مسئله ای که در جامعه راجع به آن کمتر اطلاع رسانی می شود و به همین واسطه ممکن است تاثیرات منفی به همراه داشته باشد؛ برخی عناوین کیفری است که به غلط عنوان می شود.
یکی از این موارد، تفاوت متهم و مجرم است که در بسیاری اوقات مردم به اشتباه متهمی را مجرم تلقی کرده و برچسب مجرم بر او می زنند.
این مسئله می تواند عواقب تلخی را برای فرد متهم به همراه داشته باشد.
از همین رو، در مطلب در خصوص تفاوت های متهم و مجرم اطلاعاتی ارائه خواهد شد.
متهم کیست؟
کسی که مظنون به ارتکاب جرم می باشد را متهم می نامند. در واقع کسی که برخی شواهد و مدارک به گونه ای است که وی مرتکب عمل مجرمانه ای شده است تا قبل از رای قطعی متهم است.
اگر قاضی پرونده به این نتیجه برسد که متهم مرتکب آن جرم گردیده، در مورد مجازات او نیز تصمیم گیری می کند و سپس وی مجرم تلقی می شود.
حقوق متهم
همه ی شهروندان برای تضمین امنیت و آزادی خود ناگزیر به رعایت حقوق یکدیگر هستند. متهم نیز یکی از افراد جامعه است.
متهم غیر از مجرم است و متهمان بسیاری در دادگاه های بدوی و تجدید نظر تبرئه می شوند.
اگر متهم مجرم نیست باید همانند سایر شهروندان به او نگاه کنیم و تا زمانی که حکم محکومیت قطعی او صادر نشده است؛ با سایر افراد جامعه هیچ تفاوتی ندارد و از شأن و احترام برابر برخوردار است.
متهم نیز دارای حقوقی است که از زمان شروع مرحله تحقیقاتی این حقوق باید رعایت شود.
این حقوق عبارتند از:
برابری با سایر طرف های دعوای کیفری، تضمین آزادی های فردی، اصل برائت و حقوق دفاعی.
حقوق متهم در قانون اساسی
اصل ۹۸ قانون اساسی ارکان بازداشت متهم توسط ضابطان دادگستری را پیش بینی کرده است:
هیچ کس را نمی توان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می کند. در صورت بازداشت، موضوع اتهام باید با ذکر دلایل بلافاصله کتباً به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت ۸۴ ساعت پرونده ی مقدماتی به مراجع صالح قضایی ارسال و مقدمات محاکمه در اسرع وقت فراهم گردد. متخلف از این اصول طبق قانون مجازات می شود.
نکته: در حقوق ایران دستگیری تنها بعد از ارتکاب هر جرم و در صورت فراری شدن یا احتمال فرار متهم مجاز می باشد.
حق انتخاب وکیل برای متهم به محض تحت نظر قرار گرفتن
طبق ماده ی ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری با شروع تحت نظر گرفتن، متهم می تواند تقاضای حضور وکیل کنند.
وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات کند و وکیل می تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک ساعت باشد، ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد.
ماده ی ۱۸۱ قانون آیین دادرسی کیفری هم اختیار داده است متهم می تواند در مرحله ی تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد.
این حق باید پیش از شروع تحقیقات توسط بازپرس به متهم ابلاغ شود.
چنان چه متهم احضار شود این حق در برگه ی احضاریه قید شده و به او ابلاغ می گردد. وکیل متهم می تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند.
جبران خسارت ناشی از بازداشت متهم
شخص بازداشت شده در صورتی می تواند خسارات ناشی از بازداشت را مطالبه نماید که دادرسی ای که او در جریان آن بازداشت شده است، منتهی به صدور قرار منع تعقیب از سوی دادسرا یا حکم برائت از سوی دادگاه گردد (ماده ی ۲۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری).
افزون بر این، درخواست مطالبه خسارت در صورتی پذیرفته می شود که قرار منع تعقیب یا حکم برائت صادرشده قطعی شده باشد (ماده ۲۹۱ ق.آ.د.ک).
بر همین اساس، اگر در جریان رسیدگی به اتهام شخصی که به مدت طولانی در بازداشت بوده است، منتهی به حکم محکومیت گردد، بازداشت مزبور، هرچند به مدت طولانی، نمی تواند مبنای مطالبه خسارت به استناد ماده ۲۹۹ ق.آ.د.ک قرار گیرد.
دعوای مطالبه خسارت ناشی از بازداشت موقتِ منتهی به بی گناهی، دعوای مسئولیت مدنی است.
بنابراین اثبات تمامی ارکان دعوای مزبور، به استثنای تقصیر، ضروری است.
لازم به ذکر است، بر اساس مقررات قانون آیین دادرسی کیفری، شخص بازداشت شده باید دعوای خود را علیه دولت طرح نماید.
تفاوت مجرم و متهم
تنها زمانی فردی، مجرم تلقی می شود که حکم قطعی در خصوص او صادر شده است و اثبات شده که جرم ارتکابی توسط وی صورت گرفته است.
هر متهمی الزما مجرم نیست، مگر این که جرم وی توسط دادگاه صالح ثابت شود و از زمانی که جرم در دادگاه علیه متهم ثابت می شود، می توان او را مجرم نامید.
و متهم از وقتی که حکم دادگاه علیه او صادر شده و سپس قطعی می شود نام محکوم به خود می گیرد.
لذا با توجه به اینکه متهم تنها در مرحله ی شک و تردید دستگاه قضایی قرار دارد نباید او را مجرم تلقی کرد و استفاده از واژه مجرم برای متهم به نوعی نقض حقوق وی محسوب می شود.
برچسب مجرم برای متهم می تواند عواقب نا خوشایندی برای وی به جا بگذارد.
زیرا باعث می شود جامعه او را به چشم یک گناهکار نگاه کند.
از همین رو، این بدنامی منجر به منزوی شدن و از دست دادن اعتبار وی پس از منع تعقیب خواهد شد.
نتیجه گیری
کسی که مظنون به ارتکاب جرم می باشد را متهم می نامند. در واقع کسی که برخی شواهد و مدارک به گونه ای است که وی مرتکب عمل مجرمانه ای شده است تا قبل از رای قطعی، متهم است.
متهم نیز دارای حقوقی است که از زمان شروع مرحله تحقیقاتی این حقوق باید رعایت شود.
این حقوق عبارتند از:
برابری با سایر طرف های دعوای کیفری، تضمین آزادی های فردی، اصل برائت و حقوق دفاعی.
تنها زمانی فردی مجرم تلقی می شود که حکم قطعی در خصوص او صادر شده است و اثبات شده که جرم ارتکابی توسط وی صورت گرفته است.
هر متهمی الزما مجرم نیست، مگر این که جرم وی توسط دادگاه صالح ثابت شود و از زمانی که جرم در دادگاه علیه متهم ثابت می شود، می توان او را مجرم نامید.
و متهم از وقتی که حکم دادگاه علیه او صادر شده و سپس قطعی می شود نام محکوم به خود می گیرد.
سوالات متداول
آیا متهم حق اعتراض به بازداشت دارد؟
بله، حق اعتراض به قرار بازداشت نیز از دیگر حقوق متهم در رسیدگی های کیفری است.
آیا می توان فردی را دوبار متهم به جرمی نسبت به یک موضوع واحد کرد؟
خیر این امر شامل ممنوعیت محاکمه مجدد قرار می گیرد. ممنوعیت محاکمه مجددبه این معنا است که به دلیل ارتکاب یک جرم، نمی‌توان دو بار متهم را مجازات کرد.
در چه زمانی متهم می تواند تقاضی وکیل کند؟
با شروع تحت نظر قرار گرفتن متهم می تواند تقاضای حضور وکیل نماید.
آیا متهم می تواند از موضوع اتهام و ادله اطلاع کسب کند؟
بله، طبق ماده ۵ قانون آیین دادرسی کیفری متهم باید در اسرع وقت، از موضوع و ادله اتهام انتسابی آگاه و از حق دسترسی به وکیل و سایر حقوق دفاعی بهره‌مند شود.
اجبار متهم در بازجویی ها امر قانونی محسوب می شود؟
به موجب ماده ۶۰ ق.آ.د.ک در بازجوئی‌ها اجبار یا اکراه متهم، استفاده از کلمات موهن، طرح سوالات تلقین با اغفال کننده و سوالات خارج از موضوع اتهام ممنوع است و اظهارات متهم در پاسخ به چنین سوالاتی و همچنین اظهاراتی که ناشی از اجبار یا اکراه است، معتبر نیست.
تاریخ، زمان و طول مدت بازجویی باید در اوراق صورت مجلس قید شود و به امضاء یا اثر انگشت متهم برسد.
یک پاسخ
سلام در ایران متاسفانه بازداشت ها بی قید وشرط به کسی تماس می گیرندو طرف خودش را به دادگاه می رساند وقبلا از اینکه اتهامی اثبات شود بازداشت می شود برای مدتی نامعلوم و هیچ کس حتی خودش از دلیل این بازداشت بی خبر است در پی مراجعه خانواده و هطرافیان هیچ کس جوابگو نیست و تکلیف ها نامشخص واقعا این طور برخوردها غیر منصفانه و غیر منطقی آدم در دادگاه سرگردان می شود نمی داند از چه کسی بپرسد اطلاعات بگیرد فقط میرود و برمی گردد و قاضی به مسافرت رفته نیست دادستان هم از آسمان نازل شده و مردم راحساب نمی کند .در چنین شرایطی چطور تو قع عدالت میرود