فروش مال غیر به این صورت است که شخصی، مالی را که مالک نیست و مالک آن شخص دیگری است بدون اجازه وی به فروش می رساند یا به شکلی انتقال می دهد چه به صورت فروش یا بیع باشد چه به صورت هبه یا معاوضه و صورت های دیگر عقود.
فروش مال غیر را در حقوق مدنی با عنوان معامله فضولی می شناسند.
در معامله فضولی شخص بدون اینکه از طرف مالک اذن یا اجازه و نمایندگی داشته باشد مال وی را مورد معامله قرار می دهد.
معامله فضولی در مفهوم تفاوتی با انتقال مال غیر ندارد.
اما گاهی انتقال مال غیر به علت سو نیتی که در آن است جرم محسوب شده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است.
با این توضیح که اگر فرد معامله فضولی را انجام دهد و در آن آگاه باشد که خودش مالک نیست و به قصد اضرار به مالک مال وی را بفروشد مرتکب جرم انتقال مال غیر شده است.
لذا اگر در معامله فضولی سوء نیت و قصد ضرر نباشد.
تنها معامله فضولی محسوب شده و مالک مال باید آن را رد یا امضا کند که اگر امضا کند صحیح می شود و آثار آن جاری خواهد شد.
فروش مال غیر و معامله فضولی
گفتیم که هر فروش مال غیری نوعی معامله فضولی است اما اگر این فروش مال غیر شرایط بیشتری مثل قصد ضرر رساندن یا سوء نیت باشد به این شکل که مثلا فروشنده آگاه بوده که این مال خودش نیست اما آن را برای خودش بفروشد؛ مرتکب جرم انتقال مال غیر شده است و در عین حال هم معامله فضولی محسوب می شود.
اما اگر این شرایط نباشد یعنی بدون سوء نیت باشد، مثل اینکه فروشنده مال غیر تصور می کرده که مال خودش است یا تصور می کرده که از جانب مالک اجازه داشته با وجود این قضایا انتقال دهد؛ مرتکب جرمی به نام انتقال مال غیر نشده اما در هر حال معامله فضولی خواهد بود.
به فروشنده در معامله فضولی “فضول” به خریداری که مال غیر را می خرد “اصیل” و به مالکی که مالش مورد انتقال واقع شده همان مالک یا “غیر” میگویند.
حکم انتقال مال غیر و معامله فضولی
- مسئله اینجاست اگر فردی مال غیر را انتقال دهد یا به اصطلاح معامله فضولی انجام دهد آیا این معامله صحیح و معتبر است یا خیر باطل است؟
در پاسخ باید گفت حالتی میان این دو است و به اصطلاح قانونی غیر نافذ است به این معنا که عقد به شکلی است که اعتبار کامل را ندارد اما باطل و بی اعتبار هم نیست و برای اینکه به اعتبار کامل برسد لازم است که مالک اصلی ما آن معامله یا فروش مال خودش را امضا یا تنفیذ کند اگر امضا یا تنفیذ کند.
انگار که خود مالک آن معامله را منعقد کرده است.
اما اگر معامله را رد کند؛ آن معامله باطل می شود زیرا رد معامله به این معناست که مالک معامله انجام شده با مالش را قبول ندارد لذا معامله انجام شده باطل می شود وقتی معامله ای باطل می شود یعنی اینکه مال مالک را باید به خودش پس بدهند.
کسی که خریدار مال وی بوده و شخصی که مال را به عنوان فروشنده فروخته ملزم و مکلف هستند مال مالک را اگر تحت تصرف دارند به وی مسترد دارند و همچنین این اشخاص در مقابل مالک ضامن هر آسیبی هستند که به مال وارد می شود.
بیشتر بخوانید: شرایط اساسی صحت معامله چیست
ابطال مبایعه نامه در انتقال مال غیر
رد کردن معامله و باطل کردن آن در معامله فضولی به هر وسیله و هر بیانی ممکن است.
مثلا برای تنفیذ یا رد آن می توان تلفن کرد یا پیامک فرستاد برای طرف مقابل اما راهی رسمی تر هم وجود دارد و آن ارسال اظهارنامه است که بدین وسیله رد معامله را به وسیله اظهار نامه به طرف اطلاع می دهید و اگر برای مثال مال غیر منقول باشد و در اختیار معامله کنندگان قرار دارد “خلع ید” آن فرد و اگر مال منقول مثل خودرو باشد “استرداد” آن را همزمان با اعلام رد معامله از آنان خواستار شود.
اگر از این طریق مال را به وی پس ندهند می تواند از دادگاه ابطال معامله را بخواهد تا مال به وی مسترد شود طبق حکم دادگاه.
دادخواست اعلام ابطال معامله اگر مال غیر منقول باشد به دادگاه و اگر مال منقول کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد به شورای حل اختلاف تقدیم می شود اما بالای ۲۰ میلیون تومان باز هم باید در دادگاه طرح شود.
اگر مالک از انتقال مال غیر شکایت کیفری کند دادگاه کیفری به مجازات انتقال دهنده و رد مال حکم می کند.
انتقال مال غیر منقول به غیر با سند رسمی
چون که اینگونه انتقال مستلزم نوعی جعل در سند رسمی است و فرد با جعل سند رسمی مال را به غیر انتقال داده است اگر شکایت کیفری شود پس از بررسی و حکم به رد مال دستور می دهد که نسبت به ابطال سند رسمی جعلی اقدام به عمل آید.
البته ابطال سند رسمی توسط دادگاه کیفری مستلزم دادخواست شاکی به این دادگاه است وگرنه دادگاه کیفری بدون درخواست فرد شاکی نمی تواند به امر حقوقی رسیدگی کند.
موضوع مال در انتقال مال غیر
- مال منقول: مال غیر که مورد انتقال قرار می گیرد ممکن است مال منقول باشد. طبق قانون انتقال مال غیر چه در اموال منقول و چه در اموال غیر منقول صادق است حال مال منقول شخصی به دیگری بدون اجازه وی منتقل یابد مثلا خودروی شخصی را به دیگری منتقل کنند دادگاه کیفری علاوه بر مجازات انتقال مال غیر، حکم بر رد مال هم می کند.
در اینجا لازم است که فرد انتقال دهنده آگاه باشد که مال دیگری را منتقل میکند و با سوء نیت و قصد ضرر باشد در این حالت است که می توان گفت جرم واقع شده است.
اما اگر فرد نداند که این مال که انتقال می دهد مال شخص دیگری است؛ مشمول معامله فضولی است. در هر حال مرجع کیفری دادسرا و دادگاه شهری است که آنجا معامله و انتقال مال غیر انجام شده حتی اگر مال یا ملک در جایی دیگر باشد.
- مال غیر منقول: اگر موضوع انتقال مال، غیر منقول باشد دادگاه با صدور حکم به رد مال حکم به خلع ید هم می دهد و اگر در این زمینه انتقال با سند رسمی بوده باشد دادگاه به ابطال آن نیز دستور خواهد داد.
البته عده ای بر این نظر هستند که دستور به ابطال سند رسمی منوط به تقدیم دادخواست توسط شاکی است تا دادگاه کیفری به این امر اقدام کند.
اما اگر این امر منتفی بشود فرد نمی تواند با حکم به رد مالی که دال بر ابطال معامله از دادگاه کیفری گرفته به استناد آن در دادگاه حقوقی طرح دعوا کند و ابطال سند را از دادگاه بخواهد.
انتقال مال غیر با سند عادی
برای انتقال مال غیر در قالب سند عادی یا قول نامه لزوما نیازی به ثبت این امر در دفاتر سند رسمی نخواهد بود و حتی نوشته بین طرفین هم انتقال مال غیر با سند عادی خواهد بود.
البته در اینجا بودن سند مد نظر است و گرنه انعقاد عقد و یا انتقال مال لزوما نیازی به کتبی بودن و نوشتن آن ندارد.
مجازات انتقال مال غیر طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری ۶ماه تا سه سال ونیم خواهد بود که فراخور نظر دادگاه بین این حداقل و حداکثر تعیین می شود.
با حکم دادگاه به رد مال سند عادی تنظیم شده هم بین افراد بی اعتبار خواهد شد.
نتیجه گیری
انتقال مال غیر به معنای انتقال عین یا منافع یک مال است که متعلق به شخصی غیر از فروشنده است.
انتقال مال غیر اگرچه ماهیت معامله فضولی را دارد اما تفاوت آنچنانی وجود دارد که این دو را از هم جدا ساخته است. انتقال مال غیر بر خلاف معامله فضولی دارای سوء نیت است و فرد می داند که مالک مال نیست ولی با این حال مال را به دیگری انتقال می دهد. در اینجا راه شکایت کیفری باز است و دادگاه کیفری پس از بررسی های لازم به رد مال حکم می کند.
اما در معامله فضولی که همانند انتقال مال غیر شخصی مال دیگری را بدون اجازه مال انتقال می دهد سوء نیت وجود ندارد و ممکن است فرد تصور کند که از مالک اجازه دارد یا اینکه تصور کند خودش مالک مال است؛ در اینجا چون اراده ای بر جرم نیست عمل را نمی توان جرم دانست و برای آن مالک می تواند معامله فضولی را رد کند تا باطل شود.
در انتقال مال غیر هم اگر با سند رسمی منتقل شده باشد دادگاه پس از حکم به رد مال و مجازات منتقل کننده دستور به ابطال سند می دهد زیرا جعلی بوده است.
سوالات متداول
ابطال انتقال مال غیر چگونه است؟
اگر جنبه کیفری داشته باشد دادگاه با حکم به رد مال نشان می دهد که آن انتقال بی اثر است ولی اگر با سند رسمی باشد با دادخواست شاکی ممکن است در همان دادگاه کیفری آن سند رسمی جعل شده که انتقال مال غیر با آن صورت گرفته ابطال شود البته این امر مخالفانی هم دارد ولی در هر حال می توان با داشتن حکم کیفری ابطال سند رسمی جعل شده را هم از دادگاه حقوقی درخواست کرد.
فرق معامله فضولی با انتقال مال غیر چگونه است؟
همانطور که در بالا تشریح کردیم در معامله فضولی فرد سوء نیت ندارد و چه بسا نمی داند مالک مالی نیست که دارد انتقال می دهد اما در انتقال مال غیر وقتی این عنوان صدق می کند که فرد آگاه به مالک نبودن خودش است و مال را برای نفع خود می فروشد.
ابطال معامله فضولی چگونه است؟
می تواند با رد معامله فضولی آن را باطل کرد و مال را اگر در اختیار آنان است پس گرفت برای این کار فرستادن اظهارنامه مناسب است اگر آنان مال را پس ندهند می تواند با دادخواست اعلام بطلان معامله آن را از دادگاه تقاضا کند.