سوگند یکی از دلایل اثبات دعوی هست که در مدعی اگر هیچ دلیل یا شاهدی برای اثبات دعوای خود نداشته باشد قسم یاد می‌کند ما در این مقاله سعی بر این داشته ایم که انواع سوگند را با ذکر توضیحات کاملی ارائه دهیم و همچنین نقش وکیل و اشخاص حقوقی را در این دلیل قضایی عنوان کنیم
سوگند قضایی، به معنای قسم خوردن و استناد به علم و گواهی خداوند متعال است و در موارد ذیل، به عنوان یکی از وسایل اثبات دعوی کاربرد دارد:
- سوگند بتی؛
- سوگند تکمیلی؛
- سوگند استظهاری.
سوگند بتی (قاطع دعوی)
این سوگند در مواردی کاربرد دارد که مدعی، هیچ دلیلی برای اثبات ادعای خود ندارد. در خصوص این سوگند باید توجه داشت که:
- در صورت فقدان دلیل یا مواردی که ادله خواهان در جریان دادرسی از دست او رفته، استناد به این سوگند امکان پذیر است.
- در کلیه امور حق‌الناسی، چه در امور مالی و چه در امور غیرمالی، کاربرد دارد. بنابراین، در حدود شرعی، مانند حد سرقت، سوگند کارایی ندارد. البته در سرقت، سوگند از حیث جنبه خصوصی آن (استرداد مال و جبران خسارت) مؤثر است؛ اما موجب اعمال حد سرقت نیست.
- صدور قرار اتیان سوگند بتی، منوط به درخواست مدعی است که برای اثبات ادعای خود دلیلی ندارد؛
- ادعای سوگند بر عهده مدعی است درست است که مدعی علیه معمولا همان خوانده دعوی است اما در صورت انقلاب دعوا یعنی اگر خوانده برای پاسخ به ادعای خواهان ادعای مانند تبدیل تعهد یا ابرا بیان کند در این صورت خوانده دعوی مدعی محسوب میشود که باید ادعای خود را اثبات کند و در صورت فقدان ادله اثباتی می تواند به سوگند استناد کند که در این صورت سوگند برعهده خواهان است در این حالت خواهان مدعی علیه محسوب میشود.
اقدامات مدعی علیه در برابر قرار اتیان سوگند بتی
بیان شد که ادای سوگند، بر عهده مدعی علیه است. او ممکن است در برابر این سوگند، واکنش های زیر را از خود بروز دهد:
- قبول سوگند: یعنی مدعى علیه، سوگندی مبنی بر بی حقی مدعی یاد کند. در این حالت، ادعای مدعی ساقط شده و اگر مدعی، همان خواهان باشد، حکم بر بی حقی او صادر می شود.
- رد سوگند: یعنی مدعی علیه، سوگند یاد نکند و آن را به مدعی رد کند تا مدعی، سوگندی مبنی بر صحت ادعایش یاد کند. در این حالت:
- اگر مدعی سوگند یاد کند، حکم به نفع او صادر می شود.
- اگر مدعی، همان خواهان پرونده باشد و او هم سوگند یاد نکند، به دلیل عدم کفایت ادله، حکم به بی حقی او صادر می شود.
- مدعی نمی تواند مجددا سوگند را به مدعی علیه رد کند.
- نکول از قبول یا رد سوگند: یعنی مدعی علیه، نه سوگند را قبول کند و نه آن را رد کند. در این حالت تا سه بار سوگند داده می شود. اگر در هر سه بار، نکول کرد، در حکم رد سوگند به مدعی است. در این خصوص، باید توجه داشت که:
- اگر مدعی علیه یا نماینده او، در جلسه دادرسی حضور داشته باشد، سه بار سوگند، می تواند در همان جلسه اتفاق افتد و نیاز به تجدید وقت دادرسی، برای هر بار سوگند نیست
- اگر مدعی علیه در جلسه دادرسی حاضر نباشد، احضار می شود. اگر اخطاریه به او ابلاغ واقعی شود یا آنکه ابلاغ قانونی شود و بر دادگاه آشکار شود که به اطلاع او رسیده و با این وجود، در دادگاه حاضر نشود، این عدم حضور، نکول محسوب می شود. اگر این ابلاغ تا سه نوبت صورت گیرد و در هر سه نوبت، خوانده در جلسه دادرسی حاضر نشود، سه نوبت نکول رخ داده و در نتیجه، به منزله رد سوگند به خواهان است.
- اگر سکوت مدعی علیه به دلیل نکول نباشد بلکه به دلیل لال بودن باشد باید توسط مترجمی منظور او کشف شود که آیا با اشاره میتواند، سوگند یاد کند یا خیر اگر با اشاره نیز نتواند سوگند یاد کند سوگند قابل استناد نیست و قرار اتیان سوگند، بلااثر می شود.
آثار سوگند بتی
- قاطع دعوی است و با سوگند مدعی علیه، دلیل دیگری برای رد ادعای مدعی لازم نیست
- پس از سوگند، رسیدگی خاتمه یافته و رای صادر میشود و دلیل دیگر مسموع نیست
- اگر مدعی علیه (خواننده)، سوگند یاد کند و در نتیجه نسبت به دعوای خواهان، حکم به بی حقی صادر شود پس از قطعیت حکیم، اگر خواهان بتواند دلیل جدیدی بیابد دیگر آن دلیل قابل استفاده نیست
- اگر مدعی علیه، سوگند را به مدعی رد کند و او سوگند یاد کند دعوی اثبات شده و دلیل دیگری دعوی لازم نیست.
- سوگند مدعی علیه، دلیل دیگری برای رد ادعای مدعی لازم نیست. گی خاتمه یافته و رأی صادر می شود و دلیل دیگری، مسموع نیست. هانده)، سوگند یاد کند و در نتیجه، نسبت به دعوای خواهان، حکم به بیحقی صادر . که اگر خواهان بتواند دلیل جدیدی بیاید، دیگر آن دلیل قابل استفاده نیست له، سوگند را به مدعی رد کند و او سوگند یاد کند، دعوی، اثبات شده و دلیل دیگری
در مرحله تجدیدنظر نیز اظهاری منافی سوگند پذیرفته نیست؛ اما می توان با اثبات بطلان قرار اتیان سوگند (مثلا به این دلیل که قاضی رأسا سوگند داده است): سوگند را بلا اثر کرد
- آرای مستند به سوگند بتی، قابل تجدیدنظر است اما قابل فرجام نیست.
سوگند تکمیلی
اگر دلیل مدعی برای اثبات ادعایش،شهادت شهود باشد و تعداد شهود و تعداد شهود کامل نباشد، می تواند به سوگند تکمیلی استناد کند. در خصوص این سوگند باید توجه داشت که:
- در مواردی استناد به این سوگند، امکان پذیر است که دلیل مدعی برای اثبات دعوایش، شهادت شهود است؛ اما تعداد آنها کافی نیست. بر خلاف سوگند بتی که در صورت فقدان دلیل قابل استفاده است.
- فقط در امور مالی کاربرد دارد؛ یعنی در امور مالی، شخص می تواند ادعایش را با یک شاهد مرد و سوگند تکمیلی با دو شاهد زن و سوگند تکمیلی اثبات کند
- صدور قرار اتیان سوگند تکمیلی، منوط به درخواست مدعی است
- ادای سوگند، بر عهده مدعی است.
- به این سوگند برخلاف سوگند بتی، قابل رد به طرف مقابل نیست. اگر مدعی از اتیان سوگند امتناع کند به دلیل عدم کفایت ادله، حکم به بی حقی او صادر می شود.
- طریقه اتیان این سوگند به این نحو است که ابتدا شاهد یا شهودی که مدعی معرفی کرده شهادت می‌دهند و سپس مدعی سوگند یاد می‌کند.
سؤال: اگر در امور مالی، مدعی برای اثبات ادعایش فقط یک شاهد زن داشته باشد آیا میتوانئ به این سوگند تکمیلی استناد کرد؟
جواب: خیر. استناد به سوگند تکمیلی فقط می تواند نقص یک شاهد را جبران کند. از آنجا که دعاوی مالی با شهادت دو مرد با یک مرد و دو زن قابل اثبات است، اگر مدعی فقط دارای یک شاهد زن باشد، در این حالت با نقص دو شاهد مواجه است و استناد به سوگند تکمیلی این نقص را جبران نمی کند.
سوگند استظهاری
سوگندی است که مدعی باید در دعوای علیه میت برای اثبات ادعایش یاد کند. در خصوص این سوگند باید توجه داشت که:
- این سوگند، فقط در دعاوی علیه میت قابل استفاده است. منظور از دعوی علیه میت، آن است که منشأ دعوای فعلی، رابط حقوقی میان خواهان و متوفی بوده یا آن که عملی بوده که مستند به متوفی است. البته دعوای فعلی باید به طرفیت وراث متوفی طرح شود و ایشان، خواندگان دعوای فعلی هستند.
- در دعوای بر میت، هرچند ادله خواهان طبق قواعد عام حاکم بر ادله کامل باشد؛ اما اتیان سوگند استظهاری نیز لازم است.
- در کلیه امور مالی و غیرمالی کاربرد دارد.
- برخلاف سوگند بتی و تکمیلی، صدور قرار اتیان سوگند استظهاری، منوط به درخواست مدعی نیست و قاضی می تواند رأسا مدعی را سوگند دهد.
- ادای این سوگند، بر عهده مدعی است.
- این سوگند نیز، مانند سوگند تکمیلی و برخلاف سوگند بتی، قابل رد به طرف مقابل نیست. اگر مدعی از اتیان سوگند امتناع کند، به دلیل عدم کفایت ادله، حکم، علیه او صادر می شود.
- اگر علاوه بر طرف ادعا، خود صاحب حق نیز فوت کرده باشد، هریک از وراث شخص صاحب حق، باید نسبت به سهم خود، سوگند یاد کنند. در این صورت، دعوی نسبت به سهم ایشان اثبات می شود.
سؤال: آیا دعاوی غیرمالی نیز قابل اقامه علیه وراث متوفی است یا خیر؟
جواب: آن دسته از دعاوی غیرمالی که قائم به شخص است، مانند طلاق، تمکین یا سلب حضانت، قابل اقامه علیه وراث متوفی نیست، اما آن دسته از دعاوی غیر مالی که قائم به شخص نیست، مانند اثبات نسب، قابل طرح علیه وراث متوفی است.
سؤال: أیا در دعوای بر میت، سوگند خواهان لازم است یا لزوم آن بسته به نظر قاضی است؟
جواب: در این خصوص، با دو نص قانونی مواجه ایم:
- ماده ۱۳۳۳ ق.م: طبق این ماده « حاکم می تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند
- ماده ۲۷۸ ق.آ.د.م: که بیان می دارد: «در دعوای بر میت پس از اقامه بینه، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورت امتناع از سوگند، حق وی ساقط می شود.
درخواست اتیان سوگند
- اتیان سوگند، منوط به صدور قراری، به نام قرار اتیان سوگند است.
- این قرار در شمار قرارهای اعدادی است.
- در سوگند بتی و تکمیلی، قاضی نمی تواند رأسا، قرار اتیان سوگند صادر کند و صدور أن، منوط به درخواست مدعی است. اگر قاضی رأسا چنین قراری صادر کند و شخص را سوگند دهد. بر این سوگنده هیچ اثری مترتب نیست.
- در سوگند استظهاری، قاضی می تواند رأسا و بدون درخواست مدعی سوگند دهد.
- درخواست سوگند، برخلاف سایر ادله که باید در دادخواست قید شود تا قبل از ختم دادرسی امکان پذیر است. درخواست سوگند، می تواند کتبی یا شفاهی باشد.
- مدعی می تواند از درخواست اتیان سوگند رجوع کند، اما بعد از اتیان سوگند، رجوع از این درخواست منتفی است.
نقش وکیل در استناد به سوگند
در این خصوص، باید توجه داشت که:
- استناد سوگند و درخواست صدور قرار اتیان سوگند، از وکیل پذیرفته است و نیاز به تصریح در وکالت نامه ندارد
- قبول سوگند یا رد سوگند به طرف مقابل، از وکیل پذیرفته است؛ اما نیاز به تصریح در وکالت نامه دارد
- اتیان سوگند از وکیل پذیرفته نیست.
طریقه اتیان سوگند
متن سوگند را دادگاه تعیین می کند و سوگند باید مطابق قرار دادگاه ادا شود.
- در قرار اتیان سوگند، باید موضوع سوگند و شخصی که عهده دار سوگند است، تعیین شود
- سوگند با لفظ جلاله واله، باله یا تاله با نام خداوند متعال به سایر زبان ها، ادا می شود.
- سوگند به اشخاص (مانند سوگند به پیامبران)، سوگند به اماکن (مانند سوگند به کعبه مقدسه) و سوگند به اشیاء سوگند قضایی محسوب نشده و فاقد اثر است
- تفاوتی بین مسلمان و غیر مسلمان، در ادای سوگند به نام خداوند متعال نیست.
- دادگاه می تواند سوگند را تغلیظ کند.
- اگر طرفین حاضر نباشند، دادگاه تعیین وقت کرده و طرفین را احضار می کند. در احضاریه، علت حضور قید می شود.
- اگر شخصی که اتیان سوگند بر عهده اوست، به دلیل لال بودن یا لکنت زبان، قادر به تکلم نباشد، دادگاه، به وسیله مترجم یا متخصص، منظور او را کشف می کند. و. اتیان سوگند باید در جلسه دادگاه رسیدگی کننده به دعوی انجام شود؛ اما اگر اداکننده سوگند به واسطه عذر موجه نتواند در دادگاه حاضر شود، دادگاه، حسب اقتضای مورد، وقت دیگری برای سوگند معین می کند یا دادرسی دادگاه نزد او حاضر می شود یا به قاضی دیگر نیابت می دهد تا او را سوگند داده و صورت مجلس را برای دادگاه ارسال کند و بر اساس آن رأی صادر می کند.
- اگر کسی که باید سوگند یاد کند، برای قبول یا رد سوگند مهلت بخواهد، قبول این امر بسته به نظر قاضی است. دادگاه می تواند به اندازه ای که موجب ضرر طرف نشود، به او یک بار مهلت بدهد.
اتیان سوگند در دعاوی شخص محجور
در دعاوی راجع به محجورین، اتیان سوگند توسط ولى، وصی یا قیم منتفی است؛ مگر نسبت به اعمالی که از شخص أنها صادر شده است. از آنجاکه شخص محجور نمی تواند سوگند یاد کند و به دلیل قائم به شخص بودن سوگند، نماینده او، مانند ولی قهری یا قیم نیز نمی تواند اتیان سوگند کند، بنابراین
- سوگند بتی: اگر هریک از مدعی یا مدعی علیه، محجور باشند، استناد به سوگند بتی، منتفی است؛ چراکه سوگند بتی می تواند بر عهده مدعی یا مدعی علیه قرار گیرد.
- سوگند تکمیلی: اگر مدعی، محجور باشد، استناد به سوگند تکمیلی، منتفی است؛ اما اگر مدعی علیه دلار باشد، استناد به سوگند تکمیلی، امکان پذیر است؛ چراکه این سوگنده بر عهده مدعی است و محجوریت مدعى علیه، تأثیری در آن ندارد.
سوگند استظهاری: اگر مدعی، محجور باشد استناد به سوگند استظهاری، منتفی است. در این حالت ادعای او علیه میت به استناد سایر ادله پذیرفته است و نیازی به سوگند استظهاری نیست.
اتیان سوگند در دعاوی شخص حقوقی
از آنجا که مدیران شخص حقوقی، نمایندگان آن محسوب می شوند و سوگند قایم به شخص است، مدیران شخص حقوقی نمیتوانند برای اثبات دعاوی شخص حقوقی با دفاع در این دعاوی، اقدام به اتیان سوگند کنند. بنابراین ..
- سوگند بتی: اگر هر یک از مدعی یا مدعی علیه، شخص حقوقی باشد، استناد به سوگند بتی، منتفی است؛ چراکه سوگند بتی میتواند بر عهده مدعی یا مدعی علیه قرار گیرد.
- سوگند تکمیلی: اگر مدعی، شخص حقوقی باشد، استناد به سوگند تکمیلی منتفی است؛ اما اگر مدعی علیه شخص حقوقی باشد، استناد به سوگند تکمیلی امکان پذیر است.
- سوگند استظهاری: اگر مدعی، شخص حقوقی باشد، استناد به سوگند استظهاری منتفی است. در این حالت ادعای او علیه میت، به استناد سایر ادله او پذیرفته است و نیازی به سوگند استظهاری نیست. در سوگند استظهاری، حالتی که مدعی علیه شخص حقوقی باشد، قابل تصور نیست.
