بازپرسی یکی از مقامات قضایی می‌باشد که در دادسرا می باشد و جایگاه آن در کنار دادستان می باشد.
بازپرس شخصی است که وظیفه دارد متهم را شناسایی کند و همچنین بتواند مجرم را پیدا کند و علت و عوامل جرم را مورد بررسی قرار دهد.
در گذشته های دور به بازپرس پرونده، مستنطق می گفتند.
پس در کل می توانیم بگوییم که بازپرس کسی است که کارش انجام دادن تحقیقات مقدماتی می باشد، رسیدگی کردن به چگونگی وقوع جرم، پیدا کردن متهم و بازجویی کردن از دیگر وظایف بازپرس می باشد.
وقتی که پرونده شکایتی به دست بازپرس برسد و یا این که دادستان از او بخواهد پرونده را انجام دهد و پیگیری کند وظیفه دارد که به آن پرونده رسیدگی کند و حقیقت را آشکار کند و مشخص کند که آیا جرمی واقعاً اتفاق افتاده است یا خیر.
اگر جرمی اتفاق افتاده است چگونگی آن جرم را بررسی کند و آن را روشن کند و در اینجا نکته ای وجود دارد که بازپرس برای شروع و رسیدگی به پرونده ای به اجازه دادستان نیاز دارد.
وظایف و ویژگی های بازپرس
انجام دادن تحقیقات مقدماتی: ابتدایی ترین و اولین وظیفه ای که بازپرس دارد انجام دادن تحقیقات مقدماتی در مورد تمامی جرایم و پرونده‌هایی که به او گزارش می شود و یا این که دادستان او ارجاع می دهد می باشد.
برای هر دو مورد بازپرس در صورتی می تواند شروع به انجام کار و تحقیقات مقدماتی کند که اجازه لازم را از دادستان داشته باشد.
شغل بازپرس بدون تعطیلی: قاضی پرونده و یا همان بازپرس باید بدون هیچ وقفه ای و با سرعت به پرونده رسیدگی کند و در شغل بازپرسی هیچگونه تعطیلی در زمان رسیدگی به پرونده وجود ندارد.
جمع کردن دلایل و مدارک لازم برای کشف کردن جرم: بازپرس پرونده باید به طور مستقیم در تمامی مراحل کشف جرم دخالت داشته باشد و دلایل و شواهد لازم برای این منظور که آیا جرمی اتفاق افتاده است یا نه را مورد بررسی و کشف قرار دهد.
بازپرس پرونده نمی تواند وظایفی را که در مورد پرونده دارد را به دیگری بسپارد ولی می‌تواند در یک سری مراحل ابتدایی و مقدماتی مثل تحقیق محلی و همچنین تحقیق کردن از کسانی که اطلاع دارند را به عهده ضابطین و مامورین مثل پلیس بسپارد.
جلوگیری کردن از از بین رفتن شواهد و دلایل جرم: به محض این که بازپرس شروع به تحقیقات در مورد یک پرونده کرد، باید در مورد از بین رفتن دلایل و شواهد لازم دقت کافی را به عمل آورد، مثلاً یک جرمی که اتفاق افتاده است مانع خروج مظنونین از کشور شود.
بی‌طرف بودن بازپرس: بازپرس پرونده باید نسبت به اینکه جرم چیست و مجرم کیست و متهم چه کسی می باشد بی طرف باشد زیرا اطلاعاتی که به دست می آورد و تصمیماتی که می گیرد بر سرنوشت افراد مختلفی تاثیر می گذارد.
توقف نکردن در تحقیقات: بازپرس پرونده نمی تواند تحقیقات خود را به بهانه اینکه متهم مشخص نیست و یا نتوانسته او را پیدا کند، متوقف کند و یا از آن صرف نظر کند تنها زمانی می تواند تحقیقات را متوقف کند که جرم از جرایم درجه ۴ تا ۸ باشد و به مدت دو سال کامل از زمانی که جرم اتفاق افتاده است گذشته باشد ولی هنوز مجرم شناسایی نشده باشد در این زمان می‌تواند با موافقت کردن دادستان قرار توقیف تحقیقات را صادر کند و پرونده را را به بایگانی بفرستد.
نحوه عمل بازپرس
اگر خود بازپرس در محل وقوع جرم حضور داشته باشد و خود شخصاً وقوع جرم را ببیند در این صورت بر اساس ماده ۸۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری ابتدا تحقیقات شروع می کند مراتب را به اطلاع دادستان می رساند و در صورتی که دادستان آن را ارجاع دهد تحقیقات لازم را به عمل می آورد.
در صورتی که بازپرس نباشد تحقیق و تعقیب بر عهده چه کسی می باشد؟
همانطور که بیان شد انجام دادن تحقیقات مقدماتی بر عهده بازپرس می باشد و اجازه اینکه آن را به عهده دیگری بسپارد را ندارد.
ولی گاهی اتفاق می افتد که بازپرس حاضر نباشد و یا به دلایلی نتواند پرونده را پیگیری کند در این موقع به تقاضای دادستان و با تعیین رئیس حوزه قضایی دادرس دادگاه می تواند تا زمانی که بازپرس برگردد و بتواند به پرونده رسیدگی کند کارهای آن پرونده را می‌دهد.
بیشتر بخوانید: قرار ترک تعقیب در قانون جدید آئین دادرسی کیفری
همینطور از زمانی که بازپرس برای انجام کاری به ماموریت می رود باید آن را به دادستان اطلاع دهد تا در نبود او پرونده ها به دادرس دادگاه سپرده شود.
کشف کردن جرمی در هنگام رسیدگی به جرم دیگر
حالا اگر بازپرس در حین انجام رسیدگی به پرونده ای موفق شود جرم دیگری را کشف کند که به جرم اول ارتباطی نداشته باشد در این صورت اگر این جرم بدون شکایت شاکی باشد همچنین قابل تعقیب باشد.
در این صورت بازپرس وظیفه دارد که تمامی شواهد و علائم وقوع جرم را محافظت کند و نگذارد که آن ها از بین بروند و همچنین از مخفی شدن و فرار متهم جلوگیری به عمل آورد و البته همزمان با آن باید مراتب و اتفاقات را به دادستان اعلام کند و در صورتی که دادستان ارجاع داد تحقیقات را ادامه دهد.
اما اگر جرمی که کشف شده است از جمله جرایمی باشد که با شکایت شاکی قابل پیگیری و تعقیب باشد، مراتب لازم از طرف دادستان به اطلاع بزه دیده می رسد.
انواع تخلف قضات
- دستور دادن به جلب متهم بدون رعایت نکردن قوانین.
- صادر کردن دستورات مبهم و کلی و همچنین متعارض.
- صادر کردن قرار های تامین نامناسب.
- نپذیرفتن کفیل وثیقه در قرارهای تامین.
- بازداشت کردن غیرقانونی.
- ثبت نکردن پرونده ها در دادسرا تا مرحله صدور قرار نهائی.
- توجه نکردن به صلاحیت های محله و ذاتی.
- استفاده کردن از الفاظ غیرمتعارف در آرا و یا قرارها.
- نگهداری کردن از وسایل ارتکاب جرم در جای نامناسب.
- صادر کردن قرار مجرمیت بدون گرفتن آخرین دفاع.
- صادر کردن دستورات به صورت تلفنی.
- برخوردهای تند و زشت و غیرمتعارف استفاده از الفاظ رکیک.
- ثبت نکردن لوایح و نپذیرفتن آن.
- بایگانی کردن پرونده هایی که اجرایی هستند برای پیگیری نکردن شاکی پرونده.
- توجه نکردن به اعتبارات امر قضاوت شده.
- توجه نکردن به مفاد اسناد رسمی.
- قبول کردن ارسال از هزینه دادرسی بدون اینکه رسیدگی انجام شود.
رسیدگی به تخلفات بازپرس
بر اساس قانونی که برای نظارت بر رفتار قضات وجود دارد میتوان از قضات به دادگاه عالی انتظامی قضات و دادگاه عالی رسیدگی به صلاحیت قضات و همچنین دادگاه عالی تجدید نظر رسیدگی به صلاحیت قضات شکایت کرد.
نتیجه گیری
تحقیقات مقدماتی تمام جرایم بر عهده بازپرس است. در غیر جرایم مستوجب مجازات‌های مقرر در ماده (۳۰۲) این قانون، در صورت کمبود بازپرس، دادستان نیز دارای تمام وظایف و اختیاراتی است که برای بازپرس تعیین شده است.
در این حالت، چنانچه دادستان انجام تحقیقات مقدماتی را به دادیار ارجاع دهد، قرارهای نهائی دادیار و همچنین قرار تأمین منتهی به بازداشت متهم، باید در همان روز صدور به نظر دادستان برسد و دادستان نیز مکلف است حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت در این باره اظهار نظر کند.
در صورت عدم حضور بازپرس یا معذور بودن وی از انجام وظیفه و عدم دسترسی به بازپرس دیگر در آن دادسرا در جرایم موضوع ماده (۳۰۲) این قانون، دادرس دادگاه به تقاضای دادستان و تعیین رییس حوزه قضایی، وظیفه بازپرس را فقط تا زمان باقی بودن وضعیت مذکور انجام می‌دهد.
سوالات رایج
آیا بازپرس پرونده می تواند آن دسته از قربانیان را که حاضر نشده‌اند شکایت کنند را مجبور به انجام دادن شکایت کند؟
خیر قاضی پرونده اجازه همچنین کاری را ندارد.
آیا تمام سوالاتی که در بازپرسی می شود را باید جواب داد آیا میتوان به آن جواب نداد؟
خیر متهم حق سکوت دارد و می تواند که به سوالات پاسخ ندهد.
آیا بازپرس می تواند در جریان تحقیقات از ضابط کمک بگیرد؟
در غیر جرائم موضوع ماده ۳۰۲ بله ولی در این نوع جرائم مانند قتل به هیچ وجه نمی تواند این امر را به ضابط واگذار نماید.