سرقت عبارت است از ربودن مال متعلق به دیگری. عمل ربودن مهمترین رکن سرقت است و عبارت است از تصرف بر مال دیگری بدون رضایت صاحب مال. سرقت بر حسب شرایط و مجازات مقرر برای آن به دو نوع تعزیری و حدی تقسیم می شود.
به طور کلی، سرقت حدی سرقتی است که شرایط و نحوه ارتکاب و مجازات آن در شرع تعیین شده است ولی سرقت تعزیری، سرقتی است که دارای عناصر سرقت می باشد لیکن شرایط سرقت حدی را ندارد و مجازات و شرایط ارتکاب آن توسط قانون تعیین شده است.
در ادامه به تعریف و بررسی شرایط و نحوه ارتکاب این دو نوع سرقت، مطابق قانون می پردازیم.
تعریف و شرایط سرقت حدی مطابق قانون
همانطور که اشاره شد، سرقت حدی، سرقتی می باشد که مجازات و شرایط ارتکاب آن توسط شرع تعیین شده است. در قانون مجازات اسلامی، بخش حدود، ( ماده ۲۶۸ ) شرایط چهارده گانه سرقت حدی را نام برده است که در صورت وجود همه آن ها، سرقت حدی به وقوع پیوسته است. این شرایط به قرار زیر می باشند:
الف- شیء سرقت شده شرعاً مالیت داشته باشد: منظور از مالیت داشتن این می باشد که شیء مزبور دارای ارزش اقتصادی و قابل داد و ستد باشد و ربودن اشیایی که مالیت ندارند مانند هوا، آب دریا یا مشروبات الکلی ( که از نظر شرعی مالیت ندارند) سرقت تلقی نمی شود اما لازم نیست که مال حتما دارای اهمیت مالی باشد بلکه همینکه برای دارنده آن ارزش معنوی یا عاطفی داشته باشد، عمل ربایش تحقق پیدا می کند.
ولی سرقت اشیاء غیرمجاز مانند اسلحه غیر مجاز و تجهیزات دریافت از ماهواره، دارای وصف مجرمانه است زیرا اشیاء مزبور عرفا مالیت دارند و صرفا نگهداری بدون مجوز آن ها مانع تعقیب کیفری سارق آن ها نمی شود.
آب، وفق ماده (۶۸۴) قابل ربودن است.
ب- مال مسروق در حرز واقع باشد: بنابر( ماده ۲۶۹ قانون مجازات اسلامی)، حرز مکان متناسبی می باشد که مال عرفا در آن از دستبرد، محفوظ می ماند. همچنین به معنای حصار و قفل می باشد و در عرف مقصود از حرز، در، دیوار و یا هرگونه حصاری می باشد که صاحب مال جهت حفظ مال خود، آن را داخل آنجا قرار داده باشد و از نظر عرف هر شیئی دارای حرز معینی می باشد. برای مثال، گاوصندوق برای اشیاء قیمتی و پول، حرز محسوب می شود.
همچنین ربودن میوه از انبار، یا غله جات از مغازه یا سیلو و یا مصالح بنایی از محل ساختمان در شرف ساختن، سرقت از حرز محسوب می شود.
لیکن سرقت میوه از بالای درخت، سرقت حدی محسوب نمی شود اما اگر میوه از درختی در خانه و یا در باغ محصور سرقت شود و یا اینکه میوه چیده شود و در انبار نگهداری شود و سپس مورد سرقت قرار گیرد، با احراز سایر شرایط، سرقت حدی محسوب می شود.
پ- سارق هتک حرز نماید: هتک حرز به معنای تخریب و از بین بردن حرز می باشد و عبارت است از نقض غیر مجاز حرز که از طریق تخریب دیوار یا بالا رفتن از آن یا شکستن قفل و امثال آن ایجاد می شود.
بنابراین چنانچه سارق برای سرقت اشیاء داخل منزل شخص دیگر، اقدام به شکستن قفل آنجا و یا بالارفتن از دیوار خانه نماید، اقدام به هتک حرز نموده و در صورت جمع بودن سایر شرایط، سرقت حدی محقق می شود.
سرقت اتومبیل و دوچرخه از کنار خیابان، سرقت حدی محسوب نمی شود هرچند با شکستن قفل و زنجیر همراه باشد زیرا عرفا خیابان و شوارع برای موتور سیکلت و ماشین، حرز محسوب نمی شود لیکن سرقت آن ها از پارکینگ منزل و یا گاراژ، سرقت حدی محسوب می شود زیرا پارکینگ و گاراژ، عرفا برای ماشین و موتورسیکلت، حرز محسوب می شوند.
ت- سارق مال را از حرز خارج کند: برای تحقق سرقت حدی، سارق علاوه بر آن که میبایست هتک حرز کرده باشد، باید مال را نیز از حرز، خارج نموده باشد بنابراین چنانچه سارق، با شکستن قفل در، وارد منزل شده ولی به هر دلیلی موفق به خارج نمودن مال، از حرز نشود، سرقت حدی محقق نشده است.
ث- هتک حرز و سرقت بطور مخفیانه انجام شده باشد: یکی از اصلی ترین تفاوت های سرقت حدی با سرقت تعزیری در این عنصر می باشد.
برای آنکه سرقت انجام شده، حدی تلقی شده و مشمول مجازات حد گردد، میبایست به طور پنهانی و بدون رضایت صاحب مال انجام شود. در حالیکه در سرقت تعزیری، صرف عدم رضایت و بی اطلاعی صاحب مال را کافی می دانند.
ج- سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد: این معافیت فقط شامل پدر و جد پدری می باشد، لیکن شامل سایر افراد خانواده نمی شود و همچنین در صورتی که فرزند از پدر یا خویشاوندان سرقت کند، حد جاری می شود. همچنین است سرقت مادر از پسر.
چ- ارزش مال مسروق در زمان اخراج از حرز، معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد: مالی که به سرقت می رود باید ارزش آن معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد. این مقدار میبایست در یک سرقت باشد و بنابراین در صورتی که مال مسروق، در چند فقره سرقت به این حد نصاب برسد، سرقت حدی به وقوع نپیوسته است.
چنانچه سرقت به نحو مشارکت و توسط دو یا چند نفر ارتکاب یافته باشد، میبایست سهم هرکدام از آن ها معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد. سرقت سند یا چک یا اوراق بهادار که خود در بازار ارزش ندارند ولی باعث ضرر مالی به صاحب آن می شوند، سرقت حدی محسوب نمی شود.
ح- مال مسروق از اموال دولتی یا عمومی، وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد: بنابراین سرقت از اموال موقوفه، دولتی یا عمومی، سرقت حدی محسوب نمی شود بلکه می توان مرتکب را تحت عنوان سرقت تعزیری محاکمه نمود.
خ- سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد: چنانچه شخصی در سال قحطی به علت گرسنگی، مبادرت به سرقت مواد خوراکی از قبیل نان و گوشت نماید، از کیفر حد، معاف است.
د- صاحب مال از سارق نزد مرجع قضائی اقدام به شکایت نماید.
ذ- صاحب مال قبل از ثابت شدن سرقت سارق را نبخشد: بخشش مال مسروقه در هر مرحله از تعقیب و رسیدگی که باشد موجب توقف اجرای حد است و شکایت پس از بخشش نیز از موانع اجرای حد است.
ر- مال ربوده شده قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد: چنانچه سارق بتواند مالکیت اموال مسروقه را پیش از ثبوت جرم، به هر نحوی مانند خرید و صلح و … به خود منتقل کند، اجرای کیفر حد منتفی می شود البته به شرطی که انتقال تا پیش از صدور حکم و اتمام رسیدگی انجام شود.
ز- مال سرقت شده قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق در نیاید.
ژ- مال به سرقت رفته از اموال سرقت شده یا غصبی نباشد.
مجازات سرقت حدی
بنابر ماده (۲۷۸ قانون مجازات اسلامی) حد سرقت به شرح زیر است:
- الف- در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن، به نحوی که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
- ب- در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی به طوری که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
- پ- در مرتبه سوم، حبس ابد می باشد.
- ت- در مرتبه چهارم، اعدام می باشد هر چند سرقت در زندان باشد.
نکته) هرگاه سارق، فاقد عضو متعلق قطع باشد، حسب مورد مشمول یکی از سرقت های تعزیری می شود.
نکته) درمورد بند(پ) این ماده و سایر حبسهایی که مشمول عنوان تعزیر نیست هرگاه مرتکب هنگام اجرای مجازات توبه کند و مقام رهبری آزادی او را مصلحت بداند با عفو ایشان از حبس آزاد خواهد شد. همچنین مقام رهبری می تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل کند
بیشتر بخوانید: سرقت مال شخص پس از بیهوش کردن
سرقت تعزیری مطابق قانون به چه معناست
هرگاه سرقت واجد شرایط سرقت حدی (برای آگاهی از شرایط سرقت حدی به موارد بالا مراجعه نمایید) نباشد، تعزیری محسوب می شود و مجازات آن به قرار زیر می باشد.
مجازات سرقت تعزیری وفق قانون
همانطور که گفته شد یکی از تفاوت های سرقت حدی و تعزیری در مجازات آن ها می باشد، مجازات سرقت تعزیری متفاوت از سرقت حدی است و طبق ماده ( ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی) به قرار زیر است:
هر گاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد مرتکب از پنج تا بیست سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق‌محکوم می‌گردد:
- سرقت در شب رخ داده باشد.
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
- یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشند.
- از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده باشند یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار نموده یا بر خلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است مرتکب سرقت شده باشد.
- در حین ارتکاب سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.
تبصره – منظور از سلاح مذکور در این بند موارد ذیل می باشد:
- انواع اسلحه گرم شامل تفنگ و نارنجک.
- انواع اسلحه سرد شامل قمه، شمشیر، کارد، چاقو و پنجه بوکس.
- انواع اسلحه سرد جنگی، شامل کاردهای سنگری متداول در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران یا مشابه آنها و سرنیزه های قابل نصب روی تفنگ.
- انواع اسلحه شکاری شامل تفنگهای ساچمه زنی، تفنگهای مخصوص بیهوش نمودن جانداران و تفنگهای ویژه شکار حیوانات آبزی.