چک اسناد تجاری می باشد و برای دارنده چک در جهت عدم وصولش مشکلاتی را ایجاد میکند برای کمک و آشنایی بیشتر با قوانین چک حتما با شماره زیر جهت پیشگیری از عدم وصول و اقدام به برگشت و یا سازش با وکیل مشاوره نمایید۰۲۱۸۸۱۴۰۸۰۸
چک یک سند تجاری است که قانونگذار آن را جزء اسناد عادی دانسته؛ ولی از آن حمایت کرده و به آن اعتبار بخشیده و ضمانت اجراهایی را برای چک بلامحل لحاظ کرده که موجب شده تا چک در حکم سند رسمی قرار بگیرد.
ماده ۲ قانون چک در این زمینه بیان می دارد:
«چک های صادر عهده بانک هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا می شوند همچنین شعب آنها در خارج از کشور در حکم اسناد لازم الاجراء است.
و دارنده چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت نبودن محل و یا به هر علت دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد.
می تواند طبق قوانین و آئین نامه های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقی مانده آن را از صادرکننده وصول نماید».
ولی گاهی اوقات ممکن است دارنده چک نتواند با این روش ها به پول برسد، لذا در این موارد می تواند با یک سری اقدامات قانونی، مانع از فعالیت های شخص صادر کننده چک شود، از جمله این محدودیت ها می تواند شامل ممنوع الخروجی صادر کننده از کشور شود.
یا اینکه با گرفتن حکم جلب صادر کننده چک، زمینه حبس را برای او فراهم کند یا اینکه می تواند با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت از بانک، مانع از صدور دسته چک مجدد برای صادر کننده چک شود.
در این مبحث به ضمان اجرای سوم یعنی عدم صدور دسته چک برای کسی که دارای چک برگشتی بوده یعنی دارای سوء اثر می باشد خواهیم پرداخت.
منظور از برگشت چک چیست؟
ماده ۳ قانون صدور چک بیان می دارد:
«صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد.
و نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج نماید یا دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد.
و نیز نباید چک را به صورتی تنظیم نماید که بانک به عللی از قبیل عدم مطابقت امضاء یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری نماید.
هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد بانک به آن شرط ترتیب اثر نخواهد داد»
اما گاهی اوقات ممکن است به دلایل مختلفی صادرکننده چک در روزی که چک باید پاس بشود و یا حتی تا ۱۰ روز بعداز آن نیز نتواند مبلغ چک را تامین کند.
در این حالت به درخواست شخص دارنده چک (ذینفع)، بانک نسبت به صدور گواهی عدم پرداخت اقدام خواهد نمود که به این صدور گواهی می گویند گواهی چک برگشتی.
منظور از ذینفع در تبصره ۱ ماده ۱۴ قانون صدور چک آمده است:
«ذینفع در مورد این ماده کسی است که چک به نام او صادر یا ظهر نویسی شده یا چک به او واگذار گردیده باشد (یا چک در وجه حامل به او واگذار گردیده)».
وظیفه بانک در چک برگشتی
در این حالت بانک مربوطه موظف است نام صاحب حساب را به عنوان شخصی که دارای سوء اثر در زمینه صدور چک می باشد را به بانک مرکزی اعلام نماید.
ماده ۵ قانون صدور چک در این زمینه بیان می دارد:
«در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک، بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده با قید مبلغ دریافت شده پشت چک، آن را به بانک تسلیم نماید.
بانک مکلف است بنا به درخواست دارنده چک فوراَ کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای با مشخصات مذکور در ماده قبل، آن را به متقاضی تحویل دهد.
به گواهینامه فاقد کد رهگیری در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی‌شود.
چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده، بی‌محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک، جانشین اصل چک می‌شود.
در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید».
محدودیت های صاحب حساب چک برگشتی
پس اگر این شخص بخواهد از خدمات بانکی مانند دریافت وام و تسهیلات یا تقاضای دسته چک جدیدی و… استفاده نماید، لازم است که نسبت به رفع سوء اثر از چک برگشتی اقدام نماید.
ماده ۵ مکرر قانون صدور چک در این زمینه بیان می دارد:
«بعد از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه مراتب را به صورت برخط به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می‌دهد.
پس از گذشت بیست و چهار ساعت کلیه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری حسب مورد مکلفند تا هنگام رفع سوء اثر از چک، اقدامات زیر را نسبت به صاحب حساب اعمال نمایند:
- عدم افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید؛
- مسدود کردن وجوه کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک یا مؤسسه اعتباری دارد به میزان کسری مبلغ چک به ترتیب اعلامی از سوی بانک مرکزی؛
- عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت نامه های ارزی یا ریالی؛
- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی».
نکته ای که در اینجا لازم است مورد توجه قرار بگیرد این است که طبق بخشنامه جدید بانک مرکزی افراد دارای سابقه چک برگشتی یا دارای بدهی غیرجاری یا فاقد شرایط لازم برای گرفتن دسته چک، در صورتی که بخواهند افتتاح حساب اعم از قرض الحسنه یا جاری بکنند، هیچ مشکلی نخواهند داشت ولی به آنها دسته چک داده نخواهد شد.
آیا می توان از چک برگشتی رفع سوء اثر کرد؟
بله، با توجه به شرایطی که از سوی بانک مرکزی در این زمینه اعلام شده است، می توان گفت که امکان رفع سوء اثر از چک برگشتی برای صادر کننده چک بلامحل فراهم شده است.
قانون جدید چک برگشتی
در صورتی چکی برگشت زده شود به درخواست دارنده چک متصدی بانک از طریق دسترسی به تمامی حساب های صادرکننده در هر بانکی باشد می تواند به میزان وجه چک برگشتی از حساب های صادرکننده برداشت نموده و نسبت به وصول چک اقدام نماید.
ولی اگر هیچ کدام از حساب ها موجودی نداشته باشد می تواند از طریق دادگاه و یا از طریق اداره ثبت نسبت به مطالبه وجه چک نماید.
روش های رفع سوء اثر از چک برگشتی چیست؟
برای رفع سوء اثر از چک برگشتی چند روش وجود دارد.
تبصره ۳ ماده ۵ مکرر قانون صدور چک در این زمینه بیان می دارد:
«در هر یک از موارد زیر، بانک مکلف است مراتب را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی اعلام کند تا فورا و به صورت برخط از چک رفع سوء اثر شود»
- دارنده صادر کننده چک باید مبلغ مورد نیاز را به حساب جاری خود در بانک واریز کند و بانک نسبت به مسدود کردن این مبلغ اقدام خواهد کرد تا شخص دارنده چک (ذینفع) بتواند آن مبلغ را دریافت کند.
در اینجا یعنی زمانی که دارنده چک به پول خودش دست پیدا کرد، بانک از چک برگشت خورده رفع برگشت خواهد کرد و صادر کننده چک می تواند از بانک بخواهد که نسبت به رفع سوء اثر از چک مربوطه اقدام نماید.
البته ممکن است دارنده چک نسبت به دریافت مبلغ اقدامی انجام ندهد، در این حالت بانک باید ظرف مدت ۳ روز به دارنده چک اطلاع بدهد که مبلغ چک تامین شده و او می تواند نسبت به دریافت آن اقدام نماید و از چک برگشت خورده رفع برگشت خواهد کرد و اگر او اقدامی در این زمینه انجام نداد، این مبلغ تا ۱ سال نزد بانک باقی خواهد ماند
- صادر کننده همچنین می تواند با گرفتن رضایت از دارنده چک و گرفتن لاشه چک از او، به بانک مراجعه کند و با تقدیم لاشه چک به بانک و دریافت رسید، از بانک مربوطه درخواست کند تا نسبت به رفع سوء اثر از چک مربوطه اقدام کند.
ماده ۱۷ قانون صدور چک در این زمینه بیان می دارد: «وجود چک در دست صادر کننده دلیل پرداخت وجه آن و انصراف شاکی از شکایت مگر این که خلاف این امر ثابت گردد».
- گاهی اوقات ممکن است دارنده چک از دادن لاشه چک امتناع کند یا اینکه لاشه چک مفقود شده باشد یا به سرقت رفته باشد و…، در این حالت صادر کننده می تواند با جلب رضایت ذینفع و گرفتن رضایت نامه محضری از او و ذکر دلیل عدم ارائه لاشه چک و ارائه آن به بانک، از بانک درخواست رفع سوء اثر از چک را بنماید.
- اگر هیچ کدام از این روش امکان اجرایی نداشته باشد، صادر کننده چک می تواند با واریز مبلغ چک به حساب جاری خودش از بانک بخواهد تا زمان تعیین تکلیف چک برگشتی یا مسدود کردن آن به مدت ۲۴ ماه، نسبت به رفع سوء اثر از چک اقدام کند.
البته انجام این روش منوط به این است که حساب مذکور قبلاً به هر دلیلی مسدود نشده باشد.
پس در صورت وجود این شرایط، بانک مربوطه باید ظرف ۵ روز به دارنده چک اطلاع بدهد که محل چک تامین شده است تا با مراجعه به بانک نسبت به دریافت وجه چک اقدام نماید.
- گاهی اوقات ممکن است صادر کننده چک با در دست داشتن حکم قضایی به بانک مراجعه کرده و تقاضای رفع سوء اثر از چک مربوطه را بنماید.
- گاهی اوقات نیز ممکن است صادر کننده چک تا ۱۰ روز بعد از برگشت چک، اقدام به تامین کسری موجودی حساب جاری یا جلب رضایت دارنده چک و گرفتن لاشه چک از او نکند یا نتواند رضایت محضری از او بگیرد، در این حالت می تواند با استناد به ماده ۱۸۳ آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی مبنی بر اجرای چک (با ذکر مشخصات اصلی چک) با ارائه نامه ای از مرجع ثبتی ذی صلاح به بانک مربوطه، تقاضای رفع سوء اثر از چک مربوطه را بنماید.
- سپری شدن سه سال از تاریخ دریافت گواهینامه عدم پرداخت بشرط عدم طرح دعوای حقوقی و شکایت کیفری
- ارائه نامه از طریق دادگاه و یا اداره ثبت مبنی بر اتمام عملیات اجرائی
هزینه و زمان لازم برای ثبت سوء اثر چک برگشتی
در صورتی که مشتری ظرف مدت ۱۰ روز کاری پس از برگشت چک، نسبت به تامین کسری موجودی سپرده قرض‌الحسنه جاری، ارائه لاشه چک یا رضایتنامه محضری ذینفع چک یا یکی از ۶ روش مذکور اقدامی ننماید.
به درخواست شخص دارنده چک و پرداخت مبلغ ۱۲ هزار تومان بایت صدور گواهی عدم پرداخت، بانک موظف است اطلاعات مربوط به گواهینامه عدم پرداخت را به سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی ارسال کند.
در صورتی که دارنده حساب به یکی از طُرُق مذکور نسبت به رفع سوء اثر از چک برگشتی اقدام نموده باشد.
با پرداخت مبلغ ۱۴ هزار تومان و درخواست رفع سوء اثر از چک برگشتی، ظرف مدت ۷ تا ۱۰ روز کاری می تواند نتیجه اقدامات انجام شده در جهت رفع سوء اثر را در شعبه مربوطه پیگیری نماید.
البته اخیراً نیز سامانه ای طراحی شده تا فرد بدون مراجعه به بانک و تنها با دادن کد ملی و شماره حساب مربوطه بتواند نسبت به استعلام سوء اثر اقدام نماید.
درحال حاضر چه روشی برای رفع سوء اثر از چک برگشتی وجود دارد؟
درحال حاضر با توجه به آخرین اصلاحیه نسبت به چک برگشتی، بانک مرکزی با صدور بخشنامه ای در ۳۰/۷/۱۳۹۸ اعلام کرد.
با توجه به راه اندازی سامانه ای در قوه قضائیه جهت استعلام چک های برگشتی، تمامی بانک ها مکلف هستند با استعلام از مرکز آمار و فن آوری اطلاعات قوه قضائیه (سایت عدل ایران)، در صورتی که چک برگشتی دارای سه سال سابقه باشد.
و هیچ شکایتی اعم از حقوقی یا کیفری در رابطه با آن ثبت نشده باشد، صاحب حساب می تواند نسبت به رفع سوء اثر از چک برگشتی اقدام نماید.
(ناگفته نماند که برای این روش قبلاً مدت ۷ سال تعیین شده بود).
نتیجه گیری
چک به عنوان یک سند تجاری می باشد که دارای پشتوانه و ضمانت اجراهای قانونی می باشد. در صورتی که دارنده چک اقدام به صدور چک کرده باشد موظف است.
در تاریخ مندرج در چک نسبت به تامین محل چک اقدام نماید و اگر به هر دلیلی موفق به انجام این کار نشود، ذینفع می تواند نسبت به برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت اقدام نماید.
در این حالت شخص صادر کننده دارای سوء پیشینه خواهد شد که در نتیجه آن از یکسری امتیازات و تسهیلات محروم خواهد شد. لذا می تواند نسبت به رفع سوء اثر از چک اقدام نماید.
روش هایی که برای رفع سوء اثر از چک می تواند انجام بدهد ۶ روش می باشد که در تبصره ۳ ماده ۵ مکرر قانون صدور چک به آنها اشاره شده است.
نکته : درصورتی که صادرکننده برای رفع اثر از چک به اصل چک دسترسی نداشته باشد می تواند.
از طریق دفاتر اسناد رسمی اقدام به تنظیم و مطالبه رضایتنامه رسمی نموده و با بهمراه د اشتن این رضایت نامه به بانک مراجعت کرده و از این طریق اقدام به رفع اثر از چک برگشتی نماید.
سوالات متداول
هزینه لازم برای صدور گواهی عدم پرداخت و رفع سوء اثر از چک برگشتی چقدر می باشد؟
هزینه صدور گواهی عدم پرداخت برای شخص ذینفع مبلغ ۱۲ هزار تومان و هزینه مربوط به رفع سوء اثر برای صادر کننده چک، مبلغ ۱۴ هزار تومان خواهد بود.
در صورت عدم اقدام صاحب حساب برای رفع سوء اثر، زمان لازم برای رفع سوء اثر از چک برگشتی چند سال می باشد؟
در گذشته ۷ سال بوده ولی طبق قانون جدید این زمان ۳ سال می باشد.
در صورتی که صاحب حساب برای رفع سوء اثر اقدام کند، چقدر زمان خواهد برد؟
در این حالت از ۷ تا ۱۰ روز از صادرکننده چک بلامحل رفع سوء اثر خواهد شد.
آیا شخص دارای سوء اثر می تواند نسبت به افتتاح حساب و گرفتن دسته چک اقدام کند؟
بله؛ ولی تا زمانی که نسبت به رفع سوء اثر اقدام نکند، به این شخص دسته چک تعلق نخواهد گرفت.
4 پاسخ
با سلام از زمان برگشتی چک های بنده تقریبا ۴ سال گذشته و شکایتی هم نیست اشخاصی هم که چک بنده دستشون هست میگن چک رو گم کردیم تعهد نامه محضری هم بهم نمیدن به بانک هم که مراجعه میکنم میگه یا لاشه چک یا تعهد نامه محضری باید بیارم الان سوال من اینجا چجوری من رفع سو کنم از چک ها وقتی از تاریخش هم گذشته؟
سلام: اگر هیچ اقدامی نسبت به چک نشده باشدشامل مرور زمانه چک شده و دیگر قابل پیگیری نیست.
سلام،بنده چک برگشتی دارم که بعد از یک روز کاری پاس شده،برای رفع سو اثر باید به همان شعبه ایی مراجعه کنم که چک رو برگشت زده؟!
سلام: باید از همین شعبه نامه ای بگیرید ببرید به بانکی که برگست را زده است