چطور نفقه ام را بگیرم راه قانونی و عملی

در حقوق ایران، پرداخت نفقه از وظایف اصلی شوهر در قبال همسر خود است. نفقه شامل تأمین نیازهای اساسی همسر مانند خوراک، پوشاک، مسکن، و دارو می‌شود. اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، همسر می‌تواند از طریق قانونی اقدام به مطالبه نفقه کند. در ادامه به بررسی برخی از جنبه‌های حقوقی عدم پرداخت نفقه پرداخته می‌شود:

تعریف نفقه

نفقه به معنای تأمین هزینه‌های زندگی فرد است که شامل نیازهای اساسی مانند غذا، پوشاک، مسکن، و دارو می‌شود. در قانون مدنی ایران، ماده 1107 به تعریف نفقه پرداخته است و ماده 1106 به تصریح وظیفه شوهر در پرداخت نفقه به همسر می‌پردازد. به عبارت دیگر نفقه مالی است که جهت تامین هزینه زندگی به زن تعلق می گیرد و پرداخت آن تکلیف مرد است. نفقه مختص ازدواج دائم است و در ازدواج موقت پرداخت نفقه الزامی نیست مگر اینکه شرط شود. مطابق قانون مدنی تعریف نفقه عبارت است از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غـذا، اثاث منزل، و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض

حقوق و وظایف شوهر

بر اساس ماده 1106 قانون مدنی، شوهر موظف است که نفقه همسر خود را بپردازد. این وظیفه حتی در صورتی که زن درآمد مستقلی داشته باشد، از بین نمی‌رود. اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، همسر می‌تواند از طریق قانونی اقدام کند.

راه‌های قانونی مطالبه نفقه

• شکایت به دادگاه خانواده: همسر می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواستی، درخواست نفقه کند. دادگاه پس از بررسی شرایط مالی شوهر و نیازهای زن، مقدار نفقه را تعیین و شوهر را ملزم به پرداخت آن می‌کند.
• صدور اجراییه: در صورت صدور حکم دادگاه مبنی بر پرداخت نفقه، اگر شوهر همچنان از پرداخت نفقه خودداری کند، همسر می‌تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، حکم را اجرا کرده و نفقه را دریافت کند.
• دادخواست کیفری: بر اساس ماده 53 قانون حمایت خانواده، اگر شوهر به طور عمدی از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می‌تواند شکایتی کیفری مطرح کند که منجر به محکومیت شوهر به مجازات‌های کیفری مانند حبس می‌شود.

تأثیر عدم پرداخت نفقه بر زندگی مشترک

عدم پرداخت نفقه می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی مشترک داشته باشد. این مسئله ممکن است منجر به مشکلات اقتصادی، روانی و حتی طلاق شود. قانونگذار با وضع قوانین مربوط به نفقه تلاش کرده تا از بروز این مشکلات جلوگیری کند.

مطالبه نفقه گذشته زن

زن می‌تواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند، مشروط بر اینکه بتواند ثابت کند در طول مدت معین شوهر از پرداخت نفقه خودداری کرده است. دادگاه پس از بررسی مدارک و مستندات، میزان نفقه گذشته را تعیین می‌کند.

نتیجه‌گیری

پرداخت نفقه یکی از مهم‌ترین وظایف شوهر در قبال همسر است و قانونگذار با وضع قوانین مختلف، تلاش کرده است تا حقوق زنان در این زمینه را تضمین کند. در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می‌تواند از راه‌های قانونی برای مطالبه نفقه استفاده کند و از حمایت‌های قانونی برخوردار شود.

دادخواست دعوای مطالبه نفقه:

 انواع نفقه و به چه کسانی تعلق می گیرد؟

 دو نوع نفقه داریم: نفقه زوجه و نفقه اقارب. شرط وجوب نفقه زوجه وجود نکاح دائم و تمکین زن است و شرط وجوب نفقه اقارب توانایی فرد به پرداخت نفقه است.

چه موقع به زوجه نفقه تعلق نمی گیرد؟

طبق ماده ۱۱۰۸ق.م.؛ هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. همانگونه که قبلاً ذکر شد شرط دریافت نفقه تمکین زن در نکاح دائم است و اگر زن بدون مانع مشروع وظایف خود را انجام ندهد به او نفقه تعلق نخواهد گرفت.

  اما سوالی که در ذهن مخاطبین شکل می گیرد این است که تمکین چیست و چه شرایطی دارد؟

تمکین در واقع اطاعت زن از شوهر بوده و دو معنای عام و خاص دارد. سوالی که مطرح می شود این است که تمکین عام شرط دریافت نفقه است یا تمکین خاص؟ به طور مثال زندگی زن با شوهر در یک مسکن الزامی است آیا این از لوازم تمکین عام است یاخاص و آیا زندگی زیر یک سقف از شرایط و الزامات تعلق نفقه است یا خیر؟

زندگی زیر یک سقف از لوازم تمکین خاص بوده و برای تمکین لازم است. بنابراین زوجه ملزم است با زوج در مسکن مشترکشان زندگی نماید.

زوج ملزم است مسکنی در شأن زوجه تدارک ببیند و زوجه موظف است با او زیر یک سقف زندگی کند مگراینکه طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی اگر بودن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد،

زن می تواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه برعهده شوهر خواهد بود.

نفقه زن و فرزند چقدر است؟

در قانون حمایت خانواده آمده: «ماده۴۷ـ دادگاه در صورت درخواست زن یا سایر اشخاص واجب ‌ النفقه، میزان و ترتیب پرداخت نفقه آنان را تعیین می ‌ کند.

تبصره ـ درمورد این ماده و سایر مواردی که به ‌ موجب حکم دادگاه باید وجوهی به‌طور مستمر از محکومٌ ‌‌ علیه وصول شود یک بار تقاضای صدور اجرائیه کافی است و عملیات اجرائی مادام که دستور دیگری از دادگاه صادر نشده باشد ادامه می ‌ یابد.»

در قانون مدنی میزان مشخصی برای نفقه بیان نشده و مصادیق تمثیلی آن بیان شده است. طبق قانون مدنی نفقه همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غـذا، اثاث منزل، و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض است.

پرسشی که بارها مطرح شده است این است که آیا هزینه عمل جراحی زیبایی زوجه برعهده زوج می باشد یا خیر؟ باتوجه به متن ماده قانونی که نیازهای متعارف را ذکر کرده است و علاوه بر آن شرط عادت و احتیاج را تاکید نموده است باید گفت:

اگر زوجه از خانواده و طبقه اجتماعی ای باشد که انجام عمل جراحی برایشان عادی تلقی و مورد نیاز تلقی شود می توان گفت زوج ملزم به پرداخت هزینه های جراحی زیبایی نیز می باشد.

در الزام زوج به پرداخت هزینه های درمانی و بهداشتی هیچ گونه تردیدی وجود ندارد زیرا ماده قانونی صراحت دارد که هزینه های درمانی و بهداشتی زوجه نفقه تلقی و برعهده زوج می باشد. درباب فرزندان نیز ملاک تعیین نفقه عرف است و برمبنای عرف است که تعیین می کنند هزینه فرزندان چقدر است به نظر می رسد درمورد فرزندان نیز مسکن، البسه، غذا، هزینه های درمانی و به علاوه هزینه تحصیل و آموزش ایشان است.

آیا پرداخت هزینه تحصیل و آموزش زن و فرزند با زوج است؟

در باب هزینه های تحصیل فرزند پاسخ مثبت است و یکی از وظایف مرد حضانت و پرداخت هزینه های زندگی فرزندان است که هزینه های آموزشی و تحصیلی فرزند نیز از آن دسته است. درمورد هزینه های آموزش و تحصیل زن دو دیدگاه وجود دارد:

برخی معتقدند هزینه تحصیل زن برعهده زوج است و باید تمامی هزینه های تحصیل زن را بپردازد. دسته ای دیگر هزینه تحصیل را جز نفقه زن ندانسته اند و معتقدند مرد ملزم نیست هزینه های تحصیل زن را بپردازد مگر اینکه حین عقد شرط شده باشد که نظر اول با اقبال بیشتری روبروست.

آیا بعد از فوت مرد به زن و فرزندش نفقه تعلق می گیرد؟

بعد از فوت زوج زن ملزم به نگه داشتن عده وفات است و در عده وفات به زن نفقه تعلق می گیرد. به فرزندان نیز تا قبل از مستقل شدن نفقه تعلق می گیرد. این نفقه از اموال همسر فوت شده و توسط کسی که اختیار اداره اموال به او سپرده شده پرداخت می گردد. نفقه زن و فرزندان در صورت فوت مرد قطع نخواهد شد.

آیا می توان در عقد نکاح شرط عدم نفقه کرد؟

شرط ماهیت تبعی دارد و علاوه براین که باید شرایط صحت در آن رعایت شود نباید خلاف ذات عقد و یا موجب باطل شدن عقد باشد. هر شرطی که صحیح باشد و خلاف عقد نباشد را می توان در عقد درج نمود.

در واقع پرداخت نفقه  شرط عقد نیست و بنابراین می توان پرداخت نفقه را در عقد موقت شرط نمود و عدم پرداخت نفقه را نیز می توان در عقد نکاح دائم شرط نمود. این شرط را صحیح دانسته اند.

رابطه نفقه و مهریه چیست؟

مهریه مالی است که ضمن نکاح از طرف مرد به زن پرداخت می شود و معمولاً آن را در مقابل بضع می دانند.

به نظر می رسد چنین دیدگاهی با فقه و اخلاق مطابقت ندارد و در واقع نگاهی کامجویانه به زن است و بهتر است همان فلسفه ای که در اسلام ذکر شده است را بپذیریم که معتقدند مهریه مالی است که جهت بیان محبت از طرف مرد به زن پرداخته می شود و این نگاه با ذات نکاح که پیمانی عاطفی است تطابق بیشتری دارد.

اصولاً نفقه و مهریه تعارض و تداخلی با هم ندارند منتها تنها جایی که این دو به هم ارتباط پیدا می کنند جایی است که زن حق حبس مهریه دارد. طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی «زن می‌تواند تا مهریه به او تسلیم نشده، از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد، امتناع کند.

مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع باعث از بین رفتن حق نفقه نخواهد بود». زن می تواند تا وقتی مهریه را دریافت نکرده از تمکین خودداری کند و این خودداری او مانع دریافت نفقه اش نخواهد بود که در قانون به این کار حق حبس گفته می شود.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه چیست؟

اگر مرد نفقه نپردازد هم ضمانت اجرای حقوقی دارد و هم ضمانت اجرای کیفری. عدم پرداخت نفقه دو ضمانت اجرا دارد:

حقوقی- کیفری. در ضمانت اجرای حقوقی زوجه می تواند اقامه دعوای حقوقی نموده و مطالبه نفقه نماید. این دعوا در دادگاه خانواده اقامه می شود زیرا ماده ۴ قانون حمایت خانواده مقرر داشته:

ماده۴ـ رسیدگی به امور و دعاوی زیر در صلاحیت دادگاه خانواده است:

1. نامزدی و خسارات ناشی از برهم ‌ زدن آن
2. نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح
3. شروط ضمن عقد نکاح
4. ازدواج مجدد
5. جهیزیه
6. مهریه
7. نفقه زوجه و اجرت ‌ المثل ایام زوجیت
8. تمکین و نشوز
9. طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن
10. حضانت و ملاقات طفل
11. نسب
12. رشد، حجر و رفع آن
13.  ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنان
14. نفقه اقارب
15. امور راجع به غایب مفقود ‌ الاثر
16. سرپرستی کودکان بی ‌ سرپرست
17. اهدای جنین
18. تغییر جنسیت.

ضمانت اجرای دیگر عدم پرداخت نفقه ضمانت اجرای کیفری است و قبلا این ضمانت اجرا در قانون مجازات اسلامی ذکر شده بود.

اما با تصویب قانون حمایت خانواده جدید قانون سابق درمورد عدم پرداخت نفقه نسخ شد. طبق ماده۵۳ ـ هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب ‌ النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می ‌ شود.

تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می ‌ شود.

تبصره ـ امتناع از پرداخت نفقه زوجه ‌ ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.

قابل ذکر است جرم ترک انفاق جرمی مستمر است و  اگر زوج یک ماه نفقه پرداخت و سپس ماه بعد نفقه پرداخت نکرد زوجه دوباره می تواند شکایت کند و چون جرم قابل گذشت است، چنانچه زوجه گذشت کند پرونده بسته خواهد شد.

برای دریافت نفقه باید به کجا مراجعه نماییم؟

جهت دریافت نفقه باید دادخواست مطالبه نفقه تقدیم دادگاه نمایید. البته اگر میزان نفقه شما از۲۰ میلیون تومان کمتر باشد باید به شورای حل اختلاف بروید. برای دادخواست مطالبه نفقه  بهتر است نزد یک وکیل خانواده بروید. وکیل متخصص در امور خانوادگی شما را بهتر راهنمایی می کند چگونه دادخواست تنظیم نمایید.

محل اقامت خوانده محل اقامت مرد و محل اقامت خواهان محل اقامت زن درج شده و در بخش خواسته مطالبه نفقه را می نویسید.

در بخش ادله و مستندات نیز سند نکاحیه و اوراق هویتی را ذکر می کنید. دعوای مطالبه نفقه پیچیدگی خاصی ندارد منتها نکته در این دعوا این است که در جلسه دادرسی خیلی از خانمها عنوان می کنند من حاضر نیستم با این آقا زندگی کنم تا نفقه بدهد.!

این جمله در واقع به ضرر زوجه است. زیرا نشان دهنده این است که زوجه تمکین نمی کند. وقتی زوجه برای نفقه اقدام می کند باید اعلام دارد من زندگی می کنم و نفقه گذشته و حال خودم را مطالبه می کنم.

البته درمورد نفقه فرزندان چنین شرطی وجود ندارد منتها درمورد نفقه زوجه نحوه دفاعیات شما و اظهاراتتان در دادگاه اهمیت دارد. برای مطالبه نفقه همانگونه که ذکر شده دادگاه صالح دادگاه خانواده است. برای این دعوا شما باید به دادگاه خانواده دادخواست بدهید.

رسیدگی به نفقه در صلاحیت کجاست

نفقه بر اساس میزان مبلغ آن متفاوت است به این صورت که اگر میزان نفقه زیر بیست میلیون تومان باشد شورای حل اختلاف نسبت به این موضوع صالح به رسیدگی است.

و اگر مبلغ درخواستی بالای بیست میلیون تومان باشد رسیدگی در صلاحیت دادگاه خانواده خواهد بود و اینکه در صورتی در صلاحیت شوای حل اختلاف خواهد بود که شورا ابتدا به این موضوع رسیدگی نموده باشد.

شکایت از عدم پرداخت نفقه

عدم پرداخت نفقه بر اساس قانون حمایت خانواده طبق ماده ۵۳جرم بوده و در صورت شکایت اشخاصی که مستحق نفقه اند شروع میشود ولی تعقیب این فرد منوط به داشتن تمکن مالی فرد می باشدودر صورت داشتن تمکن مالی و عدم پرداخت دادگاه خانواده شخص محکوم به نفقه را به مجازات شش ماه تا دو سال محکوم خواهد کرد.