رازداری و حفظ اسرار یکی از پسندیده ترین صفات انسان است. حفظ اسرار حرفه ای در مشاغل مختلف با توجه به اهمیت شغل به دلیل اینکه با جامعه در ارتباط است از حساسیت خاصی برخوردار است.
یکی از این مشاغل پزشکی است حفظ اسرار بیماران یکی از اصول و قوانین اخلاقی در حرفه پزشکی است.
برخی افراد به دلایل مختلف ممکن است بیماری خود را از خانواده و دوستان خود پنهان کنند ولی به ناچار این اسرار و اطلاعات را به پزشک خود بازگو می کنند پزشک نیز مکلف به حفظ این اسرار و افشای آن مخالف با منشور حقوق بیمار است (مگر در موارد خاص).
قانون گذار ما نیز به دلیل آسیب هایی که ممکن است از افشای اسرار حرفه ای با توجه به حرفه و شغل به دیگران وارد شود و یا موجب اخلال در نظم جامعه شود قوانینی را تصویب کرده است.
اگر شخصی که اسرار و اطلاعات مربوط به بیماری را به پزشک خود بگوید و پزشک برخلاف قوانین این اسرار را افشا کند برخلاف حقوق بیمار خود عمل کرده و شخص می تواند از مجرای قانونی احقاق حق کند.
تحت چه شرایطی که می‌توانیم از پزشک افشا کننده رازمان شکایت کنیم؟
افشا در لغت به معنای آشکار نمودن، ابراز و برملا کردن است. اسرار جمع سر و در لغت به معنی رازها نهانی ها می باشد.
ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی عنوان می کند:
اطباء و جراحان و ماماها و دارو فروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می شوند هرگاه در غیر از موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شوند.
تفسیر ماده ۶۴۸ بیان شده:
- استناد ماده شامل کلیه صاحبان مشاغل رسمی دولتی و غیر دولتی از جمله پزشکان که با مردم در ارتباط هستند می شود.
- جرم موضوع ماده جرمی مطلق و قابل گذشت است.
مطلق بودن جرم به این معنی است که به صرف ارتکاب عمل واقع می شود اعم از اینکه به نتیجه برسد یا خیر و در ماده مذکور نیز صرف افشای سَر جرم محقق می شود.
قابل گذشت بودن جرم به این معناست که با شکایت شاکی شروع و با گذشت او متوقف می شود. - مرتکب موضوع ماده باید به موجب قانون مکلف به حفظ اسرار باشد و به مناسبت شغل خود از سر آگاه شود.
یعنی اگر کارمند پزشکی مثلا دستیار او به این اسرار دست پیدا کند، آن را افشا نماید به این مجازات محکوم نخواهد شد. - منظور از افشا نمودن مطلع نمودن اشخاصی است که صلاحیت دسترسی و آگاهی از اطلاعات مورد نظر را ندارند.
در ماده ۶۴۸ بیان شده:
“در غیر از موارد قانونی” که شامل مواردی می شود که به صراحت در قوانین خاص ذکر شده باشد که در این صورت پزشک مسئولیتی اعم مسئولیت مدنی کیفری و انتظامی ندارد و پزشک مجاز به افشای اسرار بیمار خود است به عبارت دیگر اصل بر این است که پزشک باید اسرار بیمار خود را حفظ کند مگر در موارد استثنائی.
موارد استثنائی که پزشک مجاز به افشای اسرار بیمار است
رضایت بیمار: خود بیمار رضایت داشته باشد که اطلاعات در مورد بیماری و … در اختیار دیگران قرار بگیرد که این شرط منوط به داشتن اهلیت است.
پیشگیری از وقوع جرم: در صورتی که بیمار از قصد خود برای ارتکاب جرمی مانند قتل و … به پزشک بگوید.
پزشک می تواند نیرو های انتظامی و قضایی را مطلع کند و جرم افشای اسرار تحقق پیدا نمی کند.
بیماری های واگیردار: ماده ۱۳ قانون طرز جلوگیری از بیماری های آمیزشی و واگیردار مصوب ۱۳۲۰ مقرر می دارد:
پزشکان آزاد و همه بنگاه های بهداری که معاینه و درمان بیماری های آمیزشی انجام می دهند، موظفند در آخر هر ماه تعداد بیماری های آمیزشی را که دیده اند و قبلا به پزشک دیگری مراجعه نکرده اند بدون ذکر نام به بهداری بفرستند.
ولادت و وفات: ماده ۱۹ و ۲۴ قانون ثبت احوال صدور گواهی ولادت و فوت نیز از موارد مجاز افشای اسرار پزشکی است.
دستور مراجع قضائی: هرگاه به دستور مراجع قضائی لازم باشد تا پزشک اطلاعاتی را برای کشف حقیقت در اختیار مرجع قضائی قرار دهد این امر قانونی است.
افشای اسرار پزشکی کودکان و نوجوانان: قانون به والدین و سرپرست کودک اجازه دسترسی به اطلاعات پزشکی را می دهد به عبارتی دیگر افراد بالای ۱۶ سال حق دارند بدون اجازه والدین به پزشک مراجعه و پزشک ملزم به حفظ اسرار او می باشد.
عدم تحقق افشای اسرار در خصوص بیماران روانی
شخصی دچار اختلال روانی و جنون است به پزشک و یا روانپزشک مراجعه می کند و در مورد اختلال روانی و … خود به پزشک می گوید و یا در طول درمان دچار اختلال روانی می شود.
پزشک از یک طرف باید به حفظ اسرار بیمار خود پایبند باشد از طرفی دیگر باید مصالح جامعه و تهدیدهایی که این بیماران برای جامعه دارند را مورد توجه قرار دهد.
در این مورد پزشک باید چه کاری انجام دهد؟
آیا ملزم به حفظ اسرار بیمار است؟
لایحه حمایت از حقوق افراد مبتلا به اختلالات روانی مصوب ۲۶/۰۱/۱۳۹۹ در ماده ۶ عنوان می کند:
در صورت وجود شواهدی مبنی بر لزوم ارزیابی جهت بستری ضروری فرد و استنکاف وی از حضور برای معاینه توسط روان پزشک مراتب به مرجع قضایی صالح گزارش می شود …
ماده ۹ در موارد بستری ضروری بیمارستان باید رضایت آگاهانه سرپرست قانونی فرد را کسب نماید.
در صورت عدم امکان کسب رضایت سرپرست قانونی فرد برای بستری ضروری، بیمارستان مکلف است ظرف مدت ۲۴ ساعت موضوع را به مراجع قضائی اطلاع دهد.
ذیل ماده این لایحه ۱۱ نیز بیان کرده: تمدید بستری ضروری بیش از دو ماه، منوط به تایید مرجع قضائی با کسب نظر پزشک قانونی می باشد.
از این مواد نتیجه گیری می شود که در مورد بیماری اختلال روانی در مواردی افشای اسرار غیر قابل تعقیب و گزارش دادن آن جز وظایف پزشک است از این رو پزشک را نمی توان به بهانه افشای اسرار بیمارانی که اختلال روانی دارند تعقیب نمود.
تغییر جنسیت افراد و وظیفه حفظ اسرار
در مورد تغییر جنسیت آیا پزشک موظف گزارش دادن به مراجع صالح است یا موظف به حفظ اسرار شخص در مورد تغییر جنسیت؟
تغییر جنسیت مراحلی دارد که شخص موظف به طی مراحل است.
برای تغییر جنسیت، بعد از اطمینان از وجود تضاد بین جسم و روان به کمک دو روانپزشک باید به دادگاه مراجعه و درخواست تغییر جنسیت خود را بدهد و بعد از رجوع به پزشک قانونی برای تایید اختلال جنسی توسط پزشکان و روانپزشکان معتمد پزشکی قانونی این تغییر جنسیت در بیمارستان هایی مانند بیمارستان حضرت زهرا (س) که از طرف وزارت بهداشت برای انجام این عمل ها معرفی شده اند انجام می گیرد.
پزشک باید مجوزی که از دادگاه صادر می شود را از بیمار درخواست کند که در این مورد افشای اسرار با رضایت و خواست خود شخص انجام می گیرد.
پس پزشک، ملزم به رعایت سلسله مراتب است و انجام این عمل و افشا نکردن اطلاعات به بهانه جرم انگاری افشای اسرار، تخلف پزشکی و قابل تعقیب است.
در صورت افشای اسرار بیمار، پزشک چه مسئولیتی دارد؟
مسئولیت پزشک در قبال عدم رازداری و افشای اسرار پزشکی را می توان به سه دسته تقسیم کرد.
- الف) مسئولیت مدنی
- ب) مسئولیت انتظامی
- ج) مسئولیت کیفری
الف) مسئولیت مدنی
در صورتی که پزشک مبادرت به افشای اسرار بیمار خود کند باید خسارتی که بخاطر این افشای سر به بیمار خود زده را جبران کند که میزان و نحوه این خسارت توسط دادگاه مشخص می شود که می تواند شامل خسارت مالی، عذرخواهی کتبی با درج در روزنامه یا به هر طریقی از جمله فضای مجازی از طریق پست گذاشتن و … باشد.
ب) مسئولیت انتظامی
در ماده ۴ آیین نامه انتظامی سازمان نظام پزشکی افشای اسرار بیمار تخلف است و مطابق ماده ۱۴ این آیین نامه پزشک به صورت کتبی توبیخ و در صورت تکرار محرومیت از سه ماه تا یک سال از اشتغال را به همراه دارد.
ج) مسئولیت کیفری
شدیدترین مسئولیت پزشک در صورت افشای اسرار مسئولیت کیفری است که عنصر قانونی آن ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی است که مجازات سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شوند.
زمانی که بیمار جز جامعه سیاسی، ورزشکار، هنرمند باشد با حساسیت بیشتری از سوی مراجع قضائی تعقیب می شود.
طریقه شکایت از پزشک متخلف افشاگر
افرادی که از پزشکان شکایت دارند می توانند به دادسرای پزشکی ناحیه ۱۹ تهران مراجعه و در شهرستان نیز به دادسراهای صلاحیت عام مراجعه کنند و شکوائیه پر کنند.
طریقه پر کردن شکایت نیز مانند شکایت عادی می باشد.
