بعد از آن که افراد فوت می کنند، اموالی که از ایشان باقی می ماند باید میان ورثه او تقسیم شود که برای رسیدن به این تقسیم فرآیندی می باشد که در صدد توضیح این مراحل می باشیم که عبارتند از مهر و موم و تحریر ترکه و وصیت نامه ای که از متوفی باقی مانده است و سپس تقسیم ترکه.
برای آن که مخاطب و خواننده این نوشته را از مراجعه به قوانین امور حسبی راحت کنیم.
درصددیم تا در چند صفحه کوتاه تمام قواعدی که لازم است برای این که تمام مسائل تقسیم را بدانید جمع آوری کرده و مختصرا به توضیح آن می پردازیم.
ترکه چیست و مهر و موم به چه معناست؟
پس از فوت هر شخصی اگر اموالی از وی باقی بماند آن اموال دیگر اموال مجهول المالک نیستند بلکه به وراث وی می رسد و اگر به کسی بدهی داشته باشد از محل آن اموال این حساب را تصفیه می کنند.
به این اموالی که باقی مانده است ترکه می گویند.
این ترکه باید برای آن که حیف و میل نشوند؛ توسط هر شخصی خواه ورثه متوفی خواه اشخاص ثالثی که ممکن است دسترسی به آن اموال داشته باشند حفظ و نگهداری شود تا زمانی که وقت تقسیم برسد.
به این مراقبت و نگهداری و جلوگیری از حیف و میل ترکه متوفی مهر و موم ترکه می گویند، که با زدن موم گداخته شبیه به مهر های قدیمی و یا قرار دادن لاک بر درب آن جایی که اموال وجود دارد، انجام می گردد
درخواست مهر و موم کردن اموال از کسانی پذیرفته می شود که ممکن است حقی نسبت به آن اموال داشته باشند که شامل:
ورثه او و نمایندگان ورثه اش، کسی که به نفع او مالی را وصیت کرده باشد (مثلا بگوید برای شاگرد مغازه ام یک خانه ای در فلان جا گرفته ام آن خانه را به او بدهید که در این حالت آن شاگرد می تواند مهر و موم ترکه را بخواهد تا ملکش از بین نرود)، طلبکار متوفی اگر طلبش مستند به سند رسمی باشد، کسی که وصایت بر عهده اوست.
مثلا فرض کنید متوفی برای اموالش وصیت کرده باشد و کسی را مامور این وصیت قرار داده باشد آن مامور برای اجرای کامل وصیت می تواند ترکه را مهر و موم کند.
تمام کسانی که می توانستند درخواست مهر و موم ترکه را بدهند، می توانند درخواست رفع مهر و موم ترکه را هم بدهند.
معنای تحریر ترکه در بحث تقسیم اموال متوفی
مرحله بعد از رفع مهر و موم تحریر ترکه می باشد، تحریر ترکه به این معناست که مشخص شود متوفی چه اموالی دارد و چه دیونی دارد به عبارتی مشخص شدن دارایی های منفی و مثبت متوفی که در این متعلق حق ورثه و طلبکاران اوست که اگر ورثه و طلبکاری باشد.
که درخواست تحریر ترکه از ورثه متوفی و از وصی کسی که مامور اجرای وصیت نامه متوفی است پذیرفته می شود و دادگاه بخش برای این درخواست یک وقت معین می کند که البته وقت تعیین شده نباید کمتر از یک ماه و بیشتر از سه ماه باشد که این وقت در یک روزنامه داده می شود تا مطمئن شویم که همه از آن مطلع شده و در ساعت و روز معینی که در روزنامه گفته شده برای تحریر ترکه حاضر شوند اگر هم هر کدامشان حاضر نشود مانعی برای تحریر ترکه نمی باشد.
دیون متوفی و تقسیم اموال متوفی چگونه است؟
قبل از آن که به سراغ تقسیم ترکه بروند باید دیون و حقوقی که به عهده متوفی است را بعد از آن که هزینه کفن و دفن و سایر هزینه های ضروری مثل هزینه حفظ و اداره ترکه باید از محل همین اموال پرداخت بشود.
ورثه اگر ترکه را نگرفته باشند مسئولیتی نسبت به بدهی های متوفی ندارند که اگر ترکه برای پرداخت بدهی های متوفی کافی نباشد ترکه مابین طلبکاران به نسبت طلبشان تقسیم می شود.
رسیدگی به وصیت نامه متوفی
مرحله بعد از دیون متوفی وصیت نامه است که بعد از باز شدن وصیت نامه دادگاه اشخاصی که وصیت به نفع آن ها شده یا کسانی وصی معین شده اند مراتب را اطلاع می دهد تا بعد از عمل به اراده متوفی به تقسیم ترکه مابین ورثه برسیم.
تقسیم ترکه
تقسیم ترکه توسط هر یک از ورثه قابل پذیرش است درخواست تقسیم از هر ذی نفعی به جز ورثه هم قبول می شود مثل وصی و یا کسی که به نفع او وصیت شده ولی و یا قیم محجور (اگر مابین وراث یک نفر محجور باشد یعنی توانایی درک تقسیم را ندارد مثل کودک و یا دیوانه قیم برای تعیین می شود برای کسی که غایب است هم برای حفظ حقوق او قیم یا امین تعیین می شود)
نحوه تقسیم ترکه
درخواست تقسیم به صورت کتبی که مشتمل بر نام و مشخصات درخواست کننده متوفی و ورثه و اشخاص دیگری که ترکه باید بین آن ها تقسیم شود و سهام هر کدامشان باشد می باشد، اگر روشی برای تقسیم داشته باشند به همان عمل می شود اما اگر غایبی باشد و یا کسی مخالف آن طرح و روش باشد دیگر تحت قواعد ارث و زیر نظر کارشناس تقسیم صورت می گیرد.
که در این حالت تقسیم به سه روش می باشد که عبارتند از:
تقسیم به افراز که اولین روش است و راحت ترین آن که تمام اموال ما بین اشخاص تقسیم می شود فرض کنید یک خانه ای در شهر است و یک ویلایی در شمال و قیمت این دو ملک یکسان باشد که در این حالت خانه به یکی از اشخاص و ویلا به دیگری داده می شود.
روش دوم تقسیم به تعدیل است که فراگیر تر از روش قبلی می باشد.
تصور کنید یک خانه ای در شهر است و یک ماشین و زمین که قیمت ماشین و زمین با خانه برابری می کند در این جا اگر کسی که خانه را بردارد دیگر حقی نسبت به زمین و ماشین ندارد که در این حالت هر دو به یکسان می برند.
روش سوم که آخرین روش است تقسیم به رد می باشد به این معنا که همیشه نمی شود بین اموال متوفی اقسام شان به یک قیمت در بیاید در این جا مثلا ملکی باشد با یک زمین قیمت ملک بیشتر از زمین باشد کسی که ملک را می برد باید تفاوت قیمت آن را نسبت به زمین بپردازد تا تقسیم عادلانه باشد.
در این سه روشی که گفته کارشناس محترم مخیر نیست که هر کدام را خواست اجرا کند بلکه باید اگر به افراز شد دیگر سراغ روش های بعدی نرود که به اصطلاح حقوقی گفته می شود این سه روش در طول هم هستند.
یکی از بحث هایی که لازم است گفته شود بحث قرعه است. برای مثال اموال یکسان است اما ورثه توافقی بر آن ندارند که در این جا قرعه می زنند که به اسم هر کدام هر مالی در آمد همان را بر می دارد و دیگری نمی تواند اعتراضی داشته باشد.
زمانی که برای تقسیم ترکه پیش بینی می شود ابتدائا باید انحصار وراثت انجام شود که تا تعیین وراث یک ماه طول می کشد.
باید شروع زمان تقسیم ترکه را بعد از رفع تمام اختلافات فی مابین ورثه دانست بعد از تمام اختلافات اگر مال قابل تقسیم نباشد دادگاه دستور فروش مال مشاعی را صادر می کند، سپس اموال متوفی به مزایده گذاشته می شود پس از آن که فروش رفتند هزینه به دست آمده در صندوق دادگستری ریخته می شود و سهم هر یک به آن ها داده می شود که در این حالت غیر قابل تقسیم مهلتی حداقل ۶ ماهه می باشد و در حالات دیگر که به راحتی به سهم وراث می شود رسید مهلتی حداکثر ۴ ماهه می باشد.
برای تقسیم اموال کدام دادگاه باید دادخواست داد و مهلت آن چقدر است
دادگاه صالح برای امور ترکه با دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در حوزه و محدوده آن دادگاه بوده است اگر متوفی در ایران محل زندگی و اقامتگاه مشخصی نداشته باشد.
دادگاهی صالح است که اموال متوفی در آن جا باشد مثلا اگر متوفی در آمریکا زندگی می کرده است و اموال او در تهران بوده است دادگاه صالح به رسیدگی دادگاه عمومی تهران می باشد و اگر اموال وی متعدد باشند و در استان های متفاوتی باشند مثلا همان فرد علاوه بر تهران در شمال هم یک ویلا و در اصفهان و شیراز هم املاکی دیگر داشته باشد.
محل صالح دادگاهی است که مال غیرمنقول او در آنجا باشد (مال غیرمنقول زمین، خانه و ویلا را مال غیر منقول می گویند) و اگر در چند شهر مال غیر منقول داشت مثل مثالی که زدیم دادگاهی صالح است که اقدام او نسبت به سایر دادگاه ها مقدم تر بوده مثلا اگر پسرش در زمانی که پدر فوت کرده و درخواست برای ترکه به دادگاه عمومی تهران بدهد و یک دختر دیگر متوفی که در شمال است و متوجه شود درخواست برای ترکه را به دادگاه شمال بدهد، دادگاه شمال قرار رد صلاحیت می دهد چون دادگاه تهران زود تر نسبت به این امر اقدام کرده است.
نتیجه گیری
با فوت هر شخصی اموالی از او باقی می ماند که باید میان افرادی که حق دارند نسبت به آن اموال تقسیم شود که برای رسیدن به این تقسیم فرآیندی پیش بینی شده است که عبارت است از مهر و موم به معنای حفظ آن اموال از حیف و میل شدن، تحریر ترکه به معنای مشخص نمودن مقدار دارایی های متوفی و دیونی که دارد.
بعد از این که این فرآیند انجام شد دادگاه صالح به رسیدگی این امر را بررسی کردیم که به طور خلاصه آخرین محل اقامت متوفی است اگر محل زندگی اش در ایران نبوده در جاهایی است که مال غیرمنقول او بوده و در نهایت بین چند دادگاه دادگاهی که زودتر شروع کرده است همان صالح است و تقسیم را که به سه نحو است انجام می دهد.
تقسیم به افراز، تقسیم به تعدیل، تقسیم به رد که توضیحش در خود مقاله آمده است.
طرح سوال
مهر و موم ترکه و تحریر ترکه چیست؟
برای محافظت از اموال تا زمانی که همه افراد برای تقسیم حاضر شوند اموال را مهر و موم می کنند و تحریر ترکه به معنای مشخص نمودن میزان دارایی متوفی است بعد از کم نمودن بدهکاری هایش می باشد.
زمانی که برای تقسیم ترکه پیش بینی می شود چه مقدار است؟
چنین مسئله ای نسبت به هر پرونده ای پروسه متفاوتی دارد اما به طور تقریبی مهلتی میان حداقل ۳ ماه تا ۷ الی ۸ ماه پیش بینی شده است.
ترکه به چه معناست؟
هر مالی که از متوفی باقی بماند که قابل تقسیم میان طلبکاران او و ورثه او باشد را ترکه می گویند.
