تشریح ماده قانونی نفقه زوجه و فرزند

از زمان تشکیل رابطه زوجیت میان زن و مرد، وظایفی بر دوش دختر نسبت به مرد نهاده می شود از قبیل:

اطاعت از فرامین معقول مرد، تمکین به مرد، اسکان در منزل منتخب مرد و ….

وظایف و تکالیفی که بر دوش مرد نسبت به زن گذاشته می شود از قبیل:

• پرداخت مهریه تعیین شده
• تأمین معاش
• نفقه زن و ….

می باشد که ممکن است با استمرار رابطه زوجیت و تولد فرزند مشترک، تکلیف به پرداخت نفقه و تأمین معاش نسبت به فرزند نیز برای مرد ایجاد شود.

پس در نتیجه مرد به عنوان رئیس خانواده وظیفه تأمین امور جاریه و اداره زندگی مشترک خود با همسر و فرزندان را دارد.

در راستای تأمین نفقه همسر و فرزندان ممکن است مسائل و اختلافاتی پیش آید که مرد از پرداخت آن سرباز زند و زن به ناچار برای الزام شوهرش به پرداخت نفقه خود و حتی فرزندش، از طریق دادگاه خانواده شکایت خود را ثبت کند تا به حکم قانون و دادگاه مرد ملزم به پرداخت نفقه شود.

در قانون مدنی بخش حقوق خانواده، در موادی به مبحث نفقه پرداخته شده است که در مطالب زیر به ترتیب ابتدا به تشریح ماده قانونی نفقه زن و سپس به ماده قانونی نفقه فرزند مشترک پرداخته می شود و در همین میان، مطالب کلیدی و کاربردی نفقه زن و فرزند آورده می شود.

الزام مرد به نفقه زن

همانطور که بیان شد مادامی که رابطه زوجیت منعقد شود، مرد ملزم به پرداخت نفقه به زن خود می باشد و حتماً نبایست زن ابتدا به مرد تمکین کند سپس نفقه به زن تعلق گیرد که این تصور، تصوری اشتباه است (البته اگر عدم تمکینش محرز شد، مرد از پرداخت نفقه معاف است) و از آن در قانون مدنی بعنوان حق حبس نام برده می شود، پس بهتر است قبل آوردن ماده مرتبط با نفقه زن، بحث حق حبس زن مشخص شود.

حق حبس زن:

ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی بیان می کند زن می تواند تا زمانی که مهریه به ایشان پرداخت نشده است از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد مثل تمکین، سرباز زند و این عدم تمکین به شوهر نمی تواند مانع مشروع و قانونی در عدم پرداخت نفقه شود.

در نتیجه اگر مهریه زن، معین و حال باشد مثل سکه یا پول یا مال معین از قبیل ملکی مشخص، می تواند قبل از اینکه به شوهرش تمکین کند اعم از تمکین عام یعنی به منزل شوهر رود یا تمکین خاص یعنی با شوهرش نزدیکی کند، تقاضای مطالبه مهریه کند و اگر شوهر نپردازد، زن نیز تکلیفی به تمکین به شوهر ندارد اما شوهر ملزم به پرداخت نفقه می باشد و نمی تواند مدعی شود که زن من به من تمکین نمی کند پس من نفقه پرداخت نمی کنم.

اما این عدم پرداخت نفقه در این حالت مستند به رأی وحدت رویه شماره ۶۳۳ مورخ ۱۴/۰۲/۱۳۷۸ ماهیت کیفری ندارد و زن نمی تواند از طریق مسیر کیفری شکوائیه ترک انفاق مطرح کند بلکه بایست مسیر حقوقی مطالبه نفقه معوقه و حال را طی کند.

پس دریافتیم، همینکه رابطه زوجیت آغاز شود ممکن است زوجین در خصوص نفقه با مشکل رو به رو شوند اما فرض را بر این می گذاریم که رابطه زوجیت بدون استفاده از حق حبس آغاز شده است و پس از گذشت مدتی برای زن این پرسش مطرح می شود.

که براستی نفقه من چیست؟

ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی صراحتاً تکلیف پرداخت نفقه زن در عقد دائم را بر عهده شوهر گذاشته و در ماده بعد، یعنی ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی به صورت عرفی مصادیق نفقه را آورده است؛ نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل:

• مسکن
• البسه
• غذا
• اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خدمتکار

در صورتی که زن پیش از ازدواج به داشتن خدمتکار عادت داشته یا اینکه در شرایط جسمی و روانی قرار دارد که نیاز به خدمتکار می باشد.

پس مرد بایست احتیاجات عرفی زن را برای معاش و زندگی فراهم کند که این احتیاجات می تواند ماهیت عرفی و نوعی و بعضاً شخصی پیدا کند و ممکن است از زنی تا زن دیگر نفقه متفاوت باشد پس برای تعیین نفقه اولویت شرایط زن در نظر گرفته می شود نه معیشت و درآمد مرد که البته درآمد مرد تأثیر گذار می باشد.

شرط نفقه در عقد موقت شرطی صحیح

در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی، بیان شد که نفقه در عقد دائم بر عهده شوهر است که از مفهوم مخالف آن متوجه می شویم در عقد موقت نفقه راه ندارد؛ شاید این سؤال را بپرسید که

اگر در عقد موقت شرط نفقه بگذاریم باز مرد تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد؟

خیر اینکه قانونگذار بیان کرده در عقد دائم نفقه زن بر عهده مرد است، از جمله آثار ذاتی نکاح دائم می باشد اما در نکاح موقت زوجین می تواند با توافق در عقدنامه خویش شرط انفاق بگذارند و در این صورت مرد ملزم به پرداخت نفقه است و ضمانت اجرای حقوقی و کیفری به دنبال خواهد داشت.

ضمانت اجرای حقوقی و کیفری نفقه زن

همینکه نفقه زن پرداخت نشود، اگر خواهان طرح دعوی باشد با دو مسیر حقوقی و کیفری رو به رو است با این تفاوت که زن تنها می تواند از بابت نفقه جاریه خود شکایت کیفری ترک انفاق کند که شرط اصلی آن استطاعت مالی مرد است.

یعنی اگر مردی شاغل و دارای توانایی مالی پرداخت نفقه زنش می باشد و از پرداخت نفقه حال یا جاریه زنش سرباز می زند، زن می تواند با طرح شکایت ترک انفاق رسیدگی کیفری در دادسرا را نسبت به خواسته خود مطرح کند.

حال این سؤال مطرح می شود مبنی بر اینکه شکایت کیفری ترک انفاق را از کجا آغاز کنیم؟

زن بایست با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکوائیه ترک انفاق خود را با استناد به شهادت شهود یا سایر ادله قانونی ثبت کند تا توسط دادسرا شکوائیه بررسی و وقت رسیدگی حضوری برای طرفین تعیین شود.

البته برای تحقیقات مقدماتی یعنی استعلام اینکه شما همچنان در منزل مشترک زندگی می کنید یا نه و یا پرس و جو از همسایگان و مطلعین اقدام خواهد شد که در صورت اثبات انتساب بزه ترک انفاق به شوهر، نهایت به ۶ ماه تا ۲ سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد.

اما مسیر حقوقی کمی منعطف تر خواهد بود و ممکن است زن خواهان نفقه معوقه و حال خود باشد که بیان کردیم شکایت ترک انفاق تنها نسبت به نفقه جاریه یا حال می باشد و بابت نفقه معوقه زن بایست مسیر حقوقی را طی نماید که با مستندات و شهادت شهود، از مسیر دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست مطالبه نفقه معوقه و حال خود را مطرح کند تا توسط مرجع قضایی صالح مورد رسیدگی قرار گیرد.

پرداخت نفقه ارتباط تام و مستقیمی با تمکین زن دارد.

یعنی زن اگر تمکین به مردش نکند و عدم تمکین زن اثبات شود، زن دیگر نمی تواند خواهان نفقه شود، به بیان بهتر استحقاق نفقه از جانب زن، مشروط بر تمکین به شوهر اعم از عام و خاص است و در دعاوی مطروحه و منتج به صدور رأی شده مشاهده می شود که مرد عدم تمکین زن خود را می گیرد و زن با صدور رأی بر الزام به تمکین و قطعی شدن آن،  دیگر هر دعوایی اعم کیفری یا حقوقی از بابت مطالبه نفقه، با ارائه رأی الزام به تمکین، رد خواهد شد.

پس آگاه باشید که اگر شوهرتان رأی عدم تمکین شما را گرفت دیگر دعوای مطالبه نفقه در آن بازه زمانی شنیده نمی شود.

امتیازات نفقه زوجه

نفقه زن امتیازاتی نسبت به سایر دیون و بدهی مرد دارد که به ترتیب شامل:

• الف- نفقه زن حتی برای مدت گذشته مشمول مرور زمان قرار نمی گیرد و زن هر زمان که مایل باشد می تواند برای مطالبه آن اقدام کند.
• ب- طلب زن از بابت نفقه، از جمله طلب ممتازه محسوب می شود یعنی اگر مردی ورشکسته شود یا این شوهر فوت کند، طلب زن بابت نفقه ابتدا بایست از اموال ایشان کسر گردد و سپس مابقی به طلبکاران یا وراث پرداخت شود.
• پ- همانطور که در پرسش مطرح شده پاسخ دادیم، پرداخت نفقه تکلیفی بر دوش مرد است و این تصور که اگر زن شاغل باشد مرد تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد، تصوری اشتباه و غلط است.
• ت- پرداخت نفقه به زن نیز مشروط به تمکن مالی مرد نیست؛ یعنی مرد نمی تواند مدعی شود که من بیکارم در نتیجه نفقه زنم رو پرداخت نمی کنم البته در شکایت ترک انفاق توانایی مالی مرد باید محرز شود.

نفقه زن شاغل و کارمند

سؤال مهم دیگری که به دفعات پرسیده می شود این است که آیا اگر زنم شاغل باشد، باز باید بهش نفقه بدم؟

اینکه همسر شما شاغل است دلیلی بر معافیت شوهر از پرداخت نفقه محسوب نمی شود، زن مکلف به تمکین به شوهر است و شاغل بودن ایشان در تضاد با این تکلیف قانونی و شرعی نیست، پس مرد بایست نفقه زن شاغل خود را نیز پرداخت کند.

نفقه فرزند و تامین معاش او

قانون نیز پرداخت نفقه و تأمین معاش فرزند را تکلیفی بر عهده پدر گذاشته است و در ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، ابتدا پرداخت نفقه فرزند را بر عهده پدر گذاشته است و اگر پدر در قید حیات نباشد یا توانایی پرداخت نفقه فرزند خود را نداشته باشد، بر عهده پدربزرگ پدری گذاشته است.

در صورت نبود پدر یا پدربزرگ پدری و یا نداشتن توانایی مالی این دو، بر عهده مادر گذاشته است و حتی قانونگذار فرض نبود مادر یا عدم توانایی مادر را نیز پیش بینی کرده است و تکلیف به پرداخت نفقه را بر دوش پدر بزرگ مادری گذاشته است.

با عنایت به این ماده حساسیت پرداخت نفقه فرزند مشخص می شود و هر جور شده بایست نفقه فرزند پرداخت شود که در نفقه زن دیدیم که این تکلیف تنها بر دوش مرد است و کسی دیگر تکلیفی برای پرداخت نفقه ندارد.

شرط سنی پرداخت نفقه فرزند:

در پرداخت نفقه فرزند بایست شرایط سنی را در نظر گرفت، یعنی نفقه فرزند چه دختر و چه پسر تا ۱۸ سالگی با پدر است و نسبت به پسر اگر بعد از ۱۸ سالگی مشغول به تحصیل باشد، تا پایان تحصیل نفقه پسر بر عهده پدر و نسبت به نفقه دختر بعد از ۱۸ سالگی، تا زمانی که دختر ازدواج نکرده است، نفقه دختر بر عهده پدر است.

نحوه تعیین نفقه زن و فرزند

و در انتها تعیین نفقه زن و فرزند توسط کارشناس مربوط مشخص می شود و در نفقه زن، شرایط خانوادگی، تحصیلی و حتی شغلی ایشان و وضعیت درآمدی شوهر مدنظر قرار می گیرد و نفقه ای به صورت ماهیانه تعیین می شود و نسبت به تعیین نفقه فرزند، چون نفقه فرزند با توجه به سن ایشان ممکن است متغیر باشد، برای مقطعی تعیین و پس از آن مجدد مورد تجدیدنظر قرار می گیرد.

اما زن نیز می تواند درخواست تعدیل نفقه خود را داشته باشد که بر مبنای شرایط اقتصادی و معیشتی جامعه نفقه اش افزایش یابد.

نتیجه گیری

در نتیجه ازدواج دائم آثاری به همراه دارد این آثار بعضاً به تکالیفی برای زن و مرد تبدیل می شود که یکی از این تکالیف برای مرد نفقه و برای زن تمکین است که ارتباط تنگاتنگی باهم دارند و انجام وظایف شرعی و قانونی از جانب زن، مرد ملزم به پرداخت نفقه زن می شود.

اگر از قِبل این رابطه زوجیت فرزندی متولد شود، تکلیف مرد به پرداخت نفقه به فرزند مشترک نیز تسری پیدا می کند و مسئولیت مرد را در تأمین معاش و حفظ مبانی خانواده دو چندان می کند.

پس آگاهانه ازدواج کنید.

سوالات متداول

اگر فرزندی با عدم پرداخت نفقه خود رو به رو شود و برای مثال ۱۳ سالش باشد، باید چیکار کند؟

مادر فرزند می تواند به نیابت از ایشان طرح دعوای نفقه فرزند را مطالبه کند یا اینکه فرزند صغیر ابتدا نسبت به گرفتن گواهی رشد اقدام کند سپس خودش مستقیم با گواهی رشدی که از اداره سرپرستی می گیرد، علیه پدرش طرح دعوا کند و یا در نهایت با اطلاع دادستان، موضوع مورد رسیدگی قضایی قرار گیرد.

فرق نفقه زن و نفقه فرزند در چیست؟

 برخلاف نفقه زن، که می تواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند، نفقه فرزندان فقط نسبت به جاریه یا حال است و نفقه معوقه فرزند قابل مطالبه نیست بلکه دینی طبیعی است که اگر پدر به خواست و اراده خویش پرداخت کرد دیگر نمی تواند پس بگیرد.