جعاله یکی از عقود اسلامی است که به موجب آن، یک طرف (جعیل) تعهد میکند در ازای انجام کاری توسط طرف دیگر (عامل)، مبلغ مشخصی را به او بپردازد. به عبارت دیگر، جعاله نوعی قرارداد است که در آن یک فرد یا نهاد به دیگری برای انجام یک کار معین، مبلغی را به عنوان پاداش یا مزد تعیین میکند. این قرارداد به خصوص در مواردی که انجام کار به تلاش و وقت زیادی نیاز دارد و طرف مقابل از پیش توانایی یا وقت انجام آن را ندارد، کاربرد دارد.
به عنوان مثال، اگر فردی اعلام کند که هر کسی که گمشدهای را پیدا کند، مبلغ مشخصی را به عنوان پاداش دریافت خواهد کرد، این عمل به عنوان جعاله شناخته میشود.
جعاله از عقود با نام و معین قانون مدنی به حساب می آید که در ماده ۵۶۱ و مواد بعدی به آن پرداخته شده است.
تعریف جعاله به این شکل است که که کسی در قبال انجام عملی، مزدی را دریافت می کند همچنین اینگونه تعریف شده است که جعاله عبارت است از التزام شخص به پرداخت اجرت و پاداش در مقابل عملی اعم از این فرد عامل یعنی کسی که کار و عمل را انجام می دهد معلوم باشد یا اینکه معلوم نباشد.
برای بیان یکی از مصادیق و مثال های جعاله می توان به “مژدگانی ” اشاره کرد برای مثال کسی مزدی را قرار می دهد که اگر شخصی وسیله گمشده وی را پیدا کند فلان مقدار به او خواهد داد که این هم نوعی جعاله به حساب می آید.به واقع جعاله نوعی سفارش کار است.
طرفین عقد جعاله
- مبلغ معین (جعاله): مبلغی که باید به عامل پرداخت شود، باید معین و مشخص باشد. این مبلغ میتواند به صورت نقدی یا غیرنقدی تعیین شود.
- کار معین: کاری که قرار است توسط عامل انجام شود، باید به طور دقیق و مشخص تعیین شده باشد. این کار میتواند شامل یافتن اشیای گمشده، انجام خدمات فنی، انجام پروژههای خاص و غیره باشد.
- عدم نیاز به تعیین مدت زمان: جعاله نیازی به تعیین مدت زمان مشخصی برای انجام کار ندارد، اما میتواند مدت زمان انجام کار نیز تعیین شود.
- تعهد طرفین: جعاله به عنوان یک تعهد یکطرفه آغاز میشود، به این معنا که جعیل (طرف تعیین کننده جعاله) تعهد میکند که در ازای انجام کار معین، مبلغی را به عامل بپردازد. عامل پس از انجام کار، مستحق دریافت جعاله میشود.
در عقد جعاله مثل تمامی عقود، طرفین عقد اسم مخصوصی دارند. رای مثال کسی که سفارش کار می دهد یعنی می خواهد که دیگری کاری انجام می دهد و بابت آن مزد (جُعل) قرار می دهد را جاعل می نامند و آن کسی که عمل را انجام می دهد، عامل نامیده می شود.
آن مزد و مبلغ و پولی را که برای انجام این عمل فرد جاعل در نظر گرفته هم اصطلاحا جُعل می نامند.
جعاله عقد لازم است یا جایز
در عقود از حیث استحکام همانطور که می دانید به عقد لازم و جایز تقسیم می شوند.
عقد جعاله هم در این حدود و دارای صورت خاصی است به این معنا که این تعهد و عقد جایز است و این جایز بودن و جواز بر هم زدن عقد تا زمانی است که عامل کار مورد سفارش را انجام نداده است اما به محض اینکه انجام داد و یا به پایان رسانید برای حفظ حقوق عامل، عقد لازم می شود و حق فسخ سلب می شود مگر طبق موارد معینه.
لذا قبل از انجام عمل، جعاله جایز است و هر یک از طرفین می توانند آن را به هم بزنند و از آن رجوع کنند اما به محض پایان یافتن آن رجوع پذیرفته نیست.
- حال فرض کنیم که جاعل در وسط های کار که عامل بخشی از آن را انجام داده اما هنوز کامل نکرده رجوع می کند در اینجا وضعیت عامل به چه شکل می شود؟
باید گفت این رجوع پذیرفته می شود و عامل مستحق اجرت المثل آن بخش از کار انجام شده می باشد.
اقسام جعاله
جعاله در یک تقسیم بندی تقسیم می شود به جعاله خاص و جعاله عام.
- جعاله خاص
در جعاله خاص، ایجاب برای شخص معین است و طرف خطاب باید یک یا چند نفر خاص هستند. برای مثال الف به ب خطاب می کند که در صورت انجام فلان عمل به او مبلغی خواهد پرداخت در اینجا تنها شخص ب مجاز است این عمل را انجام دهد و اگر کسی دیگر آن را انجام دهد برای وی دستمزدی داده نخواهد شد.
- جعاله عام
در جعاله عام شخص مخاطب منحصر به یکی یا دو نفر نیست و نسبت به عموم این خطاب انجام می شود یعنی هدف جاعل مهم است نه کسی که کار را انجام می دهد.
برای مثال گاهی دیده می شود که وسیله ای یا چیزی از شخصی گم شده و اعلام و آگهی می کند که اگر کسی آن را پیدا کند فلان مبلغ به او خواهم داد این وسیله ممکن است کیف پول فرد باشد یا اینکه گربه خانگی و … باشد.
تفاوت جعاله با اجاره اشخاص
این دو اگر چه ممکن است شباهت هایی با هم داشته باشند اما از هم متمایز می باشند. در اجاره اشخاص، اجیر همیشه مشخص است بر خلاف جعاله که ممکن است فرد انجام دهنده کار یا عامل مشخص نباشد.
عقد اجاره اشخاص، عقد لازم است ولی جعاله عقدی جایز است که حسب مورد با قبض و تحویل مال یا تمام کردن کار لازم می شود و به اصطلاح قبض، شرط لزوم است.
در اجاره اشخاص به محض این که عقد منعقد شود تعهدی دو طرفه به وجود می آید یعنی اینکه طرفین می توانند حق حبس خود را اعمال کنند.
اما در جعاله به این شکل نیست و حق حبسی وجود ندارد و تعهد از ابتدا برای شخص عامل به وجود می آید اما با انجام عمل تعهد جاعل هم برای پرداخت جعل به وجود می آید.
در اجاره اشخاص چون مبتنی بر مغابنه است لذا علم تفصیلی به آن لازم است اما در جعاله به علم تفصیلی نیازی نیست و مورد آن می تواند مردد باشد.
شرایط مورد جعاله
آن کاری که جعاله برای آن تعیین شده است باید دارای شرایطی باشد. برای مثال باید مشروع و عقلایی باشد لذا اگر کسی در جمع خطاب کرد که هر کسی که فلان فرد را کتک بزند فلان مبلغ به او خواهم داد این باطل است زیرا مشروعیت ندارد.
آن عمل باید فایده مند باشد و عبث نباشد. برای مثال گفته شود که اگر کسی در دل تاریکی به آن قبرستان برود و بیاید آن مزد برای وی باشد که اینجا هم باطل است مگر آنکه قصد خاص و مشروعی پشت آن باشد.
مورد دیگری که فقها بر آن تاکید کرده اند این است که مورد جعاله نباید فعلی باشد که انجام آن توسط خود شخص از طرف خدا واجب باشد.
برای مثال فردی خواندن نماز یومیه خود را با کسی بسپارد که این هم باطل است. از دیگر شرایط جعاله این است که به کسی مزد داده می شود که از طرف جاعل درخواست انجام آن داده شده باشد لذا اگر کسی بدون درخواست جاعل انجام عمل کند به وی چیزی تعلق نخواهد داشت.
و نکته دیگر آن که اگر فردی امروز آگهی کند که از کسی گمشده وی را پیدا کند به وی مزد تعلق خواهد داشت اما فردی از روز قبل از آگهی آن را یافته است به وی مزدی نخواهد رسید و لازم است آن را تحویل صاحبش بدهد و ممکن هم هست مستحق اجرت المثل باشد.
نمونه قرارداد جعاله
طرف اول قرارداد(جاعل): خانم / آقای ………………………………. فرزند آقای ………………………. دارای شناسنامه شماره …………………………….صادره از………………………………………متولد……………………….ساکن: ……………………………………………………………………………………………………………………………………….طرف دوم قرارداد (عامل): خانم / آقای ……………………………….فرزند آقای ………………………. دارای شناسنامه شماره ……………………………. صادره از ……………………………………… متولد………………………. ساکن: ………………………………………………………………………………………………………………………………………..
مورد جعاله: رنگ آمیزی و نقاشی یک باب ساختمان مسکونی ده طبقه که هر طبقه آن چهار واحد است با راهروها و زیرزمین و پارکینگ(مشخصات فنی آن از حیث عرض و طول و ابعاد دیوارها و سقف ها و درب ها و پنجره ها و دستگویی ها و حمام ها و سایر سرویس ها و درب ورودی و مشخصات فنی رنگ از حیث استاندارد بودن و نام کارخانجات سازنده رنگ ها و نیز تعیین الوان مختلف مورد مصارف از قبیل کرم، طوسی، سفید و غیره و نیز روغنی یا پلاستیکی بودن رنگ طبق صورت وضعیت امضاء شده طرفین است که نزد هر یک از طرفین موجود و معتبر است)با قید اینکه ساختمان مذکور احداثی در شش دانگ یک قطعه زمین به مساحت …………… مترمربع دارای پلاک …………… فرعی از………….. اصلی مزبور و باقیمانده از فرعی و اصلی مرقوم واقع در …………. بخش …………… ثبتی تهران محدوده و مورد ثبت سند مالکیت شماره ………….. مورخ …/…/…۱۳ صفحه ………… جلد …………. بشماره چاپی …………. صادره به نام و ملکی جاعل می باشد که نزد عامل محرز و مشخص است.
مدت قرارداد: از تاریخ زیر لغایت ……………. ماه کامل شمسی
حق الجعاله: اجرت عامل در انجام مورد جعاله مبلغ ………….. ریال رایج است که جاعل متعهد گردیده آنرا در پایان مدت مرقوم نقداً به عامل بپردازد.
شروط: ۱- کلیه هزینه های ناشی از خرید مواد اولیه، صافکاری و بتونه، رنگ آمیزی و نقاشی و لوازم کار و دستمزد و مزایای کارگران و حق بیمه و غیره به عهده عامل است. ۲- عامل متعهد است پس از بتونه و صافکاری یک بار کلیه درب ها و پنجره ها و دیوارها و دستشویی ها و حمام ها و سقف های ساختمان مورد جعاله را به شرحی که در صورت وضعیت مزبور مندرج است به صورت آستری رنگ آمیزی کرده و سپس دوبار بر روی آستری رنگ آمیزی و نقاشی کند به نحوی که هیچگونه سیاهی یا سایه رنگ یا شره و امثال در هیچ یک از اماکن و درب ها و پنجره ها و سایر موارد جعاله مشاهده نگردد. ۳- ازاله زباله و سطل ها و قوطی های رنگ و فرچه های از حیز انتفاع افتاده و تمیز نمودن محوطه و نظافت ساختمان پس از اتمام عمل مورد جعاله با عمل می باشد. ۴- هر یک از طرفین حق رجوع از این جعاله را مادامی که عمل به اتمام نرسیده و یا قبل از شروع به عمل دارد ولی اگر جاعل در اثناء عمل رجوع نماید باید اجرت المثل عمل عامل را به نسبت عملی که کرده است بدهد هرچند فسخ از طرف خود عامل نیز شده باشد. ۵- استحقاق عامل به دریافت تمامت جعل موکول به انجام جعاله در موعد مقرر با گواهی داور ذیل الذکر می باشد. ۶- عامل متعهد و ملتزم است که در تحویل و انجام به موقع مورد جعاله طی مدت مرقوم اقدام نماید و در صورت تأخیر در انجام مورد جعاله عامل متعهد است روزانه مبلغ ………………… ریال به عنوان وجه التزام به جاعل بابت هر روز تأخیر بپردازد و جاعل حق دارد روزانه مبلغ…………………. ریال وجه التزام مذکور را در صورت تأخیر از اجرت کسر و باقی را بپردازد. ۷- در صورت بروز هرگونه اختلاف فی مابین و نیز در رابطه با حسن انجام کار طبق مشخصات فنی مندرج درصورت وضعیت مزبور و هم چنین گواهی موضوع شرط پنجم این جعاله، طرفین داوری خانم/آقای ……………………… فرزند آقای …………………. ساکن :………………………. را پذیرفته و مورد را به داور مزبور ارجاع کرده و رأی آن داور برای طرفین در مورد ارجاعی قاطع و غیر قابل اعتراض بوده و لازم الاجراء است. و ذینفع حق دارد در صورت تمایل به دادگاه صالحه مراجعه نماید.
سایر شروط: (در این قسمت اگر شروطی دیگر باشد تنظیم خواهد شد.)
این سند در ۲ نسخه که هر ۲ نسخه در حکم واحد است تنظیم و بین طرفین مبادله گردید.
محل امضاء طرف اول قرارداد(جاعل): محل امضاء طرف دوم قرارداد(عامل):
تاریخ : …………………
نتیجه گیری
عقد جعاله تعدی جایز است که در متن اشاره کردیم تا قبل از انجام عمل خاصیت جایز بودن را دارد و بعد از آن لازم خواهد بود.
عقد جعاله عقدی معین و با نام است به این معنا که نام و شرایط و احکام خاص آن در قانون موضوعه بیان شده است.
قرارداد مزبور باید بر امری مشروع و قانونی و عقلایی باشد لذا در غیر این صورت باطل است و اثری بر آن مترتب نیست.
در بالا همچنین به طرفین عقد جعاله نیز پرداختیم که از جاعل و عامل و جعل تشکیل شده اند.
سوالات متداول
عقد جعاله به چه چیزهایی می تواند منعقد شود؟
تمام افعال و اعمالی که مشروع هستند مثلا ممکن است تلف به شخص ب جعاله منعقد کند برای فروش زمین خود. یا این که به شخص به جعاله کند برای انجام امور اداری خود.
عقد جعاله چه ویژگی هایی دارد؟
عقدی است معین، جایز که البته با انجام عمل مورد نظر لازم می شود.
جعاله چیست؟
جعاله به این معنا است که شخصی برای انجام کاری توسط دیگری مزدی قرار می دهد که با انجام آن کار فرد مستحق مزد خواهد بود.