در شکایات کیفری بر خلاف دعاوی حقوقی اگر شکایتی واصل شود قبل از رفتن به دادگاه اصولا در قسمت دادسرا به تحقیقات آن شکایت رسیدگی می شود.
لذا در شکایت کیفری یک مرحله تحقیق داریم که توسط قاضی تحقیق یعنی بازپرس انجام می شود و یک مرحله رسیدگی که در دادگاه توسط قاضی رسیدگی کننده رسیدگی می شود.
پس به این شکل است که پس از طرح شکایت در دادسرا درباره آن شکایت تحقیقات مقدماتی انجام می شود.
حال تا زمان انجام شدن و تمام شدن این تحقیقات قرار های مختلف و متفاوتی از مقام قضایی صادر خواهد شد.
مثلا ممکن است قراری صادر شود که این قرار برای این باشد که متهم از دسترس و یا از کشور خارج نشود یا این باشد که متهم در هر موقع که مقام قضایی صلاح بداند حاضر شود.
وقتی که تحقیقات مقدماتی تمام شود حال هر نتیجه ای که به دست آید در قالب قرار صادر می شود.
برای مثال ممکن است در تحقیقات به این نتیجه برسند که فرد جرم را انجام داده و جرم منتسب به وی است. لذا در این باره قرار مجرمیت یا قرار جلب به دادرسی صادر می شود در قانون جدید از واژه “مجرمیت” استفاده نکرده زیرا مجرم در حقوق کیفری و جنایی کسی است که جرم او در دادگاه و نه دادسرا به اثبات برسد.
و ممکن است پس از پایان تحقیقات مقام قضایی به این نتیجه برسد که اصلا فرد مرتکب این جرم نشده یا دلیل کافی برای این جرم وجود ندارد و اینکه اصلا فعل انجام شده جرم نباشد و در اینجا مقام قضایی قرار منع تعقیب صادر می کند یعنی دیگر به دادگاه نمی رود و خبر خوشی برای متهم است.
در این فرصت قصد داریم از قرار منع تعقیب سخن بگوییم و نحوه اعتراض به آن را نیز بیان کنیم.
قرار منع تعقیب چیست؟
یکی از قرار هایی که به آن نیز اشاره کردیم قرار منع تعقیب است که توسط دادسرا صادر می شود.
ابن قرار فقط در دو جا قابل صادر کردن است:
- رفتار ارتکابی جرم نباشد.
- رفتار ارتکاب یافته جرم است اما دلیل کافی نداریم برای آنکه بگوییم این جرم را این شخص انجام داده (نبود دلیل کافی).
ماده ۲۶۵ در این باره اینگونه مقرر کرده است که:
بازپرس در صورت جرم بودن عمل ارتکابی و وجود ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار جلب به دادرسی و در صورت جرم نبودن عمل ارتکابی و یا فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار منع تعقیب صادر و پرونده را فوری نزد دادستان ارسال میکند.
دادستان باید ظرف سه روز از تاریخ وصول، پرونده تحقیقات را ملاحظه و نظر خود را به طور کتبی اعلام کند و پرونده را نزد بازپرس برگرداند.
چنانچه مورد از موارد موقوفی تعقیب باشد، قرار موقوفی تعقیب صادر و وفق مقررات فوق اقدام میشود.
جرم نبودن عمل در قرار منع تعقیب
منظور از این بند آن است که فردی علیه کسی شکایت کرده است و پس از تحقیقات معلوم می شود در دادسرا که آن عمل و فعل شخص جرم نمی باشد زیرا طبق اصل قانونی بودن جرم و مجازات تنها عملی قابل مجازات است که در قانون تعیین شده باشد.
برای مثال فردی به جرم تخریب از دیگری شکایت می کند و دادسرا پس از تحقیقات متوجه می شود که تخریب انجام شده به صورت عمدی نبود و تخریب هم زمانی جرم است که به صورت عمدی باشد و اگر عمدی نباشد جرم نیست.
پس در اینجا چون عمل ارتکابی جرم نیست قرار منع تعقیب داریم.
بیشتر بخوانید: قرار ترک تعقیب در قانون جدید آئین دادرسی کیفری
کافی نبودن ادله در قرار منع تعقیب و عدم انتساب
از دیگر موارد صدور قرار منع تعقیب نبودن ادله کافی برای انتساب به متهم است.
به عبارتی اگرچه این عمل شکایت شده مثل دزدی یا قتل جرم است.
اما ما دلیلی نداریم و نتوانستیم در دادسرا دلیلی پیدا کنیم که ثابت کنیم توسط این شخص انجام شده لذا در این باره هم قرار منع تعقیب صادر می شود.
اگر قرار منع تعقیب از سوی بازپرس یا دادیار صادر شود لازم است که دادستان درباره این امر موافقت خود را اعلام کند؛ زیرا این قرار برای دادستان هم ارسال می شود.
حال اگر دادستان مخالف باشد و معتقد باشد که برای متهم نباید قرار منع تعقیب یا منع پیگرد صادر شود در صورت صدور قرار توسط بازپرس، دادگاه به این اختلاف رسیدگی می کند و در صورتی که دادیار صادر کرده باشد وی مکلف به رعایت کردن دستور دادستان است اما بازپرس به جز استثناهایی لازم نیست از دادستان پیروی کند.
و در حالت اختلاف بین بازپرس و دادستان در قرار منع تعقیب دادگاه به این اختلاف رسیدگی می کند و باید مشخص کند حق با چه کسی است.
اگر که دادستان موافق باشد، بازپرس به طرفین ابلاغ می کند و فرد اگر بازداشت باشد آزاد خواهد شد.
صدور قرار منع تعقیب در دادگاه
- مسئله این است که آیا قرار منع تعقیب فقط در دادسرا قابل صدور است و در دادگاه آیا قابل صدور نیست؟
همانطور که گفتیم غالبا در شکایات قبل از آن که پرونده به دادگاه برود در دادسرا تحقیقات آن انجام می شود اما در مواردی استثنایی قانون گذار اجازه تحقیقات را به دادگاه نداده است و مستقیما و بدون واسطه دادگاه را برای رسیدگی در نظر گرفته.
در مواردی مثل:
- جرایم تعزیری درجه ۷ و ۸.
- جرایم اطفال و نوجوانان زیر ۱۵ سال.
- جرایم منافی عفت.
در این موارد اگر شکایتی شود چون در دادگاه رسیدگی می شود اگر در دادگاه ثابت شد که فرد مرتکب این عمل نشده با اینکه اصلا جرمی واقع نشده خود دادگاه قرار منع تعقیب صادر می کند.
نحوه اعتراض به قرار منع تعقیب دادسرا
قرار منع تعقیب از قرار های قابل اعتراض در دادسرا است و مهلت اعتراض توسط شاکی در داخل ابران ۱۰ روز، و برای افراد خارج از کشور یک ماه خواهد بود از تاریخ و مبدا زمانی ابلاغ قرار.
درباره این که این اعتراض در کجا رسیدگی می شود باید گفت دادگاهی به این اعتراض رسیدگی می کند که صلاحیت رسیدگی به جرم را دارد یعنی دادگاهی که اصول جرم در حوزه آن واقع شده.
قبول اعتراض شاکی به قرار منع تعقیب/نقض قرار منع تعقیب
اگر شاکی در مهلت های مقرر به قرار منع تعقیب یا منع پیگرد اعتراض کرد و دادگاه به این اعتراض و دلایل شاکی توجه کرد.
برای مثال شاکی دلایلی برای اثبات جرم ارائه داد در اینجا دادگاه قرار صادره توسط دادسرا را نقض می کند و میگوید دادسرا اشتباه صادر کرده در اینجا خود دادگاه قراری را صادر می کند که این قرار نقطه مقابل قرار منع تعقیب است، قرار جلب به دادرسی یا قرار مجرمیت در این مورد دادگاه پرونده را دوباره می فرستد به دادسرا در اینجا دادسرا با وجود رای دادگاه حق ندارد مخالفت کند و باید دستور دادگاه را انجام دهد یعنی اینکه دادسرا باید مجرم را جلب کند و به او تفهیم اتهام کند و با قرار تامین کیفری مثل وثیقه یا کفیل و…پرونده را به دادگاه بفرستد البته لازم است که آخرین دفاعیات متهم نیز شنیده شود.
بیشتر بخوانید: وثیقه ملکی یعنی چه و شرایط گذاشتن وثیقه برای متهم و زندانی
تعقیب دوباره متهم پس از صدور قرار منع تعقیب
- می خواهیم از این باب سخن بگوییم که در صورت صدور قرار منع تعقیب و قطعی شدن آن آبا ممکن است متهم برائت یافته دوباره متهم و یا مجرم و مورد تعقیب شناخته شود؟
نکته ای که در اینجا قابل ذکر است و در ماده ۲۷۸ به آن اشاره شده است این است که همانطور که در بالا گفتیم به دو علت ممکن است قرار منع تعقیب صادر شود.
در صورتی که علت صدور قرار منع تعقیب نبودن دلیل کافی باشد برای انتساب جرم، بله ممکن است با به دست آمدن دلایل جدید دوباره بتوان متهم را به دادگاه کشید.
اما اگر علت صدور قرار منع تعقیب جرم نبودن عمل باشد دیگر این متهم قابل تعقیب دوباره نخواهد بود.
ماده ۲۷۸ ق. آ.د. ک در این باره مقرر می دارد که:
هرگاه به علت جرم نبودن عمل ارتکابی، قرار منع تعقیب صادر و به هر دلیل قطعی شود، نمیتوان بار دیگر متهم را به همان اتهام تعقیب کرد.
هرگاه به علت فقدان یا عدم کفایت دلیل، قرار منع تعقیب صادر و در دادسرا قطعی شود، نمیتوان بار دیگر متهم را به همان اتهام تعقیب کرد، مگر پس از کشف دلیل جدید که در این صورت، با نظر دادستان برای یکبار قابل تعقیب است و اگر این قرار در دادگاه قطعی شود، پس از کشف دلیل جدید به درخواست دادستان میتوان او را برای یکبار با اجازه دادگاه صالح برای رسیدگی به اتهام، تعقیب کرد.
در صورتی که دادگاه، تعقیب مجدد را تجویز کند، بازپرس مطابق مقررات رسیدگی میکند.
نتیجه گیری
اگر شکایتی مطرح شود قبل از رفتن به دادگاه در دادسرا تحقیق می شود. در دادسرا تحقیقات مقدماتی انجام خواهد شد.
پس از انجام تحقیقات ممکن است دادسرا به چند طریق نظر خود را درباره شکایت اعلام کند، ممکن است نظر دادسرا بر این باشد که وی متهم است و جرم منتسب به شخص مورد تعقیب که شکایت شونده است و در این باره با قرار جلب به دادرسی و با فرار مجرمیت وی را روانه دادگاه کند.
برای محاکمه اما ممکن هم هست که دادسرا معتقد باشد اصلا عمل و فعلی که از آن شکایت شده جرم نیست یا اصلا اگر خم جرم باشد ربطی به این شخص پیدا نمی کند لذا در اینجا قرار منع تعقیب صادر کند.
که ما در بالا درباره این قرار منع تعقیب سخن گفتیم و نحوه اعتراض به آن را بیان کردیم.
سوالات متداول
آیا قرار منع تعقیب قابل شکایت و اعتراض است؟
بله؛ قرار منع تعقیب توسط شاکی قابل اعتراض است در دادگاه صالح.
قرار منع تعقیب در کجاها صادر می شود؟
- در صورتی که عمل اصلا جرم نباشد.
- دلیل کافی وجود نداشته باشد برای انتساب جرم.
اگر دادگاه اعتراض شاکی را در منع تعقیب قبول کند چه می شود؟
در اینجا دادگاه قرار جلب به دادرسی صادر می کند که دادسرا باید تبعیت کند.
آیا دادستان می تواند با قرار منع تعقیب صادر شده توسط بازپرس مخالفت کند؟
بله می تواند با بازپرس مخالفت کند در این صورت دادگاه رسیدگی به این اختلاف را بر عهده دارد.
2 پاسخ
سلام
سوالی داشتم که ممنون میشوم پاسخ بدهید:
اگر به دلیلی بازپرس برای شخصی که مرتکب خیانت در امانت شده قرار منع تعقیب صادر کند آیا با صدور این حکم و قبل از قطعیت آن در دادگاه می تواند راسا از قرار تامین خواسته رفع اثر نماید؟
قبلا از محبت شما تشکر میکنم
سلام:می توانید معادل وجه ان را را در صندوق دادگاه واریز کرده و رفع اثر نمایید.