قانون گذار با عنایت به اصل مهم قانونی بودن جرائم و مجازات ها، برای رفتار های ناقض حقوق جامعه و همچنین حقوق مختص به افراد، اقدام به تعیین مجازات نموده است.
مهم ترین اثر مجازات جنبه بازدارندگی و پیش گیری از وقوع جرم یا تکرار آن می باشد.
همچنین در تعیین مجازات می بایست مجازات در نظر گرفته شده با نوع مجازات سنخیت داشته باشد.
در قوانین کیفری ما، از انواع مختلف مجازات نام برده شده است.
در این نوشتار قصد داریم به مجازات ضبط و مصادره اموال و تفاوت آن ها با یکدیگر بپردازیم.
ضبط اموال چیست
همانطور که بیان شد، قانون گذار این تکلیف را برای هریک از قضات به وجود آورده است تا با توجه به نوع مجازات برای مجرم یا مجرمین اقدام به تعیین مجازات نماید.
در خصوص ضبط اموال باید بیان داشت که:
ضبط از نظر مفهومی و لغوی به معنای نگه داشتن، حفظ کردن، نگهداری و بایگانی کردن بوده و در تعریف عامیانه مال یا اموالی از تصرف و مالکیت مجرم خارج و در اختیار دولت قرار می گیرد.
به طور کلی هرگاه قاضی رسیدگی کننده به یک موضوع در خلال رسیدگی تشخیص دهد که عواید یا منافعی از جرم برای مجرم یا مجرمین تسهیل و به وجود آمده است یا اینکه اموال و وسایلی که در ارتکاب جرم مورد استفاده واقع شده و در وقوع جرم یا تسهیل در آن نقش داشته است نیز به نفع دولت ضبط خواهد شد.
درجه جرائمی ضبط اموال صورت می گیرد؟
در قوانین کیفری ما، در برخی از جرائم صریحا علاوه بر تعیین مجازات برای مجرمین، ضبط اموال را نیز به عنوان یک مجازات برای مجرم در نظر گرفته است.
در این مبحث به جهت آشنایی هر چه بیشتر با ضبط اموال به آن بپردازیم:
مطابق با ماده ۵۳۹ قانون مجازات بخش تعزیرات؛ هر گاه طبیب تصدیق‌نامه بر خلاف واقع درباره شخصی برای معافیت از خدمت در ادارات رسمی یا نظام وظیفه یا برای تقدیم به مراجع قضائی بدهد به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
و هر گاه تصدیق‌نامه مزبور به واسطه اخذ مال یا وجهی انجام گرفته علاوه بر استرداد و ضبط آن به عنوان جریمه، به مجازات مقرر برای رشوه گیرنده محکوم می گردد.
مطابق با ماده ۵۲۲ قانون مجازات بخش تعزیرات؛ در جرائم ساخت سکه ی طلا و نقره ی تقلبی، وارد کردن آن به کشور و ترویج آن،ساختن سکه های رایج کشور، ورود آن به کشور و ترویج آن ها (دویست و پانصد تومنی)
علاوه بر مجازاتهای مقرر در هر ماده ، کلیه اموال تحصیلی از طریق موارد مذکور نیز به عنوان تعزیر به نفع دولت ضبط می‌شود.
- مطابق با تبصره یک ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات؛
حمل قمه، شمشیر، قداره و پنجه بوکس در صورتی که صرفاً به منظور درگیری فیزیکی و ضرب و جرح انجام شود جرم محسوب و مرتکب به حداقل مجازات مقرر در این ماده (مجازات مذکور شش ماه تا دو سال) محکوم می‌گردد. واردات، تولید و عرضه سلاحهای مذکور ممنوع است و مرتکب به جزای نقدی درجه شش محکوم و حسب مورد این سلاح ها به نفع دولت ضبط یا معدوم می‌شود.
- مطابق با ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات؛
هر گونه حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی – فرهنگی ممنوع بوده و مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و ضبط اشیاء مکشوفه به نفع سازمان میراث فرهنگی کشور و آلات و ادوات حفاری به نفع دولت محکوم می شود.
و موارد بسیاری دیگر که به مهم ترین آن پرداخته شد.
آیا ضبط اموال فقط به عنوان یک مجازات صورت می گیرد؟
آنچه که تاکنون از قانون مجازات اسلامی در خصوص ضبط اموال بیان شد به عنوان یک مجازات و جریمه برای مجرم یا مجرمین در نظر گرفته شده است.
درحالی که در قانون آئین دادرسی کیفری به نوعی دیگری و به عنوان ضمانت و وثیقه نسبت به مجرم، و نسبت به ضبط اموال اقدام شده است.
ماده ۲۳۰ قانون آئین دادرسی کیفری در این باره بیان می دارد که:
متهمی که برای او قرار تامین صادر و خود ملتزم شده یا وثیقه گذاشته است، در صورتی که حضورش لازم باشد، احضار می شود و هرگاه ثابت شود بدون عذر موجه حاضر نشده است، در صورت ابلاغ واقعی اخطاریه (یعنی اخطاریه به خود وی تسلیم شده است)، وجه التزام تعیین شده به دستور دادستان اخذ و یا از وثیقه سپرده شده معادل وجه قرار ضبط می شود.
چنانچه متهم، کفیل معرفی کرده یا شخص دیگری برای او وثیقه سپرده باشد به کفیل یا وثیقه گذار اخطار می شود که ظرف یک ماه متهم را تحویل دهد.
در صورت ابلاغ واقعی اخطاریه و عدم تحویل متهم، به دستور دادستان، حسب مورد، وجه الکفاله اخذ و یا از وثیقه، معادل وجه قرار، ضبط می شود.
دستور دادستان پس از قطعیت، بدون صدور اجرائیه در اجرای احکام کیفری و مطابق مقررات اجرای احکام مدنی اجراء می شود.
منظور از مصادره ی اموال چیست؟
کلمه ی مصادره به معنای جریمه و تاوان می باشد و یکی از انواع و گونه های مختلف مجازات در قوانین کیفری ما نام دارد.
مجازات مصادره اموال پس از انقلاب در قبال بسیاری از محکومین صادر و اقدام گردید و عموما در جرائم مالی و جرائمی که به طور سازمان یافته و ناشی از عواید نامشروع از جرائم حاصل شده است محقق می شود صادر و اجرا می شود.
در مصادره اموال نیز همانند ضبط اموال، اموال مجرم به واسطه ی جرم ارتکابی و مجازات قانونی، از تصرف مجرم خارج و به تصرف دولت در خواهد آمد.
در خصوص مصادره اموال همانند ضبط، قانون در برخی موارد مصادره اموال را علاوه بر مجازات اصلی برای مجرم یا مجرمین در نظر گرفته است.
- مطابق با ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی؛ انحلال شخص حقوقی و مصادره اموال آن زمانی اعمال می شود که برای ارتکاب جرم، به وجود آمده یا با انحراف از هدف مشروع نخستین، فعالیت خود را منحصراً در جهت ارتکاب جرم تغییر داده باشد.
- مطابق با ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات؛ هر کس تکدی یا کلاشی را پیشه خود قرار داده باشد و از این راه امرا معاش نماید یا ولگردی نماید به حبس از یک تا سه ماه محکوم خواهد شد و چنانچه با وجود توان مالی مرتکب عمل فوق شود علاوه بر مجازات مذکور کلیه اموالی که از طریق تکدی و کلاشی بدست آورده است مصادره خواهد شد.
تفاوت ضبط اموال و مصادره اموال چیست؟
پس از بیان ضبط و توقیف اموال شاید این سوال مطرح شود که اساسا چه تفاوتی بین ضبط و مصادره وجود دارد.
در این خصوص باید بیان داشت که در اغلب موارد مصادره و ضبط اموال یک مبنا و مفهوم دارند آن هم خروج مال از ملکیت مجرم و انتقال آن به دولت به عنوان جریمه و مجازات، اما مطابق با موردی که از ضبط اموال در قانون آئین دادرسی کیفری بیان شد.
اولا ضبط اموال برخلاف مصادره اموال می تواند به عنوان یک نوع اقدام تامینی و به عنوان ضمانت و وثیقه از مجرم در نظر گرفته شود، ثانیا ضبط اموال می تواند هم به صورت دائمی و بدون بازگشت باشد، و هم تحت شرایطی موقتی و قابل بازگشت باشد ولی در مصادره همواره غیرقابل بازگشت و دائمی خواهد بود.
به بیان دیگر و به جهت روشن شدن موضوع می بایست به ماده ۲۳۶ قانون دادرسی کیفری اشاره نمود که مقرر داشته:
در صورتی که متهم پس از صدور دستور دادستان مبنی بر اخذ وجه التزام یا وجه الکفاله و یا ضبط وثیقه و پیش از اتمام عملیات اجرائی، در مرجع قضائی حاضر شود یا کفیل یا وثیقه گذار او را حاضر کند، دادستان با رفع اثر از دستور صادره، دستور اخذ یا ضبط حداکثر تا یک چهارم از وجه قرار را صادر می کند.
پس در این مورد بخصوص مال ضبط شده قابل بازگشت خواهد بود. مورد دیگر در خصوص تفاوت مصادره و ضبط در نوع جرم است.
در ضبط علاوه بر عوائد مجرمانه آثار و اسباب ارتکاب و تسهیل کننده جرم نیز ضبط می شد درحالی که در مصادره اموال، صرفا عوائد و منافع به دست آمده از جرم ملاک است و مورد مصادره واقع می شود.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد.
قانون گذار به جهت اینکه عوائد و منافع حاصل از جرم توسط مجرم حاصل شده است مجددا پس از تحمل مجازات در دسترس و در اختیار مجرم قرار نگیرد مطابق با آنچه که بیان مصادره و ضبط اموال را از اموال مجرم پیش بینی نموده است.
به طور کلی هم در ضبط و هم در مصادره مال از تصرف مجرم خارج می شود.
اما در ضبط تحت شرایطی امکان کاهش مال ضبط شده وجود دارد و به نوعی قابل بازگشت می باشد ولی در مصادره مال به طور دائمی و البته غیرقابل بازگشت از تصرف مجرم خارج می شود.
سوالات رایج
آیا منظور از توقیف مال، همان ضبط مال می باشد؟
خیر، توقیف مال یک اقدام موقتی و به جهت حمایت شاکی در برابر مجرم بوده و قابل بازگشت می باشد.برای مثال توقیف مال صادرکننده چک بلامحل به منظور عدم انتقال و فرار از دین.
آیا از تصمیم دادگاه در خصوص ضبط اموال می توان اعتراض نمود؟
بله و متضرر از ضبط اشیا و اموال می تواند نسبت به امر تجدید نظر خواهی کند حتی اگر مجازات اصلی قابل تجدیدنظر نباشد.
تفاوت ضبط و مصادره در چیست؟
ضبط علاوه بر اینکه به عنوان یک نوع مجازات در نظر گرفته می شود ممکن است یک اقدام تامینی و بابت وثیقه و تضمین باشد همچنین ضبط شامل کلیه اموال حاصله از جرم ازجمله عوائد، منافع، وسایل و… می باشد.