در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۶۱ انتخابات مجلس خبرگان رهبری (خبرگان قانون اساسی) برگزار شد که مجموعاً ۸۳ نفر برگزیده و در روز ۲۴ مرداد ۱۳۶۲ اولین جلسه آن را تشکیل دادند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و پذیرش مردمی رهبری این حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی، قانون نویسان قانون اساسی پس از مباحث بسیار و اخذ نظر از امام خمینی بر این شدند که نهادی تحت عنوان مقام رهبری و مجلسی تحت عنوان مجلس خبرگان رهبری به عنوان شورایی که ناظر بر نهاد رهبری و همچنین انتخاب رهبر در قانون اساسی پیش بینی شود که در پیش نویس اولیه قانون اساسی، مورد تدوین قرار گرفت و برای همه پرسی به رأی عموم گذاشته شد، در نهایت مورد تأیید ملت ایران قرار گرفت.
تردیدی بر نقش فعال مجلس خبرگان رهبری نمی توان داشت اما به دلیل عدم معرفی صحیح و شناخت عموم مردم جامعه، این مجلس در ظاهر متروک مانده اما در عمل از طریق کمیسیون ها و بازوان اجرایی و اداری خود مستمراً اقداماتی در جهت اهداف و وظایف خویش انجام می دهند که در نوشتار حاضر تلاش می شود ابتدا، شناختی نسبی نسبت به ساختار و تشکیلات مجلس خبرگان رهبری ایجاد نموده، سپس با تشریح وظایف و شرایط نمایندگان موضوع را بسط دهیم.
ساختار و تشکیلات مجلس خبرگان رهبری
در ساختار کلی مجلس خبرگان رهبری شاهد دو بازوی اصلی هیأت رئیسه و کمیسیون ها هستیم:
الف- هیأت رئیسه مجلس خبرگان رهبری
مجلس خبرگان رهبری در هر دوره دارای دو هیأت رئیسه یعنی هیأت رئیسه سنی (موقت) و هیأت رئیسه دائم است.
منظور از هیأت رئیسه سنی این است که در اولین جلسه هر دوره از مجلس خبرگان رهبری که به رأی مردم هر حوزه انتخاب می شوند، هیأت رئیسه سنی بر اساس سن نمایندگان تعیین می شوند که مسن ترین نماینده از اعضای خبرگان رهبری سمت رئیس هیأت رئیسه سنی را دارد و نماینده بعدی که سن کمتری از رئیس هیأت رئیسه سنی دارد در جایگاه نائب رئیس انتخاب می شوند، دو نفر از جوان ترین اعضای خبرگان رهبری به عنوان منشی هیأت رئیسه سنی تعیین شده و کار اولین جلسه مجلس خبرگان رهبری را انجام می دهند.
هیأت رئیسه سنی در اولین جلسه مجلس خبرگان رهبری وظیفه اداره جلسه افتتاحیه، اجرای مراسم تحلیف نمایندگان و اجرای انتخابات هیأت رئیسه دائم را انجام می دهند، و به کار خود پایان می دهند.
هیأت رئیسه دائم مجلس خبرگان رهبری که به همت هیأت رئیسه سنی انتخابات آن در صحن علنی مجلس برگزار می شود، به رأی مخفی نمایندگان انتخاب می شوند و معیار برای مرحله اول رأی گیری انتخاب رئیس مجلس خبرگان با اکثریت مطلق آرا ( نصف بعلاوه یک) انجام می شود و اگر در مرحله اول هیچ یک از نامزدها حائز احتساب اکثریت مطلق آراء نشدند.
رأی گیری در مرحله دوم از میان دو نفر از نامزدها که بیشترین رأی را در مرحله اول آورده اند، برگزار و با اکثریت نسبی (بیشترین رأی) رئیس مجلس خبرگان رهبری انتخاب می شود.
هیأت رئیسه دائم مجلس خبرگان رهبری علاوه بر رئیس، دو نائب رئیس، دو منشی و دو کارپرداز دارند، که با اکثریت نسبی آراء نمایندگان حاضر در مجلس، با رأی مخفی انتخاب می شوند، و کار خود را برای دو سال آغاز می کنند.
رئیس مجلس خبرگان رهبری علاوه بر مدیریت جلسات مجلس، بر تمامی امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس خبرگان نظارت دارد و ارتباط منسجم و منظمی با مقام معظم رهبری دارد.
از دیگر وظایف رئیس مجلس خبرگان رهبری، امضای مصوبات قانونی مجلس و ارائه گزارش سالانه از عملکرد و اقدامات هیأت رئیسه به مجلس خبرگان رهبری است.
ب- کمیسیون های مجلس خبرگان رهبری
با هدف تدقیق و بررسی کارشناسانه امور محوله به مجلس خبرگان رهبری، کمیسیون هایی بعنوان بازوان اداری-اجرایی مجلس به شرح زیر وجود دارد.
کمیسیون اصل ۱۰۸ قانون اساسی:
وظیفه اصلی کمیسیون اصل ۱۰۸ قانون اساسی بررسی و تدوین قوانین مربوط به خبرگان از جمله قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری، آیین نامه های داخلی و سایر قوانین که به موجب اصل ۱۰۸ در حوزه اختیارات مجلس خبرگان رهبری می باشد.
این کمیسیون متشکل از یازده نفر عضو اصلی و چهار نفر عضو علی البدل می باشد.
کمیسیون امور مالی و اداری:
همانطور که از نامش پیداست، به بررسی امور مالی و اداری مجلس خبرگان از جمله ارسال و دریافت مراسلات، ابلاغ ها و انجام مکاتبات با سایر نهادها و ارگان های دولتی یا حکومتی.
از نُه عضو اصلی و سه عضو علی البدل تشکیل شده است.
کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسی:
این کمیسیون متشکل از یازده نفر عضو اصلی و چهار نفر عضو علی البدل که به بررسی شرایط و صفات رهبر و همچنین اشخاصی که در مظان انتخاب رهبری قرار دارند، می پردازد و مستمراً نتایج را به هیأت رئیسه مجلس خبرگان رهبری ارسال می دارد.
تمامی گزارشاتی که این کمیسیون تهیه می شود در حکم اسناد طبقه بندی شده محسوب می شود و تا زمانی که به تصویب مجلس خبرگان نرسیده است، در اختیار دیگران قرار نمی گیرد.
این کمیسیون وظیفه گردآوری و تهیه گزارشات جامع و کامل نسبت به تحولات مهم داخلی و خارجی از جمله مسائل سیاسی، مدیریتی، امنیتی و اقتصادی را دارند.
بیشتر بخوانید: وظایف و اختیارات رئیس قوه ی قضاییه
کمیسیون تحقیق اصل ۱۱۱ قانون اساسی:
این کمیسیون در راستای موضوعات پیش بینی شده در اصل ۱۱۱ قانون اساسی از جمله بررسی دارا بودن شرایط و صفات مقام رهبری، تحقیقات و مذاکراتی را بصورت محرمانه انجام می دهد.
سایر نمایندگان مجلس خبرگان رهبری نتیجه هر گونه تحقیق و گزارش خود را در اختیار این کمیسیون قرار می دهند تا کمیسیون در قالب گزارشی جامع آن را برای قرائت و بحث و بررسی در صحن مجلس خبرگان رهبری ارسال کنند.
کمیسیون بررسی راه های پاسداری و حراست از ولایت فقیه:
مهم ترین مسائل که در این کمیسیون مورد بررسی قرار گیرد شامل:
- تحقیق و پژوهش در موضوع حکومت اسلامی، بالاخص ولایت فقیه، تألیف و نشر موضوعات مرتبط با ولایت فقیه.
- معرفی ولایت فقیه در مجامع علمی داخل و خارج از کشور.
- بررسی شیوه های مناسب تدریس و ترویج آموزه ها و اندیشه های حکومت اسلامی و ولایت فقیه در سطوح مختلف علمی از جمله مدرسه و دانشگاه.
وظایف مجلس خبرگان رهبری
وظایف مجلس خبرگان رهبری حول محور سه وظیفه اصلی در گردش است:
- انتخاب.
- برکناری.
- نظارت.
انتخاب رهبر:
مجلس خبرگان رهبری که به انتخاب و رأی مستقیم مردم برگزیده شده اند، در دوران غیبت امام عصر (عج) و بر مبنای نصوص فقهی، ولی فقیه امت مسلمین را انتخاب و با استعانت از وجدان الهی، و رعایت اصول قانونی اساسی و احراز شرایط مقام رهبری، نسبت به انتخاب رهبر اقدام می کنند و رأی خبرگان رهبری به نمایندگی از ملت ایران، نقش بیعت مردم را با رهبر منتخب دارد.
در انجام این وظیفه خطیر کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ مجلس خبرگان رهبری مستمراً گزارشات و اطلاعات جمع آوری شده خود را برای هیأت رئیسه ارسال تا مجلس پس از مداقه بر اوصاف و شرایط افراد واجد شرایط رهبری، نسبت به رأی گیری در خصوص انتخاب شخص صالح اقدام کنند.
برکناری یا عزل رهبر:
مطابق با قانون اساسی و اصل ۱۱۱ آن، تدوام رهبری مشروط بر استمرار شرایط و شایستگی تعیین شده در رهبر بستگی دارد و با از بین رفتن هر یک از شرایط رهبری، مجلس خبرگان رهبری با توجه به گزارشات واصله نسبت به تصمیم گیری در خصوص عزل مقام رهبری اقدام می کنند.
البته در صورت فقدان هر یک از شرایط و اوصاف مقام رهبری مندرج در اصل ۱۰۹ قانون اساسی، رهبر منعزل می شود (یعنی خود به خود از مقام خود برکنار می شود) و تصمیم گیری مجلس خبرگان رهبری صرفاً تصمیمی اعلامی است و جنبه تأسیسی ندارد.
بیشتر بخوانید: وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی
نظارت بر رهبر:
دیگر وظیفه مجلس خبرگان رهبری نظارت بر اعمال و رفتار مقام رهبری است که با توسل به کمیسیون تحقیق اصل ۱۱۱ قانون اساسی خود نظارتی مستمر بر ایشان دارد.
در واقع مجلس خبرگان رهبری با بهره گیری از کمیسیون تحقیق خود بررسی می نماید که رهبری دچار ناتوانی و اضمحلال در انجام وظایف و اختیاراتش نشده است تا در صورت کسب گزارش مورد وثوق، موضوع را با مطرح کردن در صحن مجلس، نسبت به تصمیم گیری در آن خصوص اقدام کنند.
وضع و تفسیر قوانین مجلس خبرگان:
مطابق اصل ۱۰۸ قانون اساسی، مجلس خبرگان رهبری خود متولی وضع و تصویب قوانین مرتبط با خود شده است، که این قوانین در کمیسیون اصل ۱۰۸ قانون اساسی مورد بحث و بررسی قرار می گیرند و پس از تدوین به منظور تصویب به صحن مجلس خبرگان روانه می شوند.
رسیدگی به بودجه سالانه مجلس خبرگان:
کمیسیون امور مالی و اداری در تصویب بودجه سالانه مجلس خبرگان رهبری نقش اصلی را اجرا می کند که پس از بررسی گزارش امور مالی و استخدامی مجلس و هزینه کرد و مبلغ بودجه پیشنهادی برای بخش های مختلف مجلس خبرگان رهبری را در قالب گزارشی مشروح به صحن مجلس خبرگان رهبری ارسال تا نمایندگان مردم، نسبت به تصویب وجوه و بودجه مورد نیاز خود تصمیم گیری کنند.
شرایط نمایندگان مجلس خبرگان رهبری
اصل ۱۰۸ قانون اساسی تعیین شرایط نمایندگان مجلس خبرگان رهبری را برای دوره اول، به عهده فقهای شورای نگهبان گذاشته و برای دوره های بعدی بر عهده خود مجلس خبرگان قرار داده است.
اما با بررسی شرایط نمایندگان دوره های پیشین و فعلی مجلس خبرگان رهبری می تواند اوصاف و الزاماتی را برای هر کاندید تعیین کرد.
این موارد به شرح زیر است:
- دارا بودن فقاهت و آگاهی از مسائل سیاسی، اجتماعی، بگونه ای که نماینده به شخصه قدرت بر تجزیه و تحلیل امورات و مسائل سیاسی و اجتماعی روز را داشته باشد.
- داشتن تقوا و درستکاری که صرفاً صلاح و مصلحت جامعه اسلامی را معیار تصمیمات خود قرار دهد نه منافع فردی و گروهی.
- شهرت داشتن به دیانت و شایستگی اخلاقی
- اعتقاد بر نظام مقدس جمهوری اسلامی
- نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی
البته جدای از اوصاف و شرایط نمایندگان، این نکته در نظر گرفته شود که داوطلبان انتخابات مجلس خبرگان رهبری ضرورتی ندارد که متولد یا مقیم حوزه انتخابیه خود باشند.
البته مرجع تشخیص و بررسی دارا بودن اوصاف و شرایط داوطلبان انتخابات مجلس خبرگان رهبری به موجب تبصره یکم ماده سوم قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری، فقهای شورای نگهبان می باشند.
نتیجه گیری
نتیجتاً در این نوشتار با شاکله مجلس خبرگان رهبری آشنا شدیم و آموختیم در ورای مجالس خبرگان رهبری، کمیسیون های تخصصی وجود دارند که بعنوان بازوان مجلس وظیفه یار رساندن در انجام وظایف اصلی مجلس خبرگان رهبری را دارند و هم چنین آموختیم که مجلس خبرگان رهبری حوزه اصلی وظایفش پیرامون انتخاب، عزل و نظارت بر مقام رهبری است و می توانید نسبت به الزامات و نیازمندی های خویش قوانین مربوط به خود وضع و تصویب کند.
