هر روز اصطلاحاتی حقوقی به گوش ما می‌خورد که شاید به طور دقیق معنای آن ها را ندانیم و به آنها توجهی ننماییم. یکی از مهمترین اصطلاح حقوقی که بسیار پر کاربرد است عبارت است از: مال منقول و مال غیر منقول.
همانطور که در عرف استفاده میشود، اشیایی مانند خودرو منقول بوده و زمین غیر منقول می‌باشد اما این تعریف جامع و مانع نیست چرا که اموال منقول و غیر منقول طیف بسیار گسترده تری دارند.
از این رو در این مطلب برانیم تا به تعریف مال، اموال منقول، غیر منقول و مصداق آن ها و محل دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوا بر سر اموال منقول و یا غیر منقول بپردازیم.
چه چیزی در قانون مال تلقی می شود؟
مال از نظر حقوقی به چیزی اصلاق میشود که مفید بوده و قابل تملک و اختصاص یافتن شخص و یا ملت باشد
لازم نیست که مال مالک خاص داشته باشد و چنانکه قانون مدنی مبحثی را با اموال بدونمالک اختصاص داده است مثل زمین موات
اطلاق لفظ مال در ماده 11 حصری است و هر مالی در یکی از این دودسته قرار میگیرد و قسم سومی وجود ندارد
اگر مالی در رابطه قرارداد ارزش مالی داشته باشد و انگیزه و معامله عقلایی و مشورع باشد
قرارداد صحیح است ولو این که عرف بازار برای آن شی ارزش قائل نباشد.مثل دفتر خاطرات
اندک بودن مال دلیلی بر مالیت نداشتن آن مال نیست
مال در اصطلاح حقوقی چیزی است مفید و قابل تملک باشد. از این رو ممکن است که مال شی مادی باشد و یا یکی حقی باشد که دارای ارزش اقتصادی است مانند: حق سرقفلی، خط تلفن و یا حتی مال آینده‌ای باشد بدین معنا که بیع اثمار (میوه نرسیده) باشد.
باید در نظر داشت که بر اساس ماده ۱۱ قانون مدنی، مال به دو دستهٔ منقول و غیر منقول تقسیم میشود.
دلیل تفسیم بندی اموال
- تعیین دادگاه صالح (ماده 11،12،13 از قانون آیین دادرسی مدنی)
- نحوه توقیف و بازداشت (ماده 61و 99 قانون اجرای احکام مدنی)
- محدودیت خارجیان در تملیک اموال غیر منقول
- الزام تنظیم سند ریمی در انتقال برخی اموال غیر منقول(ماده 46 و 47 قانون ثبت)
به چه مالی غیر منقول می گویند؟
مال غیر منقول مالی است که نمی‌شود آن را از مکانی به مکان دیگر منتقل نمود.
موارد زیر نمونه‌هایی از اموال غیر منقول می‌باشند:
اراضی، بنا، آسیا، لوله‌هایی که برای جریان یافتن آب و یا اهدافی دیگر در زمین و بنای خانه می‌کشند، آینه و مجسمه‌ای که در دیوار بکار رفته شده باشد، حاصلی که از درخت یا زمین چیده یا درو نشده است، درخت و نهال و قلم زمانی که چیده نشده باشد، حیوانات و اشیایی که مالکان را برای عمل زراعت اختصاص داده باشد و ….
انواع اموال غیر منقول کدام است؟
- ذاتی و طبیعی: اموالی که ذاتاً غیر منقول هستند همانند زمین و آنچه در زمین است مثل: معدن، سنگ، خاک و ….
- در اثر عمل انسان: اموالی هستند که ذاتاً منقول و قابل جا به جایی هستند لیکن در زمین متصل شده‌اند و نقل و انتقالشان ممکن نیست. مانند: ابنیه، آسیایی که در بنا نصب شده است، لوله‌هایی که برای جریان یافتن آب و یا اهدافی دیگر در زمین و بنای خانه می‌کشند و ….
- حکمی: اموالی هستند که قانونگذار برایشان احکام اموال غیرمنقول را بار کرده است. این اموال عبارتند از اموالی که ذاتاً منقول بوده لکن مالکان را برای آبیاری و زراعت اختصاص داده است مانند: تراکتور، بیل و … .
- تبعی: برخی از حقوق و منافع به تبعیت غیرمنقول، غیر منقول می‌باشد.
این حقوق عبارتند از:
- حق انتفاع نسبت به اشیاء غیر منقول مانند حق عمری و یا حق سکنی
- حق ارتفاق نسبت به ملک غیر، مانند حق مجری و همچنین حق عبور
- دعاوی که موضوعشان اموال غیرمنقول است مانند خلع ید
به چه مالی منقول می گویند؟
اکثر اموالی که ما در اطرافمان وجود دارد اموال منقول هستند مانند ماشین، خودکار، لپ تاپ، موبایل، کشتی، قایق و …..
اموال منقول اموالی است که آن را می‌توان از جایی به جای دیگر انتقال داد بدون اینکه به خودش و یا محلی که در آن قرار گرفته است آسیبی را وارد نماید.
انواع مال منقول کدام است؟
در تعریف اموال منقول:اشیائی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد و بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید منقول است.
- ذاتی: اموال قابل حس و لمس هستند که قابلیت جابجایی دارند مانند: خودرو، مداد، هواپیما و …..
- در حکم منقول: اموال منقولی که در حکم منقول محسوب می‌شوند؛ آن دیونی است که به لحاظ صلاحیت محاکم قضایی، در حکم منقول شناخته میشود.
- حقوقی که موضوع آن وجه نقد/اشیا منقول باشد مثل حق وثیقه
- حق انتفاع از اموال منقول
- دعواهایی که مربوط است به استرداد حق مالکیت/حق انتفاع اموال منقول
- حق مخترع و مؤلف نسبت به تالیفات و اختراعات خود، به عبارتی حقوق معنوی
- حقوق افراد در شرکت‌ها نسبت به سهامشان
دعاوی در خصوص اموال غیر منقول عبارتند از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و …
علت تقسیم بندی اموال به منقول و غیر منقول چیست؟
الف) تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به اموال منقول و غیر منقول
باید دانست که دادگاه صالح برای رسیدگی به اموال منقول و غیرمنقول متفاوت می باشد. دادگاه صالح برای رسیدگی به دعاوی مرتبط با مال غیرمنقول، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است حتی اگر خوانده (کسی که علیه او اقامه دعوی می شود) در آن حوزه اقامت نداشته باشد. لکن در مورد مال منقول چنین نیست و دادگاه صالح نسبت به اموال منقول، دادگاه محل اقامت خوانده می‌باشد.
البته با در نظر گرفتن قانون آیین دادرسی مدنی، اصل بر صالح بودن دادگاه محل اقامت خوانده بوده و نسبت به اموال غیر منقول این امر استثناء می‌باشد.
مثال: اگر آقای محمدی در تهران اقامت داشته باشد و آقای جوادی در کرج، و نسبت به ملکی که در شهریار است اختلافی داشته باشند، دادگاه صالح برای رسیدگی به این اختلاف، دادگاه شهریار می‌باشد.
ب) نحوه توقیف و بازداشت اموال
زمانی که دستور توقیف اموال داده میشود اگر مال منقول باشد به راحتی توسط مأمور اجرا توقیف میشود و به محلی دیگر منتقل میشود اما در اموال غیر منقول چنین چیزی نیست چرا که قابل جابجایی نمی‌باشند.
در خصوص اموال غیر منقول چنین است که توقیف اموال به وضعیت ثبت مال در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بستگی دارد. بدین گونه که اداره ثبت محل درج می‌نماید که مال مورد نظر غیر قابل انتقال است تا رفع توقیف که نباید به هیچ شخصی منتقل گردد.
ج) نحوه محاسبه هزینه دادرسی
بطور کلی هزینه دادرسی بر اساس خواستهٔ خواهان مشخص میشود و دادگاه بر اساس میزان مبلغ تقویم شده هزینه دادرسی را تعیین می‌کند. ولی در اموال غیر منقول چنین نیست و هزینه دادرسی باید با ارزش معاملات هر منطقه توسط کارشناس مشخص می‌گردد و نهایتاً هزینه دادرسی پرداخت می‌گردد.
در ادامه به بیان نمونه دادخواست‌ها، آرا وحدت رویه مرتبط با اموال منقول و غیر منقول می‌پردازیم:
نمونه دادخواست با موضوع رفع اثر از اموال توقیفی غیرمنقول
ریاست محترم…
استحضار می‌رساند:
نظر به اینکه پلاک ثبتی شماره……. فرعی از…….. اصلی……. بخش…….. به نشانی…………. در قبال بدهی اینجانب نزد آقا/خانم…… توقیف شده است و اینجانب در موعد مقرر بدهی خود را پرداخت نموده‌ام ولی خوانده از مال توقیفی رفع اثر نمی‌کند لذا صدور
با تشکر و تجدید احترام
رای وحدت رویه دادگاه مال غیر منقول
رأی شماره ۶۴۳-۱۳۷۸٫۹٫۱۶
شماره ردیف:۱۶٫۷۸
رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور
پس از طرح موضوع و قرائت گزارش و استماع عقیده جناب آقای حسن فاخری معاون اول دادستان محترم کل کشور مبنی بر: “با توجه به مقررات مواد ۲۳ و ۲۶ قانون آئین دادرسی مدنی در دعاوی راجع به غیر منقول اعم از دعوی مالکیت و سایر حقوق راجع به آن باید در دادگاهی اقامه شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع شده.