از جمله موضوعاتی است که از زمان خلقت بشر همواره وجود داشته، پدیده جرم میباشد. در این میان جرم سرقت از جرایمی است که هر انسانی در طول زندگی، ممکن است با آن مواجه شود.
در مورد علل و انگیزه های افراد برای ارتکاب جرم سرقت میتوان موارد زیادی را مطرح کرد؛ ولی آنچه که در این تحقیق لازم است به آن توجه شود، مربوط به مرحله بعد از وقوع سرقت میباشد.
یعنی رفتارهایی که شخص مالباخته لازم است انجام دهد تا در شناسایی و دستگیری سارق یا سارقان بتواند مؤثر واقع شود یا از ارتکاب مجدد این جرم جلوگیری کند.
سرقت چیست و بر چند نوع است؟
در تعریف «سرقت»، ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی بیان میدارد:
«سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است».
طبق آنچه که در قانون مجازات اسلامی آمده است، سرقت بر دو نوع میباشد:
- سرقت حدّی.
- سرقت تعزیری.
آنچه که در مورد تعریف سرقت بیان شده است، شامل هر دو نوع سرقت میشود.
اما چیزی که باعث میشود تا یک سرقت را حدّی یا تعزیری بنامیم، شرایط وقوع این جرم میباشد، به طوری که اگر سرقت دارای شرایط مقرر در ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی باشد، آن را سرقت حدّی مینامند.
این ماده مقرر میدارد:
سرقت در صورتی که دارای تمام شرایط زیر باشد موجب حد است:
- شیء مسروق شرعاً مالیت داشته باشد.
- مال مسروق در حرز باشد.
- سارق هتک حرز کند.
- سارق مال را از حرز خارج کند.
- هتک حرز و سرقت مخفیانه باشد.
- سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد.
- ارزش مال مسروق در زمان اخراج از حرز، معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد.
- مال مسروق از اموال دولتی یا عمومی، وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد.
- سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد.
- صاحب مال از سارق نزد مرجع قضایی شکایت کند.
- صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد.
- مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد.
- مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق در نیاید.
- مال مسروق از اموال سرقت شده یا مغضوب نباشد».
بیشتر بخوانید: مجازات سرقت در قانون ایران
مجازات سرقت حدی
نحوه مجازات شخصی که مرتکب جرم سرقت حدّی شده است نیز در ماده ۲۷۸ همین قانون بیان شده است.
حد سرقت به شرح زیر است:
- در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است، به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
- در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است، به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
- در مرتبه سوم، حبس ابد است.
- در مرتبه چهارم، اعدام است هر چند سرقت در زندان باشد.
مجازات سرقت تعزیری
در مورد سرقت تعزیری و میزان مجازات آن نیز باید گفت که این نوع سرقت نیز بر دو نوع میباشد:
الف) ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مقرر میدارد:
«هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد؛ ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد، مرتکب از پنج تا بیست سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم میگردد.
این ۵ شرط عبارت اند از:
- سرقت در شب واقع شده باشد.
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
- یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند.
- از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده یا این که عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا بر خلاف حقیقت خود را مأمور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است سرقت کرده باشند.
- در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند».
بنابراین اگر فقط شرایط مقرر در بندهای ۱، ۲، ۴ این ماده را دارا باشد، باید بر اساس ماده ۶۵۶ تعزیرات مجازات را اعمال کرد.
اگر شرایط مقرر در بند ۳ یا ۵ را دارا باشد، باید بر اساس ماده ۶۵۲ تعزیرات عمل کرد که مقرر میدارد:
«هرگاه سرقت مقرون به آزار باشد و یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم میشود و اگر جرحی نیز واقع شده باشد علاوه بر مجازات جرح به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم میگردد».
اگر شرایط مقرر در بند ۱ یا ۲ یا ۳ را دارا باشد، باید بر اساس ماده ۶۵۴ تعزیرات عمل کرد که بیان میدارد:
«هرگاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و لااقل یک نفر از آنان حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد در صورتی که بر حامل اسلحه عنوان محارب صدق نکند جزای مرتکب یا مرتکبان حبس از پنج تا پانزده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه میباشد».
ب) ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بیان میدارد:
«در صورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و مقرون به یکی از شرایط زیر باشد مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم میشود:
- سرقت در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در محلهای عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیر اینها واقع شده باشد. (همان بند ۴ ماده ۶۵۱ میباشد).
- سرقت در جایی واقع شده باشد که به واسطه درخت و یا بوته یا پرچین یا نرده محرز بوده و سارق حرز را شکسته باشد. (همان بند ۴ ماده ۴۵۱ میباشد).
- در صورتی که سرقت در شب واقع شده باشد. (همان بند ۱ ماده ۴۵۱ میباشد).
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند. (همان بند ۲ ماده ۴۵۱ میباشد).
- سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده یا مال دیگری را در منزل مخدوم خود یا منزل دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته یا شاگرد یا کارگر بوده و یا در محلی که معمولاً محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت نموده باشد.
- هرگاه اداره کنندگان هتل و مسافرخانه و کاروانسرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنان است تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند».
بنابراین آنچه که موجب تمایز بین سرقت حدّی از سرقت تعزیری میشود، وجود یا عدم وجود شرایط مذکوره و نحوه ارتکاب جرم سرقت میباشد.
مجازات سردسته سارقان
نکته ای که در اینجا لازم است مورد توجه قرار بگیرد این است که گاهی اوقات ممکن است سرقت به صورت باندی (گروهی) یا سازمان یافته انجام شود.
تبصره ۱ ماده ۱۳۰ قانون مجازات اسلامی در مورد تعریف گروه مجرمانه بیان میدارد:
«گروه مجرمانه عبارت است از گروه نسبتاً منسجم متشکل از سه نفر یا بیشتر که برای ارتکاب جرم تشکیل میشود یا پس از تشکیل، هدف آن برای ارتکاب جرم منحرف میگردد».
در این حالت هرکس که سردستگی هر جرمی از جمله جرم سرقت را برعهده بگیرد به مجازات مقرر در ماده ۱۳۰ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.
«هرکس سردستگی یک گروه مجرمانه را برعهده گیرد به حداکثر مجازات شدیدترین جرمی که اعضای آن گروه در راستای اهداف همان گروه مرتکب شوند، محکوم میگردد».
اولین اقدام شخص مالباخته پس از سرقت چیست؟
اولین کاری که شخص مالباخته باید انجام بدهد این است که باید اعلام سرقت کند.
برای انجام این کار باید با پلیس ۱۱۰ تماس بگیرد و با دادن مشخصات خود و آدرس محلی که سرقت در آن محل صورت گرفته است، تقاضای حضور مأمور در آن محل بکند.
پس از چند دقیقه مأمور مربوطه از طرف کلانتریِ محلِ وقوعِ سرقت، به محل مربوطه اعزام میشود و با شناسایی شخص مالباخته و گرفتن توضیحات لازم از او در مورد مال مسروقه، اقدام به تنظیم صورتجلسه میکند.
در این حین ممکن است از شهود و سایر مطلعین نیز توضیحاتی بخواهد و آن را در صورتجلسه قید کند؛ همچنین ممکن است مواردی که از نظر او مشکوک به نظر میرسد را نیز مورد بررسی قرار داده و در صورتجلسه قید کند.
بعد از تنظیم صورتجلسه، به شخص مالباخته گفته میشود که جهت طرح شکایت میتواند به دادسرایی که در محل وقوع جرم قرار دارد یا به کلانتری محل وقوع جرم (در صورتی که از سوی دادسرا به آن کلانتری تفویض اختیار شده باشد) مراجعه کند.
ماده ۳۱۰ قانون آئین دادرسی کیفری در این زمینه بیان میدارد:
«متهم در دادگاهی محاکمه میشود که جرم در حوزه آن واقع شود.
اگر شخصی مرتکب چند جرم در حوزه های قضایی مختلف گردد، رسیدگی در دادگاه صورت میگیرد که مهمترین جرم در حوزه آن واقع شده باشد.
چنانچه جرایم ارتکابی از حیث مجازات مساوی باشد، دادگاهی که مرتکب در حوزه آن دستگیر شود، به همه آنها رسیدگی میکند.
در صورتی که متهم دستگیر نشده باشد، دادگاهی که ابتدا تعقیب در حوزه آن شروع شده است، صلاحیت رسیدگی به تمام جرایم را دارد».
برای تشکیل پرونده لازم است نسخه ای از صورتجلسه ضمیمه پرونده شود؛ لذا شخص مالباخته جهت دریافت نسخه ای از صورتجلسه باید به صورت حضوری به کلانتری مربوطه مراجعه کند.
پس از دریافت نسخه ای از صورتجلسه، شخص باید با در دست داشتن مدارک هویتی و همچنین مدارکی که دالّ بر مالکیت او نسبت به شیء مسروقه میباشد به دادگاهی که جرم در حوزه آن واقع شده است، مراجعه کرده و طرح شکایت کند.
گاهی اوقات ممکن است مالباخته نسبت به فرد یا افرادی مظنون باشد، پس در این حالت باید نام این افراد و دلایل و مدارکی که بیانگر وقوع جرم از سوی شخص یا اشخاص مظنون میباشد را نیز ضمیمه پرونده بکند، تا دادگاه با بررسی دلایل مطرح شده و احضار شخص مظنون، بتواند نسبت به صدور قرار مجرمیت یا قرار برائت نسبت به آن شخص اقدام کند.
ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی در مقام بیان ادله اثبات جرم اظهار میدارد:
«ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی است».
باید توجه داشت که شناسایی یا عدم شناسایی شخص سارق هیچ تأثیری در شکایت مالباخته و روند آن نخواهد داشت.
شرایط لازم برای نوشتن شکواییه کدام است؟
در شکایت کیفری برخلاف شکایت حقوقی، نیاز به برگه چاپی مخصوص و تشریفات نیست؛ بلکه شخص میتواند در هر برگه ای و یا حتی به صورت شفاهی نیز شکایت خود را مطرح کند.
ماده ۶۹ قانون آئین دادرسی کیفری در این زمینه بیان میدارد:
«دادستان مکلف است شکایت کتبی و شفاهی را همه وقت قبول کند. شکایت شفاهی در صورت مجلس قید و به امضاء یا اثر انگشت شاکی میرسد.
هرگاه شاکی سواد نداشته باشد، مراتب در صورت مجلس قید و انطباق شکایت با مندرجات صورت مجلس تصدیق میشود».
در مورد شرایط لازم برای نوشتن شکواییه نیز ماده ۶۸ همین قانون بیان میدارد:
«شاکی یا مدعی خصوصی میتواند شخصاً یا توسط وکیل شکایت کند.
در شکوائیه موارد زیر باید قید شود:
- نام و نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، نشانی دقیق و درصورت امکان نشانی پیام نگار (ایمیل)، شماره تلفن ثابت و همراه و کد پستی شاکی.
- موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم.
- ضرر و زیان وارده به مدعی و مورد مطالبه وی.
- ادله وقوع جرم، اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان.
- مشخصات و نشانی مشتکی عنه یا مظنون در صورت امکان».
هرچند در تبصره همین ماده به نوشتن شکایت در برگه های چاپی مخصوص اشاره کرده است.
ولی در ادامه بیان داشته که این امر جنبه الزامی ندارد:
«قوه قضاییه مکلف است اوراق متحدالشکل مشتمل بر موارد فوق را تهیه کند و در اختیار مراجعان قرار دهد تا در تنظیم شکواییه مورد استفاده قرار گیرد. عدم استفاده از اوراق مزبور مانع استماع شکایت نیست».
نمونه شکوائیه سرقت خودرو
باسمه تعالی
دادستان محترم دادسرای عمومی و انقلاب
سلامٌ علیکم
احتراماً به استحضار میرساند اینجانب ………. فرزند……… دارای شماره شناسنامه……. و کد ملی………… شکایت خود را نسبت به جرم سرقت خودرو اعلام مینمایم.
در تاریخ ۲۵/۷/۱۳۹۹ حوالی ساعت ۲۱ یک دستگاه خودرو سواری پژو پارس متعلق به اینجانب به شماره انتظامی ……….. درحالی که مقابل در ورودی ساختمان پارک کرده بودم به سرقت رفت. سارقین که دو نفر بوده و یک نفر مشغول باز کردن در خودرو و دیگری درحال نگهبانی بود، توسط یکی از همسایگان رؤیت شدند که با سر و صدای همسایه، سارقان بلافاصله ماشین را روشن کرده و از محل متواری شدند.
در این هنگام با شنیدن سر و صدای همسایه بنده و سایر اعضای خانواده سریع خودمان را به محل پارک ماشین رساندیم؛ ولی با توجه به عکس العمل سریع سارقان، متأسفانه امکان دستگیری آنها فراهم نبود.
بنده بلافاصله با پلیس ۱۱۰ تماس گرفته و سرقت را گزارش دادم که چند دقیقه بعد مأمور کلانتری در محل حاضر و اقدام به نوشتن صورتجلسه کرد، که نسخهای از آن به پیوست تقدیم میگردد.
حال با عنایت به شرح ماوقع و گزارش پلیس ۱۱۰ و شهادت شهود که به پیوست تقدیم میگردد، تقاضا دارم تا دستورات لازم را جهت توقیف خودروی مذکور صادر نموده و همچنین نسبت به دستگیری و مجازات سارقان و ردّ مال با توجه به مواد ۲۱۴ و ۲۱۵ قانون مجازات اسلامی و همچنین ماده ۱۴۸ قانون آئین دادرسی کیفری اقدامات مقتضی را به عمل آورید.
تعیین تکلیف اموال مسروقه با کیست؟
نکته ای که در اینجا لازم است ذکر شود این است که دادگاه ضمن حکم نسبت به مجازات شخص سارق، باید او را ملزم کند تا نسبت به ردّ مال مسروقه نیز اقدام کند، پس در این حالت اگر عین مال مسروقه موجود باشد باید همان را مسترد کند و در صورت نبودن یا تلف شدنِ عینِ آن مال، باید مثل یا قیمت آن را بپردازد.
پس اگر سارق نسبت به دستور دادگاه مبنی بر ردّ مال اقدامی نکند، شخص مالباخته میتواند هر مالی که از سارق میشناسد را به دادگاه معرفی کند تا دادگاه دستورات لازم نسبت به توقیف آن اموال (به جز مستثنیات دین) صادر کند.
در صورت توقیف آن اموال، باید زیر نظر دادگاه به فروش برسد و از محل فروش آن اموال، ابتدا دادگاه نسبت به کسر هزینه های دادگاه در جهت توقیف و فروش آن اموال اقدام مینماید و سپس اقدام به پرداخت خسارتهای شخص مالباخته مینماید.
در صورتی که باقیمانده پول جهت پرداخت خسارتهای مالباخته کفایت نکند یا اینکه سارق هیچ مالی نداشته باشد، در این حالت تا زمانی که شاکی اعلام رضایت نکند، باید سارق زندانی باشد تا اینکه اقدام به پرداخت خسارت کند تا ترتیبات جبران خسارت را فراهم کند.
نتیجه گیری
آنچه که شخص مالباخته بعد از وقوع جرم سرقت باید انجام بدهد، به طور خلاصه عبارتند از:
ابتدا باید با پلیس ۱۱۰ تماس بگیرد و اعلام سرقت کند.
بعد از حضور مأمور مربوطه در محل وقوع جرم، به شرح ماوقع پرداخته و شهود و مطلعین یا افراد مظنون را معرفی نماید.
طرح شکایت در دادسرای یا کلانتری محل وقوع جرم (در صورتی که به کلانتری تفویض اختیار شده باشد) و ضمیمه کردن دلایل و مدارک مربوط به ادعاهای مطرح شده.
در صورتی که دادگاه برای تکمیل تحقیقات پرونده را به کلانتری مربوطه ارجاع بدهد، لازم است مالباخته در کلانتری حاضر شده و نسبت به شرح ماوقع و اموال سرقت شده و قیمت تقریبی آنها اقدام نماید.
پس از تکمیل تحقیقات از سوی کلانتری و ارجاع پرونده به دادسرای مربوطه، دادسرا با بررسی دلائل و مدارک موجود ممکن است نسبت به صدور قرار منع تعقیب اقدام کند که در این حالت پرونده مختومه خواهد شد که البته در این حالت شخص شاکی میتواند نسبت به قرار صادره اعتراض کند.
اما در صورتی که دادسرا نسبت به صدور قرار جلب به دادرسی (کیفرخواست) اقدام کند، پرونده برای صدور رأی به دادگاه مربوطه (دادگاه کیفری ۲) ارسال خواهد شد.
بعد از صدور حکم از سوی دادگاه مربوطه، در صورت اعتراض طرفین نسبت به حکم دادگاه، پرونده به دادگاه تجدید نظر ارسال خواهد شد و هر رایی که از سوی این دادگاه صادر شود قطعی و لازمالاجرا خواهد بود، همچنین در صورت عدم اعتراض نسبت به رای صادره ظرف ۲۰ روز، این رای قطعی خواهد شد.
در مرحله آخر پرونده جهت اجرای حکم به واحد اجرای احکام در دادسرا ارسال خواهد شد.
سوالات متداول
سرقت بر چند نوع است؟
سرقت بر دو نوع حدّی و تعزیری میباشد.
حدّی یا تعزیری بودن سرقت منوط به چیست؟
بستگی به شرایط و نحوه ارتکاب جرم سرقت دارد.
آیا میزان مال مسروقه در میزان مجازات تأثیر دارد؟
خیر، ولی اگر کم باشد میتواند دست قاضی را برای اعمال تخفیف باز بگذارد؛ ولی اگر خیلی زیاد باشد ممکن است موجب شود تا شخص را به اشد مجازات محکوم کنند.
اولین و مهمترین کار در زمان آگاهی از وقوع سرقت چیست؟
تماس با پلیس ۱۱۰ و اعلام سرقت.
تعلل در اعلام سرقت چه عوارضی را درپی خواهد داشت؟
در صورت تعلل در انجام این کار ممکن است سارق فرصت پیدا کند تا مال مسروقه را به فروش برساند یا اینکه ممکن است با مال مسروقه (مثلاً خودرو) جرم دیگری (مثلاً آدمربایی) انجام دهد که در این صورت مالباخته مسئول عواقب آن خواهد بود.
آیا امکان ردّ مال مسروقه وجود دارد؟
بله، در صورتی که عین مال موجود باشد.
در صورت عدم وجود عین مال، مالباخته چگونه میتواند خسارات خودش را وصول کند؟
اگر از سارق مالی سراغ داشته باشد میتواند آن را به دادگاه معرفی کرد تا از محل فروش آن، بتواند مثل یا قیمت مال خودش را دریافت کند.
در صورتی که سارق مالی نداشته باشد، مالباخته چگونه میتواند خسارات خود را دریافت کند؟
هیچ راهی ندارد جز اینکه با دادن رضایت به سارق، موجبات آزادی او را فراهم کند تا سارق بتواند با کار کردن و به صورت قسطی، خسارات مالباخته را پرداخت کند.
