واژه «توقیف» از ریشه «وقف» مصدر باب «تفعیل» به معنای بازداشت کردن، از حرکت بازداشتن و در جایی نگاه داشتن می باشد، این باب برای متعدی کردن فعل لازم بکار می رود، بنابراین کلمه «توقیف» بیان کننده این است که آن چیز، گویا بازداشت شده و در جایی نگه داشته شده است.
ممکن است اصطلاح «توقیف» بیشتر در مورد انسان بکار برود؛ ولی باید دانست که در مورد اموال نیز امکان «توقیف» وجود دارد، بدین معنا که مال و دارایی یک شخص که به دیگران به هر دلیلی بدهکار بوده یا به هر دلیلی اموالش مُتعلَّق حق دیگران قرار گرفته است، را باید از هرگونه نقل و انتقال ممنوع کرد.
نکته ای که لازم است به آن توجه شود این است که بحث توقیف اموال تنها در مورد اموال عینی و موجود قابل اجراء نمی باشد؛ بلکه در مورد اموالی که ممکن است بعداً به دست شخص برسد نیز قابل اجراء می باشد.
مثلاً می توان حقوق ماهیانه ای که فرد دریافت می کند را توقیف کرد، یا ارثی که قرار است به فرد برسد و … را نیز می توان توقیف کرد.
گاهی اوقات نیز مال غیرمنقول، ممکن است عوایدی داشته باشد که قابل توجه باشد، یعنی مثلاً عواید یک سال آن، برای پرداخت محکوم به و هزینههای اجرایی کافی باشد، پس در این حالت خود مال توقیف نمیشود و فقط عواید آن مال، مورد توقیف قرار میگیرد تا محکوم به از آن پرداخت شود.
برای توقیف عواید مال غیرمنقول، رضایت محکوم علیه به این کار باید مورد توجه قرار بگیرد.
انواع توقیف کدامند؟
با توجه به اینکه توقیف اموال ممکن است قبل یا بعداز صدور حکم صورت بگیرد.
لذا توقیف نیز می تواند به دو صورت ممکن باشد که عبارت است از:
- توقیف تأمینی.
- توقیف اجرایی.
الف) در توقیف تأمینی در واقع نوعی آینده نگری نسبت به اموال شخص مدیون وجود دارد، یعنی شخص طلبکار از ترس اینکه مبادا شخص بدهکار اموالش را به نوعی به دیگران منتقل کرده یا آنها را از بین ببرد، به نوعی پیش دستی کرده و نسبت به توقیف آنها اقدام می کند که در این عمل را اصطلاحاً «تأمین» می نامند.
یعنی گاهی اوقات شخص بدهکار ممکن است به محض اینکه متوجه شود که موعد پرداخت بدهی فرارسیده است، اقدام به فروش اموال کند، در اینجا شخص طلبکار می تواند نسبت به تقاضای «تأمین خواسته» اقدام کند.
ماده ۱۰۸ قانون آئین دادرسی مدنی در این زمینه بیان می دارد:
«خواهان می تواند قبل از تقدیم دادخواست یا ضمن دادخواست راجع به اصل دعوا یا در جریان دادرسی تا وقتی که حکم قطعی صادر نشده است در موارد زیر از دادگاه در خواست تأمین خواسته نماید و دادگاه مکلف به قبول آن است.
- الف – دعوا مستند به سند رسمی باشد.
- ب – خواسته در معرض تضییع یا تفریط باشد.
- ج – در مواردی از قبیل اوراق تجاری واخواست شده که به موجب قانون، دادگاه مکلف به قبول در خواست تامین باشد.
- د – خواهان، خساراتی را که ممکن است به طرف مقابل وارد آید نقداً به صندوق دادگستری بپردازد».
در مورد بند «د» باید توجه داشت که این مبلغ ممکن است ۱۰ تا ۲۰ درصد ارزش خواسته باشد و اگر رای به نفع طلبکار صادر شود مبلغ مذکور به طلبکار برگردانده خواهد شد.
اموالی که در قالب تامین خواسته می توان تقاضای توقیف آنها را کرد عبارتند از:
- الف- اموال غیر منقول ثبت شده مانند زمین، ملک و آپارتمان.
- ب- موجودی حساب بانکی.
- ج- خودرو و هر نوع مال منقول.
- د- اموال و وجوهی که نزد ثالث بوده و متعلق به طرف دعواست.
- هـ – سهام شرکت ها و هر نوع اوراق بهادار.
گاهی اوقات ممکن است مال غیرمنقول ثبت نشده باشد، در این حالت شخص طلبکار باید با اثبات مالکیت شخص بدهکار نسبت به آن مال، از دادگاه تقاضای توقیف آن را مال را بنماید.
ب) در توقیف اجرایی، شخص طلبکار پس از دادن دادخواست و طی کردن روند دادگاه و گرفتن حکم قطعی، نسبت به اجرای حکم از طریق اجرای احکام، نسبت به معرفی اموال محکومٌ علیه و توقیف آن اموال اقدام می کند.
اثر حقوقی توقیف اموال چیست؟
با توجه به اینکه شخصی که اموالش توقیف شده، از هرگونه نقل و انتقال ممنوع شده است، بنابراین در صورتی که مالی توقیف شده باشد و شخص اقدام به فروش آن بکند، چنین معامله ای محکوم به بطلان خواهد بود.
در چه مواردی امکان توقیف اموال وجود دارد؟
توقیف اموال ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، مثلاً گاهی اوقات به دلیل صدور چک بلامحل، گاهی اوقات به دلیل عدم پرداخت مهریه، در برخی موارد نیز به دلیل بدهی شخص به دیگران به دلایل مختلف و…
در مورد هرکدام از موارد ذکر شده نیز راه توقیف اموال ممکن است متفاوت باشد.
مثلاً اگر به دلیل صدور چک بلامحل بوده باشد، چون چک یک سند عادی است که قانون گذار به آن اعتباری همانند سند رسمی داده است.
لذا دارنده چک می تواند با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت که از بانک دریافت می کند، از طریق دائره اجرای ثبت اسناد و املاک نسبت به توقیف اموال اقدام کند.
در مورد مهریه باید توجه کرد به اینکه مهریه از چه نوعی می باشد؛ پس اگر مهریه از نوع وجه یا ملک و… باشد، به دلیل اینکه سند ازدواج در واقع یک سند رسمی محسوب می شود؛ لذا همانند چک می توان از طریق دائره اجرای ثبت اسناد و املاک اقدام کرد.
ولی اگر مهریه از نوع سکه طلا باشد، زوجه باید ابتدا به دائره اجرای اداره ثبت مراجعه کند و اداره ثبت نیز با دادن اخطار به بدهکار اخطار، ۱۰ روز به او فرصت می دهد تا بدهی خود را پرداخت کند، اگر بدهکار در طول این ۱۰ روز بدهی خود را به هر دلیلی پرداخت نکند، اداره ثبت به زوجه ۳ روز مهلت می دهد که اموالی که از بدهکار می شناسد را معرفی کند تا اداره ثبت نسبت به توقیف آن اموال اقدام کند.
اما در مورد طلب شخص از دیگران که شخص طلبکار تنها یک سند عادی در دست دارد، یا از بدهکار یک سفته دارد، لازم است که طلبکار با دادن دادخواست به دادگاه حقوقی، در صورت محکومیت شخص بدهکار و پس از قطعی شدن حکم، از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به گرفتن دستور توقیف اموال شخص بدهکار اقدام کند.
یعنی در این حالت طلبکار نمی تواند مستقیماً به دائره اجرای ثبت اسناد و املاک مراجعه کند، بلکه لازم است اول از دادگاه حکم بگیرد و سپس این حکم به بدهکار ابلاغ شده و ۱۰ روز به او فرصت داده می شود تا نسبت به پرداخت بدهی خود یا معرفی مال جهت پرداخت یا تضمین پرداخت، به اجرای احکام دادگاه معرفی کند.
البته شخص طلبکار نیز می تواند اموالی که از بدهکار سراغ دارد را نیز به اجرای احکام دادگاه معرفی کند.
آیا می توان تمامی اموال شخص بدهکار را توقیف کرد؟
با توجه به اینکه هر انسانی برای ادامه زندگی به یکسری ابزار و لوازمی نیاز دارد.
لذا اگر اموال شخص بدهکار برای پرداخت تمامی بدهی اش کافی نباشد، نمی توان تمامی اموال او را توقیف کرد، بلکه یکسری از اموال که به عنوان مستثنیات دین می باشند را باید برای او باقی گذاشت.
ماده ۵۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی در این زمینه بیان می دارد:
«مستثنیات دین عبارتست از:
- مسکن مورد نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی با رعایت شئون عرفی.
- وسیله نقلیه مورد نیاز و متناسب با شأن محکومٌ علیه.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه، خانواده و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
- کتب و ابراز علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنان.
- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاصی که وسیله امرار معاش محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی می باشد».
درحال حاضر رویه ای که در دادگاه ها وجود دارد این است که ودیعه ای که برای مسکن پرداخت شده است باید مورد بررسی قرار بگیرد که آیا آن مسکن متناسب با شأن زوج هست یا نه، پس اگر بیشتر از شأن زوج باشد، ودیعه ای به اندازه یک منزل مسکونی متناسب با شأن او کنار گذاشته می شود و سپس بقیه مبلغ قابل توقیف می باشد.
در مورد خودرو نیز در هر صورت قابل توقیف خواهد بود.
نحوه رفع توقیف از اموال توقیف شده چگونه است؟
گاهی اوقات ممکن است مالی که توقیف شده است، متعلق به شخص بدهکار نبوده یا اینکه قبلاً توسط شخص دیگری توقیف شده است، یا اینکه شخص بدهکار در مورد سند رسمی که به واسطه آن درخواست تأمین مطرح شده است ادعای جعل کند یا اینکه شخص بدهکار مدعی پرداخت بدهی باشد.
یا اینکه شخص بدهکار با توجه به نیازی که به مال توقیف شده دارد، مال دیگری را برای توقیف معرفی کند و مال قبلی را از توقیف آزاد کند.
ماده ۱۱۲ قانون آئین دادرسی مدنی نیز به یکی دیگر از موارد امکان رفع توقیف اشاره می کند و بیان می دارد:
«در صورتی که در خواست کننده تامین تا ده روز از تاریخ صدور قرار تامین نسبت به اصل دعوا دادخواست ندهد، دادگاه به درخواست خوانده، قرار تامین را لغو می نماید».
نتیجه گیری
با توجه به معنای کلمه «توقیف» که به معنای بازداشت کردن، از حرکت بازداشتن و در جایی نگاه داشتن می باشد، باید گفت که این کلمه می تواند برای انسان یا اموال بکار برود.
در مورد علت توقیف اموال باید گفت که توقیف اموال ممکن است به دلایل مختلفی صورت بگیرد، که البته در هر موردی، روش های توقیف ممکن است متفاوت باشد.
مثلاً اگر توقیف به دلیل صدور چک بلامحل باشد، دارنده این چک می تواند با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت که از بانک دریافت می کند، به قسمت اجرائیه اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه کرده و نسبت به معرفی اموالی از صادر کننده چک بلامحل در ادامه نسبت به توقیف آن اموال اقدام نماید.
اگر توقیف اموال به دلیل مهریه باشد، از آنجایی که سند ازدواج نیز یک سند رسمی می باشد، در این حالت نیز زوجه می تواند به قسمت اجرائیه اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه کرده و نسبت به توقیف اموال زوج اقدام نماید.
اما اگر شخص به دلیل اینکه از دیگران طلبکار است یا به دلیل داشتن سفته و برات از دیگران، بخواهد نسبت به توقیف اموال آنها اقدام کند، در این موارد باید با دادن دادخواستی به دادگاه نسبت به اثبات ادعای خود اقدام کرده و پس از قطعی شدن رای دادگاه، از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به توقیف اموال شخص بدهکار اقدام نماید.
باید توجه داشت که غیر از مستثنیات دین، نسبت به توقیف سایر اموال شخص مدیون اقدام کرد.
سوالات متداول
توقیف در مورد چه چیزهایی امکان پذیر می باشد؟
با توجه به معنای لغوی این کلمه باید گفت که توقیف می تواند در مورد انسان یا اموال بکار رود.
توقیف اموال به چه دلایلی ممکن است انجام شود؟
توقیف اموال ممکن است به دلیل بدهی شخص یا به دلیل صدور چک بلامحل یا اموری دیگری صورت بگیرد مانند مطالبه مهریه و …
توقیف اموال نسبت به چه اموالی می تواند صورت بگیرد؟
به غیر از مستثنیات دین، نسبت به بقیه اموال شخص مدیون می توان توقیف اموال را انجام داد.
در صورتی که شخص مدیون نسبت به فروش اموالش اقدام نماید تکلیف چیست؟
با توجه به اینکه ممکن است شخص مدیون جهت فرار از دین نسبت به فروش اموالش اقدام نماید، می تواند آن معامله را باطل نمود.
آیا شخص مدیون می تواند نسبت به فروش اموال توقیف شده اقدام نماید؟
خیر، در صورتی که اقدام به فروش نموده باشد، می توان آن معامله را باطل کرد.
در صورتی که مال مدیون دارای سند رسمی نباشد چه باید کرد؟
در این حالت شخص طلبکار باید با اثبات مالکیت شخص مدیون نسبت به آن مال، نسبت به توقیف آن اقدام نماید.
آیا امکان رفع توقیف از اموال توقیف شده وجود دارد؟
بله، در برخی شرایط می توان از اموال توقیف شده رفع توقیف کرد.
موارد رفع توقیف از اموال توقیف شده کدامند؟
اگر مالی که توقیف شده است، متعلق به شخص بدهکار نباشد. یا اینکه قبلاً توسط شخص دیگری توقیف شده است، یا اینکه شخص بدهکار مال دیگری را برای توقیف معرفی کند و…
