پس از وقوع یک جرم توسط مجرم یا مجرمین، مطابق با قانون برای کسب اطلاعات بیشتر از وقوع جرم، شناسایی مظنونین، مطلعین و مرتکبین جرم لازم است مراتب و تشریفات قانونی از سوی مراجع انتظامی و قضایی صورت پذیرد.
به همین منظور ممکن است در روند رسیدگی به پرونده افرادی مختلفی بر حسب وظیفه اقدام به بررسی موضوع بنمایند که در قوانین ما اصولا اولین شخصی که در مرجع قضایی، که پس از ثبت شکوائیه اقدام به بررسی موضوع می نماید، دادیار می باشد.
به همین منظور در این نوشتار قصد داریم در خصوص وظیفه دادیار مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری و عرف و رویه ی حاکم بپردازیم.
دادیار کیست و انواع دادیار در قوانین
مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری، برای رسیدگی به شکایات صورت گرفته توسط افراد، می بایست این موضوع در دو مرحله صورت گیرد.
به عبارتی دیگر رسیدگی کیفری در قانون ایران دو مرحله ای می باشد، که موضوع برای تحقیقات ابتدا در دادسرا و سپس برای صدور حکم نهایی و مجازات قانونی در دادگاه مطرح خواهد شد.
و اما ریاست دادسرا برعهده ی دادستان می باشد و دادستان بر عمل کلیه ی پرسنل و کارکنان قضایی نظارت دارد.
جدای از این موضوع، دادستان مقام تعقیب و بازپرس و دادیار مقام تحقیق محسوب می شوند، بنابراین دادستان به عنوان تعقیب از این اختیار قانونی برخوردار می باشد که در جرائم غیرقابل گذشت حتی بدون شکایت شاکی اعلام جرم نموده و موضوع را برای بررسی بیشتر به دادیار و بازپرس ارجاع می دهند.
لازم به ذکر است اگر موضوع دارای شاکی باشد، پس از ثبت شکایت طبق روال اداری حاکم در دادسرا، موضوع به دادیار یا بازپرس ارجاع می شود.
اما در تعریف دادیار می بایست بیان داشت که:
دادیار یک مقام قضایی محسوب می شود که تحت نظارت و تعلیم دادستان در روند رسیدگی و اجرای مجازات مجرمین، به سایر مقامات و مسئولین قضایی کمک می نمایند.
برای مثال دادیار اظهار نظر، پرونده ی ارجاع شده به وی را، همانند بازپرس مورد رسیدگی قرار داده و در پایان قرار نهایی صادر می نماید.
در قوانین ما دادیاران به:
- دادیار تحقیق.
- دادیار اظهار نظر.
- دادیار اجرای احکام.
- دادیار ناظر زندان.
- دادیار نماینده دادستان در دادگاه.
تقسیم می شوند که در ادامه بیشتر به وظایف دادیاران پرداخته خواهد شد.
وظیفه انواع دادیاران مطابق با قانون
دادیار تحقیق: دادیار تحقیق همانند بازپرس عمل نموده، و درصورت ارجاع پرونده به وی، اقدام به تحقیق از شاکی، متهم، شهود و مطلعین نموده و در نهایت نتیجه را در قالب قرار به طرفین اعلام خواهد نمود.
دادیار اظهار نظر: این دادیار وظیفه دارد که پس از اظهار نظر نهایی بازپرس در قالب قرار مبنی تشخیص یا عدم تشخیص مجرمانه بودن عمل ارتکابی متهم، به عنوان نماینده دادستان در دادسرا نسبت به بررسی ماهیت اقدام صورت گرفته اقدام نماید.
دادیار نماینده دادستان در دادگاه: پس از تشخیص مجرمانه بودن عمل متهم و ارسال کیفرخواست به دادگاه، قانونا می بایست مقامات قضایی به عنوان مدعی عمومی از کیفرخواست صادر دفاع نمایند که این وظیفه بر عهده ی دادیار نماینده دادستان خواهد بود.
دادیار اجرای احکام: اجرای احکام مطابق با قانون برعهده ی دادستان و قاضی اجرای احکام کیفری می باشد. به همین منظور دادستان می تواند به جای حضور در محل اجرای مجازات، نماینده خود یعنی دادیار اجرای احکام را به جهت اجرای صحیح مجازات مامور بنماید.
دادیار ناظر زندان: دادستان مطابق با قانون می تواند تقاضای تخفیف، تبدیل و مواردی از این قبیل را از قاضی صادرکننده حکم تقاضا نماید، به همین جهت دادیار ناظر زندان رابط بین زندانیان و دادستان می باشد و پیشنهاد تخفیف یا تبدیل مجازات را با توجه به شرایط حاکم به سمع و نظر دادستان می رساند.
تفاوت بازپرس و دادیار
پس از آشنایی با دادیار و انواع دادیاران در قانون آئین دادرسی کیفری، نباید این گونه برداشت شود که وظیفه بازپرس و دادیار یکسان می باشد.
در این رابطه می بایست بیان داشت که:
اگرچه ریاست دادسرا با دادستان می باشد اما بازپرس در اعلام نظر خود در خصوص پرونده ی ارجاع شده به وی، از استقلال کامل برخوردار می باشد و دادستان حق دخالت در تصمیم گیری قضایی بازپرس نخواهد داشت.
همچنین انتصاب بازپرس نیز توسط مرجع قضایی بالاتر از دادستان صورت خواهد گرفت.
اما موضوع در خصوص دادیار کاملا متفاوت می باشد؛ بنابراین کلیه ی تصمیمات و اقدامات دادیار می بایست به تایید دادستان برسد و همچنین دادیار توسط دادستان در دادسرا به انجام وظایف قانونی منصوب می شود و بنابراین موظف به انجام دستورات دادستان خواهد بود.
آیا دادیار می تواند به تمامی جرائم رسیدگی نماید؟
اگرچه دادیار اظهار نظر همانند بازپرس می توانند به موضوع رسیدگی نموده و اقدام به صدور قرار اعم از بازداشت موقت، جلب به دادرسی نمایند اما از آنجایی که اصولا دادیاران نسبت به سایر مقامات قضایی از تجربه کمتری برخوردار می باشند.
به همین جهت قانون گذار در برخی از جرائم مهم و حائز اهمیت ارجاع شکایات کیفری به دادیاران ممنوع دانسته است و به عبارتی دادیار در این موارد صلاحیت رسیدگی نخواهد داشت.
این موارد مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری عبارتست از:
- جرائم مستوجب مجازات سلب حیات شامل اعدام یا قصاص.
- جرائم مستوجب مجازات حبس ابد.
- جرائم مستوجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش تر از آن.
- جرائم با مجازات تعزیری درجه ۳ به بالا که از جمله آن حبس ۱۰ سال به بالا را شامل می شود.
- جرائم سیاسی و مطبوعاتی.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ به جهت حساسیت موضوع در جرائم و مجازات ها، قانون به جهت حفظ حقوق اعضای جامعه، حساسیت و اهمیت زیادی در خصوص رسیدگی کیفری به عمل آورده است که مقرر نموده است در دو مرحله و توسط مقامات قضایی مختلفی اقدام به تحقیق و تفحص از جرم صورت بگیرد.
به همین منظور یکی از مقامات قضایی که بسیار افراد در هنگام تحقیق و بررسی اولیه ی با آن مواجه می باشند، دادیاران می باشد.
دادیاران مطابق با قانون از وظایف مختلفی برخوردار می باشند که به نوعی سایر مقامات قضایی را برای کشف جرم و همچنین اجرای مجازات کمک می نمایند.
لازم به ذکر است که دادیاران برخلاف بازپرس در رسیدگی به وظایف محوله، مکلف به تبعیت از نظر دادستان می باشند و کلیه ی اقدامات صورت گرفته از سوی آنان نیز می بایست به تایید دادستان برسد.
سوالات متداول
دادیار کیست و چه وظیفه ای دارد؟
دادیار یک مقام قضایی محسوب می شود که تحت نظارت و تعلیم دادستان در روند رسیدگی و اجرای مجازات مجرمین، به سایر مقامات و مسئولین قضایی کمک و همیاری می نمایند. دادیاران به دادیار تحقیق، اظهارنظر، اجرای حکم، نماینده دادستان و زندان تقسیم می شوند.
دادیار در چه جرائمی صلاحیت رسیدگی را نخواهد داشت؟
مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری در جرائم مستوجب مجازات سلب حیات شامل اعدام یا قصاص، جرائم مستوجب مجازات حبس ابد.جرائم مستوجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش تر از آن، جرائم با مجازات تعزیری درجه ۳ به بالا که از جمله آن حبس ۱۰ سال به بالا را شامل می شود. جرائم سیاسی و مطبوعاتی. صلاحیت رسیدگی نخواهد داشت.
بازپرس و دادیار از حیث وظایف چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
بازپرس از حیث وظایف محوله و تصمیم گیری نهایی در آنها از استقلال کامل برخوردار می باشد و مکلف به تبعیت از نظر دادستان نمی باشد درحالی که دادیار مکلف است تحت نظارت و تعلیمات دادستان اقدام بنماید و کلیه ی تصمیمات و اقدامات وی می بایست به تایید دادستان برسد.
