اثبات اقاله و بررسی مفهومی فسخ ،انفساخ،تفاسخ

 اقاله بر اساس بند ۲ ماده ۲۶۴ ق.م. که طرق سقوط تعهدات است، ولی در ادامه قانون تعریفی از اقاله نمی‌نماید و صرفاً در ماده ۲۸۳ مقرر می‌دارد که بعد از معامله طرفین می‌توانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند. قانون مدنی در مبحث اقاله فقط به شرایط صحت و احکام عوضین و منافع آن‌ها پرداخته است و در مورد مفهوم و ماهیت اقاله باید به کتب حقوق مدنی مراجعه نمود.

مفهوم لغوی و حقوقی اقاله

اقاله در لغت به معنای برهم زدن، فسخ معامله با رضایت، بخشیدن و گذشت آمده است و در اصطلاح حقوقی «تراضی دو طرف عقد بر انحلال و زوال آثار آن در آینده»تعریف ‌شده است. اقاله یا تفاسخ یکی از طرق انحلال قراردادهاست و به همین دلیل غالباً در آثار نویسندگان، در مبحث سقوط تعهدات و اعمال حقوقی آورده می‌شود؛

بنابراین اقاله عملی حقوقی است و ناشی از اراده طرفین است و همان‌طور که از نام دیگر آن یعنی تفاسخ برمی‌آید یک عمل طرفینی است.لذا عموماً اقاله زمانی رخ می‌دهد که دو طرف عقدی را منعقد نموده باشند و سپس قصد دارند به توافق هم عقد مذکور را برهم زنند.

به همین دلیل نیاز به وجود سبب خاصی جهت برهم زدن عقد در اقاله نیست و صرف توافق منعقدکنندگان عقد، جهت برهم زدن آن کافی است.

آثار اقاله

با توجه به اینکه اقاله یکی از موارد انحلال قرارداد می باشد و این عمل به اراده و خواست طرفین صورت می گیرد اگر طرفین قرارداد را اقاله نمایند اگر اصل موضوع قرارداد از بین رفته باشد مشکلی در این خصوص وجود نخواهد داشت و حتی اگر تلف نیز شده باشد با می توان قرارداد را اقاله نمود و در این موارد با اقامه به دلیل عدم وجود عین مال قیمت مال برای طرف مقابل در نظر گرفته می شود.

تفاوت انفساخ و بطلان

انفساخ یکی از موارد انحلال قرارداد می باشد به این صورت که وقتی دو نفر باهم قراردادی میبندند و این اقرارداد هم صحیح است ولی بر اساس یک سری اتفاقاتی که طرفین قرارداد در آن نقشی ندارند.

باعث از بین رفتن یک قسمتی از موضوع قرارداد می شود مثلا در خرید ماشین قراردادی بسته می شود صحیح هم بسته می شود ولی در اثر ریزش ساختمان این ماشین از بین می رود چون موضوع قرارداد از بین رفته قرارداد خود بخود منحل می شود ولی بطلان یک عملی است که در ابتدای قرارداد براساس نبود شرایط اساسی برای قرارداد باعث می شود.

که قراردا منعقد نشود و یا اینکه قرارداد صحیح بوده و یک سری اتفاقات باعث شده است تا قرارداد باطل شود مثلا مال حاصل از قرارداد متعلق به دیگری باشد و مالک این عمل فروشنده را اجازه ندهد و باعث شود قرارداد باطل شود در واقع بطلان عملی است که باعث عدم ایجاد یک رابطه حقوقی صحیح می شود و هیچ آثاری برای طرفین قرارداد ایجاد نمی کند.

آثار انفساخ در قرارداد

انفساخ قرارداد باعث از بین رفتن قرارداد می شود و چون قرارداد از ابتدا منحل می شود و آثار این قرارداد نیز از ابتدا از بین می رود و هیچگونه آثاری را برای طرفین ایجاد نمی کند چون بدون اختیار و اراده طرفین این عمل صورت میگیرد.

بررسی مفهوم فسخ و انفساخ و تفاسخ

تفاسخ، فسخ و انفساخ همگی اسباب انحلال اعمال حقوقی هستند و فسخ انحلال یک طرفه قرارداد است که با اراده یکی از طرفین رخ می‌دهد، مانند اختیار برهم زدن معامله ناشی از خیارات قانونی. و انفساخ، انحلال قهری و قانونی قرارداد است که ناشی از قانون است به‌طور مثال تلف مبیع باعث انفساخ بیع می‌گردد.

در مورد مفهوم و ماهیت اقاله یا تفاسخ در میان نویسندگان حقوق مدنی اختلاف است، برخی نویسندگان از مفاد ماده ۲۸۳ قانون مدنی چنین استنباط نموده‌اند که «اقاله تفاسخ معامله پیشین است و عقدی جدید نیست.» دکتر کاتوزیان در مورد نظر مذکور می‌نویسند:

«این گفته را باید چنین اصلاح کرد که اقاله معامله جدید نیست و قطع معامله پیشین و آثار آن است.» سپس اضافه می‌نمایند: «این به این معنا نیست که اقاله عقد نباشد. بی‌گمان اقاله به تراضی واقع می‌شود و همین شرط تفاوت اساسی آن با سایر اسباب انحلال عقد است و رکن اصلی و جوهر عقد را با خود دارد.»

قابل‌ذکر است که اقاله مختص عقود لازم است؛ زیرا اگر عقدی جایز باشد، دیگر جهت برهم زدن آن نیاز به توافق هر دو طرف نیست و یکی از طرفین به میل خود و بدون سبب می‌تواند آن را برهم زند. ممکن است اقاله به‌صورت دعوا مطرح نگردد و در مرحله اول به‌صورت یک قرارداد و توافق مطرح گردد.

چنانچه در مورد اقاله قرارداد اختلافی مطرح گردد، بحث دعوای اقاله پیش می‌آید که دعوای اقاله ممکن است در حالت‌های متفاوتی رخ دهد: گاهی ممکن است به‌عنوان دعوای نخستین و یا اینکه به‌عنوان دعوای متقابل و در مقام دفاع، مطرح گردد به‌طور مثال در دعوای مطالبه ثمن، خوانده در مقام دفاع عنوان دارد که معامله مذکور اقاله شده است و آن را به‌عنوان دعوای متقابل مطرح کند.

ارکان دعوای اثبات اقاله عبارتست از: وجود یک قرارداد، الزام آور بون قرارداد و توافق کتبی یا شفاهی جهت تفاسخ.

دادخواست اثبات اقاله