حریم خصوصی یا حق بر خلوت در قانون و عرف جامعه ممکن است تعریف های متفاوتی داشته باشد اما آنچه واضح است این است که در تمام نظام های حقوقی دنیا حریم خصوصی مورد احترام است و تعدی به آن را جایز نمی دانند.
از طرفی حریم خصوصی با حق شهروندی قابل بیان است و با هم ملازمه دارند به نوعی که اگر حریم خصوصی افراد رعایت نشود مانند این است که حق شهروندی آنان رعایت نشده است.
در رعایت حریم خصوصی می توان به موردی مثل عدم شنود مکالمات تلفنی، تامین امنیت در فضای مجازی و مواردی دیگر اشاره کرد.
با توجه به این که عقل بشر خود به فهم این مطلب رسیده است که حق خلوت و حریم خصوصی دیگران باید حفظ شود لذا به تبع آن قانون گذار می آید و برای آن در موارد تعدی، تعیین مجازات می کند.
قبلا توضیح دادیم، کسی که عکس های شخصی دیگری را بدون اجازه او منتشر می کند؛ در واقع به حریم خصوصی و شخصی آن شخص متعرض شده و به همین جهت هم قانون وی را مستحق مجازات می داند.
تعریف حریم خصوصی
تعریف حریم خصوصی با توجه به نوع حکومت و نوع فرهنگ حاکم بر جامعه ممکن است متفاوت باشد.
لذا این اختلاف عقاید و سلیقه ها نیز باعث می شود که تعاریف متفاوتی از حریم خصوصی ارائه شود.
اگرچه همانطور که گفتیم در پذیرش اصل رعایت آن اختلافی وجود ندارد.
اما به نظر می رسد برای آشنایی با حوزه حریم خصوصی باید مفهوم دیگری را نیز در نظر داشته باشیم به نام حوزه عمومی، حوزه عمومی جایی است که گروه های اجتماعی و مردم در آن حضور دارند و همه در آن زندگی می کنند.
در مقابل، حوزه شخصی جایی است که متعلق به خود فرد است و دیگران در آن حضور ندارند. لذا مصادیق و تعریف حریم خصوصی را با تمایز آن از حوزه عمومی می توان تشخیص داد.
حریم خصوصی در قوانین ایران
آنچه به نظر می آید این است که از حریم خصوصی تعریفی در قوانین صورت نگرفته است لذا در این مورد باید به عرف رجوع کرد؛ به این دلیل که ما در این باره حقیقت قانونی نداریم لذا این خود مجوزی است برای رجوع به حقیقت عرفی.
با اینکه در قوانین تعریفی از آن نشده است اما در مواردی به آن اشاره شده و در قانون اساسی نیز به آن پرداخته شده است.
در «قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می کنند» برای کسانی که به حریم دیگران تعدی می کنند؛ مجازات تعیین شده.
حریم خصوصی و تفتیش ماشین توسط نیروی انتظامی
آنچه در قانون وجود دارد ممنوعیت تفتیش اشیا و اشخاص است مگر در مواردی خاص.
بارها مشاهده شده که کسانی بدون هیچ دلیلی اقدام به بازرسی و تفتیش وسایل و ماشین دیگران می کنند که این امر خود تجاوز به حریم خصوصی به حساب می آید.
اداره کل قوانین و امور حقوقی ناجا در اقدامی بخشنامه می کند که در جرایم غیر مشهود بدون کسب اجازه از مقام قضایی میت وان ماشین ها را تفتیش و بازرسی کرد که البته این بخش نامه به دلیل تعارض با قانون توسط دیوان عدالت اداری باطل شد.
آیا داخل ماشین حریم خصوصی محسوب می شود؟
این امر با تفتیش متفاوت است، بحث بر سر حریم خصوصی بودن یا نبودن ماشین اختلافی است و همیشه ماجرای آن به خاطر به حجابی، آلودگی صوتی بر سر زبان ها می افتد.
همچنان که گفته شد تفتیش مثلا صندوق عقب یا داشبورد حریم خصوصی محسوب می شود. اما داخل اتومبیل طبق قانون وسایل نقلیه حریم خصوصی محسوب نمی شوند.
در تبصره ماده ۵ قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر حریم خصوصی و حریم عمومی تعریف شده و بر اساس آن
اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می گیرند، مانند قسمت های مشترک آپارتمان ها، هتل ها، بیمارستان ها و نیز وسایل نقلیه مشمول حریم خصوصی نیست.
حریم خصوصی در قانون اساسی
حریم خصوصی در اصولی از قانون اساسی به آن اشاره شده است.
مانند اصل ۲۲
اصل ۲۲: حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.
اصل ۲۳: تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ‌کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مواخذه قرار دارد.
اصل ۲۵: بازرسی و نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.
حریم خصوصی در قانون آیین دادرسی کیفری
قوانین دادرسی تضمین کننده حقوق ماهوی هستند یعنی ضمانت اجراهایی هستند برای حقوق تعیین شده افراد.
در آیین دادرسی کیفری بیشتر از سایر قوانین به این امر پرداخته شده است.
موادی مانند ماده ۹۶،۹۷،۹۸،۱۰۰،۱۰۳،۱۰۶،۱۱۳،۱۲۹،۱۳۱ مرتبط با حریم خصوصی هستند.
حریم خصوصی در قانون مجازات اسلامی و جرایم رایانه ای
در این قانون نیز موادی به حریم خصوصی اشاره شده است که گاها به صورت تلویحی به حریم خصوصی مرتبط است و گاها مستقیما مرتبط است.
موادی مانند ماده ۵۷۰،۵۹۳،۵۹۷، ۶۰۱،۶۰۲،۶۰۵،۶۰۸،۶۰۹، ۶۹۱ و موارد دیگر در قوانین خاص.
ماده ۶۹۱: هر کس به قهر و غلبه داخل ملکی شود که در تصرف دیگری است اعم از آنکه محصور باشد یا نباشد یا در ابتدای ورود به قهر و غلبه نبوده ولی بعد از اخطار متصرف به قهر و غلبه مانده باشد علاوه بر رفع تجاوز حسب مورد به یک تا شش ماه حبس محکوم می شود.
هر گانه مرتکبین دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهند شد.
ماده ۶۰۵: هر یک از مامورین ادارات و موسسات مذکور در ماده (۵۹۸) که از روی غرض و بر خلاف حق درباره یکی از طرفین اظهار نظر یا اقدامی کرده باشد به حبس تا سه ماه یا مجازات نقدی تا مبلغ یک میلیون و پانصد هزار ریال و جبران خسارت وارده محکوم خواهد شد.
در قانون جرائم رایانه ای نیز مواردی را به حریم خصوصی اختصاص داده که از جمله آن ماده ۷۴۴ و ۷۴۵ می باشد که ملحق شده به قانون مجازات اسلامی.
حریم خصوصی در قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
در این قانون هم موادی وجود دارند که به حریم خصوصی پرداخته اند از جمله مواد ۱۴،۱۵،۱۶،۱۷،۱۸
حریم خصوصی در قانون حقوق شهروندی
این قانون که یک ماده واحده و ۱۵ بند دارد مانند برخی قوانین دیگر به طور ضمنی با صریح به وضع مقرراتی درباره حریم خصوصی پرداخته است.
از جمله بند های ۱ تا ۸ در ارتباط با این قضیه است.
نتیجه گیری
حریم خصوصی بخشی از زندگی و حیات شخص به حساب می آید و قابل احترام و دارای رسمیت است جدای از عرصه حوزه عمومی زندگی افراد. می توان گفت حریم خصوصی یکی از اساسی ترین حقوق در حقوق بشر به شمار می رود.
حوزه و قلمرو حقوق خصوصی به شکلی نیست که افراد بتوانند بدون اجازه وارد آن بشوند.
در بالا توضیح دادیم که حریم خصوصی تعریف واحدی ندارد و حقیقت قانونی هم ندارد به این معنا که در قانون تعریفی برای آن ارائه نشده است لذا در این زمینه و تعیین حدود حریم خصوصی باید به عرف مردم مراجعه کرد.
برای بیات مصادیق، می توان به مواردی مثل:
حق محرمانگی و پنهان ساختن برخی امور از دیگران، حق کنترل بر اطلاعات شخصی، حق حمایت از کرامت و شخصیت فرد و…اشاره کرد.
سوالات متداول
حریم خصوصی در چه قوانین به آن اشاره شده است؟
در بالا از قوانینی نام بردیم که در آن چه ضمنی و چه مستقیم از حریم خصوصی سخن گفته است مثل قانون مجازات، قانون آیین دادرسی کیفری، قانون حفظ حقوق شهروندی و…
آیا نیرو انتظامی می تواند ماشین ها را تفتیش کند؟
عدم تفتیش اشیا از حقوق حریم خصوصی افراد است و در جرایم غیر مشهود این امر قانونی نیست.
از مصادیق حریم خصوصی چه مواردی قابل ذکر هستند؟
می توان به مواردی مثل حق محرمانگی اشاره کرد مثل قانون جرائم رایانه ای که انتشار عکس های خصوص را جرم می داند و مصداق دیگر عدم تفتیش بدون دلیل قانونی و عدم شنود مکالمات و.. است.
