اگر در قراردادهایی که بین طرفین وجود دارد اختلافی پیش آید اصل اولیه و ابتدایی این است که طرفین برای حل و فصل کردن اختلاف باید به دادگاه مراجعه کنند؛ اما راه دیگری هم به جز دادگاه که زمان بر و هزینه بر است وجود دارد و آن این است که طرفین توافق کنند شخصی غیر از قاضی و دادگاه بین آنان حکم کند که به آن داور میگویند.
برای مثال ممکن است که در ضمن قرارداد شرط شود اگر اختلافی پدید آمد فلان شخص یا اشخاص در این باره حکم می کنند که نوعی ارجاع به داوری خواهد بود.
در ادامه به بحث داوری بیشتر اشاره می کنیم.
داوری چیست؟
توافق طرفین مبنی بر این که اختلاف به وجود آمده توسط شخصی غیر از قاضی و دادگاه حل شود؛ توافق بر داوری است. پس داوری و ارجاع به آن امری ارادی و حاصل توافق است.
اگر در ضمن قرارداد مثلا خرید خانه ای اختلافات را به داوری ارجاع دهند؛ شرط داوری شده است.
اما اگر شرط داوری نشده باشد و بعد از وقوع اختلاف آنان توافق کنند که یک داور بین آن ها قضاوت کند یک موافقت نامه داوری خواهد بود پس این هم نوعی قرارداد می باشد.
انتخاب داور توسط دادگاه
این امر امکان پذیر است که وقتی طرفین توافق بر داوری کرده اند از دادگاه بخواهند که برای آنان داور انتخاب کند. این امر در تبصره ماده ۴۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر شده است.
محدودیت دادگاه در انتخاب داور
در ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر شده است که در برخی موارد دادگاه، نمی تواند اشخاصی را به داور انتخاب کند مگر این که طرفین راضی باشند:
دادگاه نمی تواند اشخاص زیر را به سمت داور معین نماید مگر با تراضی طرفین:
- کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشد.
- کسانی که در دعوا ذی نفع باشند.
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
- کسانی که قیّم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
- کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، درگذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
- کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
- کارمندان دولت در حوزه مأموریت آنان.
تعیین داور و شرایط آن
وقتی که داور برای حل اختلاف تعیین می شود؛ لازم است که مدتی که در آن زمان داور باید رای بدهد و همچنین موضوعی که داور باید به آن رسیدگی کند و مشخصات طرفین مشخص باشد.
خودداری یکی از طرفین از معرفی داور
همان طور که گفتیم ممکن است طرفین در ضمن قرارداد اختلاف را به داوری ارجاع داده باشند؛ اما حالا یکی از آنان از معرفی داور خودداری می کند؛ در اینجا یک طرف می تواند داور خود را مشخص کند و به وسیله اظهار نامه رسمی از طرف دیگر بخواهد داور خود را معرفی کند اگر تا ۱۰ روز معرفی نکرد؛ می تواند از دادگاه شکایت کند و تعیین داور را از دادگاه بخواهد.
برای این امر و نحوه ارسال اظهارنامه می توان از دانش وکلاء و مشاوران گروه وکلای سنا استفاده کنید تا به بهترین نحوه راهنمایی شوید.
چه دادگاهی داور را تعیین می کند؟
ممکن است در ضمن قرارداد گفته شده باشد که تعیین داور با دادگاه باشد و محل دادگاه را هم تعیین کرده باشند؛ اما اگر دادگاه را تعیین نکرده باشند باید ببینیم که دعوا و اختلاف اصلی در صلاحیت چه دادگاهی است و از همان دادگاه تعیین داور را می خواهیم.
برای مثال اگر اختلاف بر سر ملک باشد غالبا دادگاه محل همان ملک صالح است.
چه اشخاصی حق داوری ندارند؟
طبق ماده ۴۶۶ کسانی که اهلیت ندارند و یا اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه و یا در اثر آن از داوری محروم شده اند حق داوری ندارند.
تحویل اسناد و مدارک به داور
در ماده ۴۷۶ مقرر شده است که اشخاص باید اسناد و مدارک خود را به داوران تسلیم کند و داوران نیز می توانند در صورت لزوم از کارشناس نظر خواهی کنند.
ماده ۴۷۶- طرفین باید اسناد و مدارک خود را به داوران تسلیم نمایند. داوران نیز می توانند توضیحات لازم را از آنان بخواهند و اگر برای اتخاذ تصمیم جلب نظر کارشناس ضروری باشد، کارشناس انتخاب نمایند.
داوران در چه مواردی حق ورود ندارند؟
هر گاه مواردی پیش آید که مربوط به وقوع جرم باشد و یا اینکه دعوا مربوط به نکاح یا طلاق یا نسب بوده و رفع اختلاف منوط به تعیین تکلیف در اصل نکاح یا طلاق و… باشد؛ داور حق رسیدگی ندارند و باید تا صدور حکم دادگاه درباره این موارد رسیدگی خود را متوقف کند.
داوری در چه مواردی از بین می رود؟
داوری اگر چه قراردادی لازم است و به عبارتی یک طرفه قابل فسخ نیست؛ اما با فوت و یا محجور شدن یکی از طرفین از بین می رود.
همچنین طرفین می توانند با توافق هم، داوری را زایل کنند.
آیا داور می تواند دعوا را به صلح خاتمه دهد؟
داور یا داوران تنها در موردی که به آنها اختیار داده شده باشد می توانند دعوا را به صلح خاتمه دهند و اگر هم این اختیار باشد باید تمام داوران امضا کنند تا که این امر محقق شود.
رای داور در چه مواردی باطل است؟
در ماده ۴۸۹ مواردی را که رای داوری باطل است مشخص ساخته است که طبق آن اگر:
- رای داوری خارج از مدت مقرر باشد.
- رای داور بر خلاف قوانین موجد حق باشد.
- خارج از حدود اختیارات خود رای داده باشد.
- رای داور مخالف آنچه باشد که در دفتر اسناد رسمی به ثبت رسیده.
همچنین اگر قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار باشد و داوران صلاحیت نداشته باشند؛ رای داور در تمامی این موارد باطل است. و می توان درخواست ابطال رای داور را تقدیم دادگاه کرد.
مشاوره حقوقی راجع به داوری
داوری نهادی خاص برای رفع اختلاف است که اگر قوانین راجع به آن را نشناسیم ممکن است به ضرر ما تمام بشود.
برای مثال رایی که علیه ما در داوری صادر شده است ممکن است از جهات قانونی مثل فامیل بودن داور با طرف مقابل یا استدلال های اشتباه، قابل خدشه باشد که بتوان آن را ابطال کرد.
لذا در این موارد توصیه می شود با وکلای متخصص در حوزه داوری و مشاوران حقوقی در رابطه با موضوع خود مشورت کنید و از آنان راهکار های لازم را جویا شوید.
گروه وکلای سنا با تخصص گرایی در حوزه های حقوقی از جمله نهاد داوری می توانند کمک کار شما باشند.
برای ارتباط با موسسه و مشاوران می توانید از طریق شماره تلفن های درج شده در سایت تماس بگیرید تا در کوتاه ترین زمان راهنمایی های لازم صورت بگیرد.
نتیجه گیری
داوری از این نظر که رجوع به دادگاه هم زمان بر است و هم هزینه های زیادی را دربر دارد می تواند نهادی کاربردی به نظر برسد؛ همچنان که در بسیاری از موارد افراد در ضمن قرارداد و یا بعد از آن به داور توافق می کنند.
داوری تشریفات دادگاه را ندارد اما بدیهی است که باید مقررات داوری را رعایت کند. در بالا به برخی از مقررات داوری اشاره کردیم.
سوالات متداول
داوری به چه معناست؟
افرادی که دچار اختلاف در روابط حقوقی خود می شوند به جای رجوع به دادگاه، توافق می کنند که موضوع اختلاف به داوری یک یا چند شخص حل شود که به آن قرارداد یا شرط داوری گفته می شود.
داور ظرف چه مدتی می تواند رای خود را صادر کند؟
ظرف مدتی که برای وی تعیین شده می تواند رای بدهد و اگر مدتی تعیین نشود ظرف ۳ ماه این فرصت را دارد. رای دادن خارج از مدت باعث ابطال رای داور می شود.
چه دعواهایی قابل ارجاع به داوری نیست؟
موارد مثل ورشکستگی یا اصل نکاح و فسخ آن و طلاق قابل ارجاع به داوری نیست.
