هر گاه بحث از گزارش جرم یا کسانی که در دادگاه به جمع آوری اطلاعات در خصوص جرمی کمک می کنند، صحبت می شوند؛ ذهن ما ناخودآگاه به سوی شاهدین جرم می رود.
در صورتی که تنها شهود نیستند که در فرایند کسب ادله و جمع آوری اطلاعات به دادسرا می کنند.
در ادبیات حقوقی، به دلیل حساسیت موضوعات، قانونگذار بین شاهد و مطلع تفاوت قائل شده است.
این تفاوت به دلیل تفاوت های است که در شرایط شاهد و مطلع وجود دارد.
در این بخش در خصوص مطلع و شرایط آن مطالبی ضروری به آگاهی مخاطبان محترم می رسانیم.
مطلع کیست؟
معنی مطلع در حقوق، کسی است که به هر نحوی از جرم یا واقعه باخبر شده، اما شخصا ناظر آن نبوده است.
مثلا ممکن است اسناد وقوع جرم را دیده باشد، اعتراف مجرم را شنیده باشد و یا مطلبی درباره ی جرم شنیده باشد.
به بیان دیگر، مطلع به شخصی گفته می شود که به نحوی دیگر، غیر از مشاهده مستقیم، از وقوع جرم آگاه شده است.
مطلع نیز در فرایند دادرسی می تواند به دادسرا کمک های زیادی درباره ی جرم واقع شده نماید.
از همین رو، مطلع جز افرادی است که ممکن است مانند شاهد به دادگاه فراخوانده شود. اما جایگاه آن ها در دادگاه همانند اسمشان متفاوت است.
تفاوت مطلع و شاهد
تفاوت های حقوقی بسیاری میان شاهد و مطلع وجود دارد. این تفاوت ها عبارتند از:
- اطلاعات شاهد، دلیل کافی برای شروع تحقیقات دادسرا است. اما اطلاعات مطلع، مجوزی برای شروع تحقیقات نیست؛ بنابراین، در صورتی که خود شخص اعلام کند که شاهد ماجرا بوده است، این گفته شخص برای شروع تحقیقات کافی است. ولی اگر شخص اعلام کند که خودش ماجرا را ندیده و فقط به نحوی از ماجرا اطلاع پیدا کرده است، صرفا به خاطر گفته او نمی توان تحقیقات راجع به موضوع را شروع کرد، مگر این که شخص شاهد ماجرا نیز بوده باشد.
- شاهد کسی است که بطور مستقیم، ناظر واقعه یا جرم بوده است. این شخص باید اطلاعات را بدلیل حضور در محل واقعه بدست آورده باشد و اطلاعات او، بی واسطه بدست آمده است. در صورتی که مطلع این اطلاعات را الزما مستقیم بدست نیاورد و شاهد مستقیم وقوع جرم نبوده است.
- همچنین بر اساس شهادت می توان رای صادر کرد اما صرفا به استناد اطلاعات مطلع در پرونده های کیفری نمیتوان رای صادر کرد.
احضار به عنوان مطلع
اصولا وقتی که فرد به عنوان مطلع احضار مش وند دو حالت متصور است:
- این حالت که متداول ترین آن است، این است که از شما شکایتی شده و به علت کمبود یا فقدان دلیل برای متهم کردن، شما به عنوان مطلع احضار می شوید تا قاضی صحبت های شما را استماع و بعد از آن نسبت به توجه اتهام به شما تصمیم بگیرد
- زمانی است که شاکی یا متهم در پرونده ای شما را به عنوان شاهد معرفی می کند تا شما به عنوان مطلع از قضیه حاضر و ادای شهادت نمایی.
شرایط ارسال احضاریه بدین صورت است که برای اشخاص مطلع، احضاریه ای از طرف دادسرا ارسال می شود تا در روز و ساعت مقرر نزد بازپرس حاضر شده و دانسته های خود را برای مقام قضایی بیان کنند.
به این ترتیب، مشخص می شود که نباید از دریافت این احضاریه نگران شد.
در ادای توضیح به عنوان مطلع، فرد به عنوان شخصی که اطلاعانی از وقوع جرم دارد می تواند به فرایند جمع آوری ادله و اجرای عدالت به سیستم قضایی کشور کمک کند و ممکن است بیانات او بسیار مثمر ثمر واقع شود.
لذا توصیه می شود از احضاریه نترسید و برای کمک به عنوان مطلع دریغ نکنید.
همچنین به این نکته توجه نمایید در صورتی که اطلاعات دروغ بدهید و یا احضاریه را مهم تلقی نکنید ممکن است دچار مشکل شوید.
حکم جلب مطلع
تبصره ۱ ماده ۲۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص حکم جلب مطلع و شاهد بیان مقرر می دارد:
در صورتی که شاهد یا مطلع برای عدم حضور خود عذر موجهی نداشته باشد جلب می شود. اما در صورتی که عذر موجهی داشته باشد و بازپرس آن عذر را بپذیرد، مجدداً احضار و در صورت عدم حضور جلب می شود.
با توجه به حساسیت پرونده ها در دعاوی کیفری حضور مطلع پس از دریافت احضاریه برای وی یک تکلیف قانونی است که سر پیچی از آن منجر به مجازات می شود.
البته لازم به ذکر علت این جلب اجبار درباره ی شهادت شاهد یا مطلع نیست؛ بلکه برای سرپیچی از احضاریه و عدم حضور در دادگاه است.
البته از طرف دیگر گاه این اطلاعات به قدری در روند پرونده تاثیرگذار و ضروری است که مطلع و شاهد باید نزد مقام قضایی حاضر شوند و دانسته های خود را ارائه دهند.
لذا بهتر است در این مواقع به عنوان شاهد یا مطلع به هیچ عنوان در برابر حضور خود نزد مقام قضایی ممانعت نکنید.
مطلع، بازداشت و یا تفهیم اتهام نمی شود
با توجه به نگرانی ای که افراد برای عواقب حضور در دادگاه به عنوان مطلع دارند، لازم است بیان کنیم که مطلع از جرم پس از حضور در دادگاه تحت بازداشت قرار نمی گیرد و تفهیم اتهام نمی شود، حتی اگر در آن لحظه در مظان اتهام قرار گیرد.
بدین منظور، ماده ۲۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می دارد:
تفهیم اتهام به کسی که به عنوان متهم احضار نشده از قبیل شاهد یا مطلع ممنوع است و چنانچه این شخص پس از تحقیق در مظان اتهام قرار گیرد باید طبق مقررات و به عنوان متهم برای وقت دیگر احضار شود.
لذا پس از حضور شما تحت عنوان مطلع اتفاقاتی مثل بازداشت برای شما حادث نمی شود.
ضرورت حفظ امنیت مطلع و سایر اشخاص در دادرسی
حفظ امنیت جانی شهود و مطلعین در جرم مسئله ای مهم است که به دلیل حساسیت این مسئله، قانونگذار نیز برای این مسئله راه حلی اندیشیده است.
در واقع هرگاه بیم خطر جانی یا حیثیتی و یا ضرر مالی برای شاهد یا مطلع و یا خانواده آنان وجود داشته باشد، اما استماع اظهارات آنان ضروری باشد.
بازپرس به منظور حمایت از شاهد یا مطلع و با ذکر علت در پرونده، تدابیر زیر را اتخاذ میکند:
الف- عدم مواجهه حضوری بین شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم.
ب – عدم افشای اطلاعات مربوط به هویت، مشخصات خانوادگی و محل سکونت یا فعالیت شاهد یا مطلع.
پ – استماع اظهارات شاهد یا مطلع در خارج از دادسرا با وسایل ارتباط از راه دور.
- در صورت شناسایی شاهد یا مطلع حسب مورد توسط متهم یا متهمان یا شاکی و یا وجود قرائن یا شواهد، مبنی بر احتمال شناسایی و وجود بیم خطر برای آنان، بازپرس به درخواست شاهد یا مطلع، تدابیر لازم را از قبیل آموزش برای حفاظت از سلامت جسمی و روحی یا تغییر مکان آنان اتخاذ میکند.
- ترتیبات فوق باید به نحوی صورت پذیرد که منافی حقوق دفاعی متهم نباشد.
- همچنین این ترتیبات در مرحله رسیدگی در دادگاه نیز اجراء می شود.
نکاتی که در خصوص مطلع بهتر است بدانید
- بازپرس می تواند در صورتی که شاهد یا مطلع واجد شرایط شهادت نباشد، بدون یاد کردن سوگند، اظهارات او را برای اطلاع بیشتر استماع کند.
- شاهد و مطلع پیش از اظهار اطلاعات خود به این شرح سوگند یاد می کند: «به خداوند متعال سوگند یاد میکنم که جز به راستی چیزی نگویم و تمام واقعیت را بیان کنم».
- در صورتی که شاهد یا مطلع برای حضور خود درخواست هزینه ایاب و ذهاب کند یا مدعی ضرر و زیانی از حیث ترک شغل خود شود، بازپرس هزینه ایاب و ذهاب را طبق تعرفه ای که قوه قضاییه اعلام می کند و ضرر و زیان ناشی از ترک شغل را در صورت لزوم با استفاده از نظر کارشناس تعیین و شاکی را مکلف به تودیع آن در صندوق دادگستری می نماید
نتیجه گیری
معنی مطلع در حقوق، کسی است که به هر نحوی از جرم یا واقعه باخبر شده، اما شخصا ناظر آن نبوده است.
مثلا ممکن است اسناد وقوع جرم را دیده باشد. به بیان دیگر، مطلع به شخصی گفته می شود که به نحوی دیگر، غیر از مشاهده مستقیم، از وقوع جرم آگاه شده است.
شاهد با مطلع از جرم فرق دارد، شاهد کسی است که به طور مستقیم، ناظر واقعه یا جرم بوده است.
این شخص باید اطلاعات را بدلیل حضور در محل واقعه بدست آورده باشد و اطلاعات او، بی واسطه بدست آمده است.
در صورتی که مطلع این اطلاعات را الزما مستقیم بدست نیاورد و شاهد مستقیم وقوع جرم نبوده است.
لازم به ذکر است مطلع در صورت دریافت احضاریه باید نزد مقام قضایی حضور یابد زیرا در صورتی که شاهد یا مطلع برای عدم حضور خود عذر موجهی نداشته باشد جلب می شود.
اما در صورتی که عذر موجهی داشته باشد و بازپرس آن عذر را بپذیرد، مجدداً احضار و در صورت عدم حضور جلب می شود.
سوالات متداول
آیا ادای شهادت الزامی است؟
در صورت احضار، حضور شاهد در دادسرا الزامی است اما ادای شهادت از سمت وی الزامی نخواهد بود.
آیا شهود و مطلعان در حضور متهم شهادت می دهند؟
خیر، شاهدان و مطلعان به دادسرا احضار شده و به صورت غیر علنی، جداگانه و بدون حضور متهم شهادت خود را بیان می کنند.
آیا ممکن از اطلاعات مطلع به متهم ارائه شود؟
خیر، دادسرا اطلاعات مربوط به شاهد یا مطلع نظیر هویت و مشخصات خانوادگی آنها را افشا نمی کند.
اگر مطلع به دلایلی نتواند در دادگاه حاضر شود تکلیف چیست؟
در صورتی که شاهد یا مطلع به عللی از قبیل بیماری یا کهولت سن نتواند حاضر شود و یا تعداد شهود یا مطلعان، زیاد و در یک یا چند محل باشند و همچنین هرگاه اهمیت و فوریت امر اقتضاء کند، بازپرس در محل حضور می یابد و مبادرت به تحقیق می کند.