بعد از فوت هر انسانی نیاز است تا نسبت به حقوق، اموال و دیونی که از این شخص برجای مانده است تعیین تکلیف شود، در این میان ممکن است ورثه به شکل های گوناگونی رفتار نمایند.
یعنی ممکن است برخی وراث بدون هیچ اختلافی نسبت به ارث برجای مانده تعیین تکلیف کنند.
اما برخی دیگر به دلیل پاره ای اختلافات، طی دادخواستی از دادگاه بخواهند تا نسبت به تقسیم ارث بین آنها اقدام کند.
نکته ای که لازم است مورد توجه قرار بگیرد این است که در صورت بروز اختلاف در تقسیم ارث و لزوم مراجعه به دادگاه، لازم است این عمل با مشورت و همکاری یک وکیل متخصص در زمینه تقسیم ترکه انجام بگیرد تا ضمن صرف هزینه و زمان کمتر، بتوان به نتایج بهتری در این زمینه دست پیدا کرد.برای راهنمایی با شماره ۰۲۱۸۸۱۴۰۸۰۸ تماس حاصل فرمایید.
تَرَکه چیست؟
در خصوص اینکه مال چیست، در قانون مدنی تعریفی از مال به میان نیامده است؛ ولی بطور کلی باید گفت «مال چیزی است که دارای ارزش داد و ستد بوده و در مقابل آن پول پرداخت شود».
البته معیار تمییز ارزش مال، عرف می باشد.
برای اینکه انسانی بتواند دارای مال باشد، باید اهلیت داشته باشد، ماده ۹۵۶ قانون مدنی در این زمینه بیان می دارد:
«اهلیت برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می‌شود».
بنابراین آنچه که میت «مُوَرِّث» بعداز مرگ خودش از حقوق و اموال (أعم از دارایی مثبت و منفی) باقی می گذارد را در اصطلاح حقوق «تَرَکه یا ارثیه» می نامند.
یک وکیل تقسیم ترکه می داند که خالص اموال یعنی اموال منهای بعضی از دیون و واجبات مالی، ترکه متوفی را تشکیل می دهند و مبنای تقسیم نیز همان خالص ترکه می باشد.
نحوه ی تقسیم ترکه
اگر این ارثیه که از شخص متوفی بر جای مانده است، بین ورثه بر اساس قانون ارث تقسیم شودکه هر فردی بر اساس سهمی که در قانون مشخص شده است مالک می شود در این حالت تقسیم ترکه اتفاق افتاده است. تقسیم ترکه ممکن است به صورت توافقی بین ورثه انجام شود یا ممکن است با ارائه دادخواست به دادگاه انجام شود.
ماده ۵۸۹ قانون مدنی در این زمینه بیان می دارد:
«هر شریک المال می تواند هر وقت بخواهد تقاضای تقسیم مال مشترک را بنماید؛ مگر در مواردی که تقسیم به موجب این قانون ممنوع یا شرکا به وجه ملزمی، ملتزم بر عدم تقسیم شده باشند».
همچنین ماده ۵۹۱ قانون مدنی نیز بیان می دارد:
«هرگاه تمام شرکا به تقسیم مال مشترک راضی باشند تقسیم بنحوی که شرکا تراضی نمایند به عمل می‌آید و در صورت عدم توافق بین شرکا، حاکم اجبار به تقسیم می‌کند مشروط بر اینکه تقسیم مشتمل بر ضرر نباشد که در این صورت اجبار جایز نیست و تقسیم باید به تراضی باشد».
بیشتر بخوانید: وجوه اختلاف بین ورثه در خصوص تصرفات ترکه و استیفای حقوق خود
ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی نیز در این زمینه بیان می دارد:
«در صورت تعدد ورثه، هریک از آنها می توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهند»، که به آن «درخواست تقسیم ترکه» می گویند.
در خواست تقسیم ترکه توسط وکیل تقسیم ترکه نیز قابل طرح است.
برای تقسیم ترکه چه مقدماتی لازم است؟
وکیل تقسیم ترکه به این نکته را به وراث خاطر نشان خواهد کرد که وارث یا وارثان متوفی اگر بخواهند اموال برجای مانده را بین خودشان به صورت توافقی تقسیم کنند لازم است ابتدا قرض های متوفی را پرداخت کنند و سپس باید ببینند که آیا متوفی نسبت به ارثیه وصیتی دارد یا نه.
پس اگر وصیتی داشته باشد، و در آن نسبت به یک سوم ارثیه تعیین تکلیف کرده باشد، لازم است که بر اساس آن عمل شود، اما اگر در مورد بیش از یک سوم اموالش وصیتی داشته باشد، ورثه می توانند فقط تا یک سوم آن را اجراء کنند یا اینکه با توافق یکدیگر، نسبت به بیشتر از یک سوم نیز بر اساس وصیت عمل کنند، در پایان هرآنچه که باقی بماند را می توانند بین خودشان تقسیم کنند.
اما اگر بخواهند از طریق دادگاه نسبت به تقسیم ترکه اقدام کنند، که معمولاً این کار زمانی انجام می شود که دچار اختلاف شوند یا اینکه یکی از ورثه محجور یا غائب باشد، در این حالت هرکدام از ورثه که محجور نباشد یا وکلای تقسیم ترکه، می توانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، با همراه داشتن یکسری مدارک «گواهی فوت و شناسنامه متوفی، کپی شناسنامه ورثه، استشهادیه محضری مبنی بر منحصر بودن ورثه به افراد معرفی شده، گواهی مالیات بر ارث» درخواست صدور «گواهی انحصار وراثت» بدهد.
سپس این دفتر پرونده را به شورای حل اختلاف مربوطه ارجاع خواهد داد و در این شورا باید نسبت به اخذ برگه ای اقدام کنند که در آن تاریخ ولادت و فوت متوفی و همچنین تعداد همسر و فرزندان متوفی و میزان سهم الإرث هریک از آنها مشخص شده است.
البته علاوه بر ورّاث، افراد دیگری نیز می توانند نسبت به دریافت این گواهی اقدام کنند، مثلاً شخص وصی، اشخاص ذینفع یا کسانی که از متوفی طلبکار هستند.
بنابراین هرکدام از این افراد می تواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ارائه مدارک و مستندات مربوط به متوفی و وارثان او «گواهی انحصار وراثت»، نسبت به ثبت دادخواست مبنی بر تسویه ترکه «یعنی تعیین دیون و حقوق متوفی، پرداخت دیون، انجام وصیت متوفی» و سپس تحریر ترکه، مهر و موم آن و تقسیم آن را بدهد، سپس دفتر خدمات الکترونیک قضایی بر اساس ماده ۲۰ قانون آئین دادرسی مدنی، برگه دادخواست را به دادگاه عمومی حقوقی «از نظر صلاحیت محلی» جهت رسیدگی ارسال خواهد کرد.
(معمولاً این امور به شورای حل اختلاف ارجاع داده می شود).
ماده ۲۰ قانون مدنی در این زمینه بیان می دارد:
«دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه می شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یادشده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است».
پس از ارجاع پرونده به شعبه مربوطه، دادگاه نسبت به تسویه و تحریر ترکه اقدام می نماید.
یعنی دادگاه دستور تهیه لیستی از اموال برجای مانده از متوفی و سپس مهر و موم کردن آنها را صادر می کند تا بعداً نسبت به تقسیم آن بر اساس قوانین ارث اقدام کند.
در صورتی که ترکه قابل تقسیم کردن نباشد
گاهی اوقات ممکن است ترکه به گونه ای باشد که قابل تقسیم کردن نباشد، در این حالت ممکن است دادگاه دستور فروش آن مال را از طریق تعیین قیمت توسط کارشناس و سپس دستور مزایده صادر کند.
در صورتی که مبلغ تعیین شده از طرف کارشناس، مورد استقبال مشتری قرار نگیرد، در مرحله بعد دادگاه مزایده را با بیست درصد کمتر از قیمت کارشناسی قبلی، تکرار خواهد کرد، و پس از فروش مال، سهم هرکدام از ورثه به طور جداگانه به صندوق دادگستری واریز خواهد شد و آنها می توانند در زمان تعیین شده، نسبت به دریافت آن اقدام نمایند.
ناگفته نماند که با مرگ شخص، تمام دیون مؤجل او تبدیل به حالّ خواهد شد، مثلاً اگر متوفی در زمان حیات خودش از کسی پولی قرض گرفت و قرار براین بود که آن قرض را سال آینده پرداخت کند، اکنون با فوت این شخص، قرض او باید همین الان پرداخت شود.
ماده ۲۳۱ قانون امور حسبی بیان میدارد:
«دیون مؤجل متوفی بعد از فوت، حال می شود».
نکته ای که در اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که گاهی اوقات ممکن است ورثه نسبت به دیون متوفی علم و آگاهی نداشته باشند یا ممکن است آگاهی داشته باشند.
ولی بدون توجه به ادای آن، نسبت به تقسیم آن اقدام نمایند، در این حالت برخی معتقدند که تا زمانی که دیون متوفی پرداخت نشده باشد، ورثه صاحب هیچ مالی نخواهند شد و برخی دیگر معتقدند که ورثه صاحب اموال می شوند منتها باید به نسبت سهم خود، برای پرداخت دیون متوفی اقدام نمایند.
یعنی طلبکار می تواند به ورثه رجوع کرده و نسبت به استیفای دیون، اقدام نماید.
ماده ۲۲۹ قانون امور حسبی در این زمینه بیان می دارد:
«تصرفات ورثه در ترکه از قبیل فروش و صلح و هبه و غیره، نافذ نیست؛ مگر بعد از اجازه بستانکاران و یا أدای دیون».
ماده ۸۷۱ قانون مدنی نیز بیان می دارد:
«هرگاه ورثه نسبت به اعیان ترکه معاملاتی نمایند مادام که دیون متوفی تادیه نشده است معاملات مزبوره نافذ نبوده و دیّان می‌توانند آن را بر هم زنند».
در صورتی که بدهی متوفی بیشتر از اموالش باشد
در این حالت هریک از ورثه می تواند آنچه از ترکه که به او تعلق گرفته را قبول یا ردّ کند، این قبول ممکن است به طور مطلق یا مقید باشد.
پس اگر قبول کند، البته به صورت مطلق و بدون قید و شرط، که در این حالت باید نسبت به پرداخت تمام بدهی های متوفی نیز اقدام کند.
چه بدهی های او بیشتر از ترکه باشد یا کمتر از آن.
اما اگر قبول کند منتها به شرط تحریر ترکه، در این حالت مسئولیت ورثه در پرداخت دیون، به میزانی خواهد بود که در تحریر ترکه نوشته شده است.
اما اگر آن را قبول نکرد، در این حالت هیچ چیزی از ترکه به او نخواهد رسید ضمن اینکه نسبت به باقیمانده بدهی های متوفی نیز هیچ مسئولیتی متوجه او نخواهد بود.
در پایان باید خاطر نشان کرد که مشورت با یک وکیل در زمینه تقسیم ترکه، خیال شما را از بابت انجام اقدامات قانونی راحت خواهد نمود.
گرو وکلای سنا با توجه به در نظر گرفتن تخصص گرایی در هر زمینه ای ، می تواند در زمینه ی تقسیم ترکه راهنمای شما باشد و در این مسیر وکلای با تجربه ی تقسیم ترکه در کنار شما خواهند بود.
نتیجه گیری
همانگونه که انسان وقتی به دنیا می آید دارای یکسری حقوق می باشد، بعد از فوت نیز لازم است نسبت به حقوق و اموالش تعیین تکلیف شود.
حقوق و اموالی که متوفی بعد از فوتش برجای می گذارد را در اصطلاح حقوقی «تَرَکه» می نامند.
اگر متوفی دارای بدهی ای باشد، لازم است که از محل این اموال تادیه شود، سپس در صورتی که نسبت به اموالش وصیتی کرده باشد، ورثه باید تا یک سوم اموالش نسبت به وصیت عمل کنند، البته عمل به وصیت به میزان بیشتر از یک سوم نیز تنها در صورتی که سایر ورثه راضی باشند، امکان پذیر خواهد بود.
در زمینه تقسیم اموال ممکن است ورثه به صورت توافقی به این عمل مبادرت بورزند یا اینکه نتوانند به توافق برسند، پس در این صورت لازم است به دادگاه صالح مراجعه کرده و از آن طریق نسبت به تعیین تکلیف حقوق و اموال متوفی اقدام نمایند.
سوالات متداول
تَرَکه چیست؟
آنچه که میت «مُوَرِّث» بعداز مرگ خودش از حقوق و اموال (اعم از دارایی مثبت و منفی) باقی می گذارد را در اصطلاح حقوق «تَرَکه یا ارثیه» می نامند.
مراد از درخواست «تقسیم ترکه» چیست؟
در صورت تعدد ورثه، هریک از آنها می توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهند»، که به آن «درخواست تقسیم ترکه» می گویند.
اولین گام توسط وکیل تقسیم ترکه برای تقسیم ترکه چیست؟
مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادن درخواست «گواهی انحصار وراثت».
برای دادن درخواست «گواهی انحصار وراثت» از طرف وکیل چه مدارکی لازم است؟
گواهی فوت و شناسنامه متوفی، کپی شناسنامه ورثه، استشهادیه محضری مبنی بر انحصار ورثه به افراد معرفی شده، گواهی مالیات بر ارث.
اگر قبول ترکه، قبل از تحریر ترکه باشد، تکلیف ورثه چیست؟
پس اگر به صورت مطلق و بدون قید و شرط باشد، باید نسبت به پرداخت تمام بدهی های متوفی نیز اقدام کند؛ اما اگر به شرط تحریر ترکه باشد، در این حالت مسئولیتش، به میزانی خواهد بود که در تحریر ترکه نوشته شده است.
اگر ورثه ترکه را قبول نکرد تکلیف چیست؟
در این حالت هیچ چیزی از ترکه به او نخواهد رسید ضمن اینکه نسبت به باقیمانده بدهی های متوفی نیز هیچ مسئولیتی متوجه او نخواهد بود.
