اسناد زیادی در قانون تجارت ما جز اسناد تجاری محسوب می شوند اما در عرف تجاری کشور ما دو سند تجاری چک و سفته هستند که بیشترین کاربرد را در بین اقشار مختلف جامعه ایفا می کند.
چک و سفته نقش بسیاری در تسهیل معاملات و قرارداد ها داشته است اما این دو سند دارای تفاوت ها و تمایزهایی نسبت به یکدیگر می باشند که وجود همین تفاوت ها و تمایزها است که یکی از اسناد را نسبت به دیگری دارای برتری نسبی کرده است.
در این متن قصد داریم به بررسی ماده ۲ قانون صدور چک که به بررسی یکی از مهم ترین آثار و وجه تمایز های چک نسبت به دیگر اسناد تجاری محسوب می شود پرداخته می شود.
ماده ۲ قانون صدور چک جدید
چک های صادره عهده بانک هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا می شوند همچنین شعب آن ها در خارج از کشور در حکم اسناد لازم الاجراء است و دارنده چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت نبودن محل و یا به هر علت دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد می‌تواند طبق قوانین و آئین‌نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقی مانده آن را از صادر کننده وصول نماید.
برای صدور اجرائیه دارنده چک باید عین چک و گواهی نامه مذکور در ماده ۴ و یا گواهی نامه مندرج در ماده ۵ را به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم نماید.
اجرا ثبت در صورتی دستور اجرا صادر می‌کند که مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادر کننده در بانک از طرف بانک گواهی شده باشد. دارنده چک اعم از کسی است که چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشت نویسی (ظهر نویسی) شده یا حامل چک (در مورد چکهای در وجه حامل) یا قائم مقام قانونی آنان.
انواع چک
چک یک نوع سند تجاری است که صادر کننده آن به جهت خرید کالا، تضمین و… به طرف مقابل تسلیم می کند و مکلف است که در تاریخ مندرج در سر رسید آن (تاریخ پرداخت چک) وجوهی را که نزد بانک صادر کننده چک دارد در تاریخ سر رسید به دارنده چک پرداخت نماید.
چک در قانون صدور چک دارای انواع مختلفی می باشد به موجب ماده یک قانون صدور چک:
چک عادی: چکی است که اشخاص عهده بانک‌ها به حساب جاری خود صادر می‌کنند و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.
چک تایید شده: چکی است که اشخاص عهده بانک‌ها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه (منظور بانکی که قرار است چک را پرداخت کند) پرداخت وجه آن تایید می‌شود.
چک تضمین شده: چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود.
چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هریک از شعب آن بانک توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌گردد.
مزیت های چک نسبت به سایر اسناد
یکی از مهم ترین مزیت های چک نحوه انتقال آن است. به طوریکه چک به راحتی قابل انتقال است. دارنده چک اگر به نام او صادر شده باشد صرفا با یک امضای ساده می تواند آن را انتقال دهد یا اگر چک در وجه حامل باشد بدون احتیاج به امضا و با صرف تسلیم چک به شخص دیگری انتقال واقع شده است.
دیگر مزیت آن در خصوص نحوه وصول و الزام صادرکننده به پرداخت آن است.
به موجب قانون آئین دادرسی مدنی اسناد تجاری چک و سفته در صورت درخواست دارنده آن، و درصورت طرح دعوا به جهت وصول آن، بدون اینکه نیازی به پرداخت مبلغی باشند می توانند از دادگاه تقاضا کنند که معادل وجه چک از اموال صادر کننده توقیف می نماید تا صادر کننده چک نتواند به جهت فرار از دین اموال خود را به دیگری انتقال دهد و به میزان مبلغ چک، دارایی صادر کننده توقیف و در مصون بماند.
اما همه آنچه ی که گفته شد در خصوص چک و سفته مشترک است اما ماده ۲ قانون صدور چک امتیازی به چک اعطا کرده است که آن را از سفته و بسیاری از اسناد متمایز کرده است که در ادامه به بیان آن خواهیم پرداخت.
امتیاز ویژه چک نسبت به سایر اسناد چیست؟
به موجب ماده ۲ قانون صدور چک: چکهای صادر عهده بانک‌هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا می‌شوند همچنین شعب آنها در خارج از کشور در حکم اسناد لازم‌الاجرا است و دارنده چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت نبودن محل یا به هر دلیل دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد می‌تواند طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقیمانده آن را از صادرکننده وصول نماید.
در خصوص اسناد لازم الاجرا که در متن ماده به عنوان اشاره شده و در تکمیل آن می بایست بیان داشت که، اسناد لازم الاجرا به اسنادی گفته می شوند که توسط دفاتر اسناد رسمی (برای مثال اقرار نامه یا هبه یک ملک که در دفاتر اسناد رسمی واقع می شود) یا اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک صادر می شود و مطابق با قانون یک سند رسمی محسوب می شود.
اسناد لازم الاجرا این مزیت را نسبت به اسناد عادی دارد که علاوه بر اینکه در دادگاه ها صالح به رسیدگی قابل طرح و پیگیری می باشد از طریق اداره ثبت نیز قابل طرح و پیگیری می باشد.
چک یک سند عادی است ولی به موجب قانون ۲صدور چک، چک علی رغم اینکه یک سند عادی است قانونگذار آن را جز اسناد لازم الاجرا قرارداده و مزیت های اسناد لازم الاجرا برای چک نیز قائل شده است.
ذکر این نکته ضروری است که این مزیت فقط و فقط در خصوص چک است و سفته را شامل نمی شود. حال که با این مورد خاص و ویژه چک آشنا شدیم می بایست در خصوص طریقه اقدام آن نیز پرداخته شود.
نحوه اقدام و مطالبه چک از طریق اداره ثبت
پس از آشنایی با اسناد لازم الاجرا و آگاهی از این موضوع که چک هم جز اسناد لازم الاجرا محسوب می شود به نحوه مطالبه و اقدام که اصطلاحا به آن اجرای ثبت می گویند بپردازیم.
برای اقدام به جهت صدور اجرائیه، متقاضی باید با به همراه داشتن اصل مدارک به همراه کپی برابر با اصل به اداره ثبت مراجعه کرده و ضمن تکمیل فرم مربوط به تقاضای اجرائیه درخواست خود را ثبت نماید.
لازم به ذکر است که گواهی عدم پرداخت چک نیز ضمیمه تقاضای اجراییه شود همچنین مطابق با تبصره ماده ۲ قانون صدور چک: اجراء ثبت در صورتی دستور اجرا صادر می‌کند که مطابقت امضای چک به نمونه امضای صادرکننده در بانک از طرف بانک گواهی شده باشد.
پس از ثبت تقاضا، مفاد اجراییه به خوانده (کسی که مکلف به پرداخت وجه است) ابلاغ می شود و او مکلف است ظرف ۱۰روز اقدام به پرداخت وجه یا معرفی مال بنماید.
حال اگر خوانده در این مدت مالی معرفی نکند و اقدام به پرداخت وجه ننماید متقاضی اجرایه می تواند با معرفی اموال از خوانده تقاضای توقیف مال و پرداخت از آن محل را بنماید.
نتیجه گیری مبحث
درپایان و به جهت نتیجه گیری کلی از آنچه که گفته شد، چک یک نوع سند عادی است که دارای مزیت های فراوانی از جمله سهولت در انتقال، سهولت در توقیف اموال صادرکننده چک جهت وصول وجه و… است که البته در سفته هم این مزیت ها موجود است اما مزیتی که فقط مختص به چک بوده اقدام به جهت وصول وجه آن از طریق دوایر اجرای ثبت اسناد است.
این امر زمانی اهمیت می یابد که امروزه رسیدگی در دادگاه ها به دلیل کثرت پرونده ها بسیار طولانی بوده و اقدام از طریق اجرای ثبت دادگاه به مراتب سریع تر از اقدام از دادگاه می باشد.
سوالات رایج
- هزینه صدور اجراییه از طریق اداره ثبت اسناد به چه میزان است؟
هزینه اجراییه معادل ۵ درصد ارزش مال مورد تقاضا می باشد که پس از اجرا از خوانده قابل وصول است.
- آیا در صدور اجراییه می توان علیه سایر مسئولان چک اجراییه صادر کرد؟
پاسخ منفی است و فقط می توان علیه صادر کننده اجراییه صادر کرد نه ضامن و ظهرنویس.
- آیا خسارت تاخیر تادیه چک از طریق اجرای ثبت قابل وصول است؟
پاسخ منفی است و فقط از طریق دادگاه می توان خسارت تاخیر تادیه را از مسئولان چک گرفت.
