و جرح و..) ، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا موجب گسترش فساد یا فحشا در حد وسیع شود مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می گردد.
نکته) در خصوص افساد فی الارض ذکر این نکته حایز اهمیت می باشد که جرایم نامبرده میبایست به طور گسترده و در سطح وسیع انجام شوند و همچنین موجب نا امنی .. گردند تا مشمول مجازات اعدام شوند و گرنه وفق تبصره مشمول حبس تعزیری درجه پنج یا شش می گردند.
تبصره- هرگاه دادگاه از مجموع قراین و شواهد، قصد اخلال گسترده در نظم عمومی، ایجاد ناامنی، ایراد خسارت عمده و یا اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع و یا علم به موثر بودن اقدامات انجام شده را اثبات نکند و جرم ارتکابی مشمول مجازات قانونی دیگری نباشد، با توجه به میزان زیانبار بودن جرم، مرتکب به حبس تعزیری درجه پنج یا شش محکوم خواهد شد.
بغی
گروهی که در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران، قیام مسلحانه نمایند باغی محسوب شده و در صورت استفاده از سلاح، اعضای آن به مجازات اعدام محکوم خواهند شد.
لواط
لواط یعنی دخول اندام تناسلی مرد به اندازه ختنه گاه در دبر( مقعد) انسان مذکر. مجازات لواط برای فاعل، درصورت اجبار و عنف، اکراه یا دارا بودن شرایط احصان، اعدام و در غیر این صورت صد ضربه شلاق است. حد لواط برای مفعول در هر صورت (وجود یا عدم احصان) اعدام می باشد( ماده۲۳۳ قانون مجازات اسلامی).
نکته) چنانچه فاعل غیر مسلمان و مفعول، مسلمان باشد، حد فاعل اعدام است.
نکته) احصان عبارت است از اینکه مرد همسر دائمی و بالغ داشته باشد و در حالی که بالغ و عاقل بوده از طریق قبل (واژن) با همان همسر در حال بلوغ وی نزدیکی کرده باشد و هر وقت بخواهد امکان نزدیکی از همان طریق را با وی داشته باشد.